رژیم غذایی و کبد چرب؛ از زبان دکتر سارا صافی، متخصص تغذیه
کبد چرب یکی از بیماری‌هایی است که ناآشنایی و بی‌توجهی به آن ممکن است مشکلات بسیاری برای سلامتی ما و عزیزانمان به دنبال داشته باشد. دکتر سارا صافی پزشک و متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی هستند که در این مطلب، درباره کبد چرب، علائم و عوامل بروز آن نکاتی را ارائه می‌دهند. همچنین، از ایشان راجع‌به راهکارهای درمانی و غذاهای مناسب برای رفع این بیماری نیز سؤالاتی پرسیده شده است. همراه ما باشید.
۱. رژیم‌درمانی چیست؟ چه اهمیتی دارد؟
از نظر دکتر سارا صافی، شاید مهم‌ترین علت ابتلا به کبد چرب، نداشتن تغذیه سالم باشد. بدن هر فردی برای حفظ حیات و کارکرد طبیعی به میزان مشخصی از کالری نیاز دارد. اگر کالری دریافتی روزانه فرد از میزان کالری مورد نیاز بدن فراتر رود (یعنی بیش از حد نیاز بدن غذا بخوریم)، در این صورت بدن مازاد کالری را به‌صورت چربی ذخیره می‌کند و منجر به چاقی، کبد چرب، گرفتگی عروق قلبی و… می‌شود.
۲. چه خوراکی‌هایی احتمال ابتلا به کبد چرب را افزایش می‌دهند؟
۳. علائم کبد چرب کدام‌اند؟
بنا به توضیحات ایشان، کبد چرب علائم اختصاصی ندارد. حتی گاهی فردی که گرفتار آن شده است هیچ علامت یا نشانه‌ای ندارد. منتها علائمی هم هستند که امکان بروزشان وجود دارد، برای مثال:
- ضعف و بی‌حالی؛
- احساس خستگی و کسالت؛
- احساس سنگینی و درد در ناحیه شکم؛
- زردشدن رنگ پوست یا چشم (این مورد چندان شایع نیست و فقط برخی بیماران آن را تجربه می‌کنند).
اشاره شد که برخی از کسانی که کبد چرب دارند بدون علائم‌اند. در واقع، صِرف اینکه آزمایش دهیم و مشخص شود سطوح آنزیم‌های چربی در بدن نرمال است، دلیلی برای مبتلا نبودن به کبد چرب نیست. برای تشخیص قطعی اینکه آیا کبدمان چرب شده یا خیر، روش‌های تصویربرداری مثل سونوگرافی و فیبرواسکن کاربرد دارند.
۴. کبد چرب چیست؟ چگونه بفهمیم کبد چرب داریم؟
۵. کبد چرب باعث چاقی می‌شود یا چاقی باعث کبد چرب؟
خانم دکتر صافی در جواب این پرسش تشریح کردند که شیوع کبد چرب در افرادی که دارای چاقی یا اضافه‌وزن هستند بیشتر است و اولین قدم برای درمان کبد چرب در این افراد، کاهش وزن است. البته در برخی افراد غیر چاق هم ممکن است به‌علت ابتلا به برخی بیماری‌ها یا مصرف بعضی از داروها و همچنین عوامل ژنتیکی، کبد چرب دیده شود که شیوع آن کم است.
۶. آیا طبع یا مزاج افراد چاقی یا اضافه‌وزن را تشدید می‌کند؟
۷. افرادی که کبد چرب دارند چه خوراکی‌هایی را نباید بخورند؟
الف. کربوهیدرات تصفیه‌شده یا قندهای ساده:
- انواع شیرینی‌جات، دسرها، کیک، بیسکویت، شکلات؛
- قند، شکر، نبات؛
- نان بدون سبوس؛
- عسل، مربا، شیره؛
- نوشابه، بستنی، شربت، آبمیوه‌های صنعتی؛
- برنج سفید.
ب. غذاهای پرچرب (حاوی اسیدهای چرب اشباع و ترانس):
- گوشت‌های پرچرب و حاوی دنبه؛
- غذاهای پرچرب مثل کباب کوبیده، بریانی، کله‌پاچه؛
- غذاهای سرخ شده و فست‌فودها؛
- لبنیات پرچرب مثل کره، پنیر خامه‌ای، شیر و ماست و پنیر پرچرب؛
- روغن حیوانی.
۸. زمان و حجم غذاخوردن چه تأثیری بر ابتلا به کبد چرب یا تشدید آن دارد؟
متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی، دکتر سارا صافی تذکر دادند که برای داشتن سبک زندگی سالم ــ و نه‌فقط برای دوری از کبد چرب بلکه برای دوری از انواع ناراحتی‌ها و عارضه‌های دیگری چون فشار خون ــ ابتدا باید به رویه غذاخوردن روزانه اهمیت دهید.
بهتر است ۳ وعده اصلی و ۳ میان وعده کوچک داشته باشیم و هیچ‌یک از این وعده‌ها نباید حذف شود (به‌ویژه صبحانه). شام باید سبک باشد، نه آنکه به‌کلی از خوردن آن صرف‌نظر کنید. بهتر است تا ۳ ساعت قبل از خواب، شامتان را خورده باشید. متأسفانه برخی افراد تصور می‌کنند با حذف شام می‌توانند وزن کم کنند یا مثلا به‌جای شام فقط میوه می‌خورند. مصرف روزانه ۲ تا ۴ واحد میوه کامل برای بدن ضروری و کافی است و به درمان کبد چرب کمک می‌کند؛ اما با توجه به اینکه میوه‌ها حاوی قند ساده فروکتوز هستند، مصرف بیش از حد آنها باعث تبدیل فروکتوز به تری‌گلیسیرید و تجمع آن در کبد می‌شود.
۹. نوشیدن آب بین غذا یا نوشیدن آب سرد یا داغ چه ارتباطی با کبد چرب دارد؟
به‌گفتۀ خانم دکتر، نوشیدن آب سرد یا ولرم در هیچ شرایطی ایرادی ندارد و هرگز نوشیدن آب سرد باعث کبد چرب نمی‌شود. حتی برای داشتن زندگی سالم و پیشگیری از ابتلا به کبد چرب یا بهبود آن، باید در طول شبانه‌روز ۸ لیوان آب بنوشیم. تنها به افرادی که مشکلات گوارشی مثل ریفلاکس یا نفخ دارند توصیه می‌شود که همراه با غذا آب ننوشند.
۱۰. رژیم غذایی مناسب زنان باردار و شیرده برای کنترل کبد چرب چیست؟
دکتر صافی توضیح دادند که متأسفانه به‌علت وجود باورهای غلط، بسیاری از کسانی که تخصص ندارند زنان باردار را به خوردن بیش‌ازحد تشویق می‌کنند. در واقع، آنها گمان می‌کنند که غذای مصرفی مادر باید به اندازه ۲ نفر باشد! این باور اشتباه است و تأثیرات منفی روی نتایج بارداری دارد. پرخوری و کم‌تحرکی باعث افزایش بی‌رویه وزن مادر، دیابت حاملگی، فشارخون حاملگی، زایمان زودرس و همچنین تولد نوزاد با وزن خیلی بالا می‌شود.
۱۱. سبک زندگی سالم برای پیشگیری از کبد چرب چگونه است؟
بنا به توضیحات خانم دکتر صافی، برای پیشگیری از کبد چرب، بهتر است این ملاحظات و نکات رعایت شوند:
- نوشیدن روزانه ۸ لیوان آب؛
- داشتن برنامه ورزشی منظم؛
- پرهیز از پرخوری؛
- پرهیز از خوردن غذاهای پرچرب؛
- مصرف میزان کافی از سبزیجات، میوه‌ها و مغزیجات؛
- پرهیز از خوردن انواع شیرینی‌جات؛
- پرهیز از خوردن انواع کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و قندهای ساده.
۱۲. رژیم فستینگ چه تأثیری روی کبد چرب دارد؟
به‌گفتۀ دکتر صافی، رژیم فستینگ برای کاهش وزن و لاغری رژیم خوبی است. البته ایشان تذکر دادند که منظور از «فستینگ» روزه‌داری رایج میان ما ایرانیان نیست؛ چراکه روزه‌داران تقریبا در تمامی روز هیچ‌چیزی نمی‌خورند و از افطار به‌بعد حجم زیادی از خوراکی و غذاهای چرب و شیرین وارد بدنشان می‌کنند که اصلا خوب نیست و به‌مرور زمان به بروز کبد چرب و چاقی منجر می‌شود. ایشان افزودند که در رژیم فستینگ اصولی و درست، هدف کاهش میزان کالری دریافتی بدن است تا بدن وارد فاز چربی‌سوزی شود. علاوه بر کاهش کالری، نوع مواد غذایی دریافتی نیز بسیار اهمیت دارد و انتخاب‌های سالم غذایی به درمان کبد چرب و کاهش وزن کمک می‌کند.
۱۳. آیا رژیم کتوژنیک برای بیماران کبد چرب خطرناک است؟
به‌نظر دکتر سارا صافی، پاسخ این سؤال منفی است. ایشان معتقدند که بیشتر انواع رژیم‌های علمی (اعم از کتوژنیک و فستینگ) اگر به‌طور اصولی و مناسب و زیر نظر متخصص اجرا شوند برای کبد چرب خوب خواهند بود. متأسفانه برخی افراد سودجو که دانش و تخصص کافی در این زمینه ندارند، اقدام به دادن چنین رژیم‌هایی می‌کنند. رژیم کتوژنیک اگر به‌طور اصولی طراحی نشده باشد، می‌تواند میزان دریافت اسیدهای چرب اشباع را خیلی بالاتر از حد مجاز ببرد و منجر به تشدید کبد چرب، بالا رفتن کلسترول و سکته قلبی شود.
۱۴. چه درمان‌هایی با خوراکی‌ها و رژیم غذایی برای این بیماری وجود دارد؟
بنا به توضیحات دکتر سارا صافی، غذاها و خوراکی‌های چرب و شیرین باعث چربی کبد می‌شوند. اگر افراد کبد چرب دارند، باید کاهش وزن را طی روندی آهسته و تدریجی دنبال کنند. همچنین ایشان ذکر کردند که کاهش وزن باید بهآرامی انجام گیرد؛ یعنی در طول هفته، حدود ۱ درصد از وزن بدن کاهش یابد، که تقریبا معادل است با ۲ تا ۴ کیلوگرم در ماه.
استفاده از روش‌های سریع برای کاهش وزن را توصیه نمی‌کنیم. این کار باعث تشدید وخامت کبد چرب می‌شود. با صبر و حوصله و بهآرامی، از خوردن غذاهای نامناسب بپرهیزید و رو به خوراکی سالم مثل سبزیجات بیاورید و همچنین بیشتر به ورزش و پیاده روی بپردازید.
۱۵. آیا طب سنتی کمکی به درمان کبد چرب می‌کند؟
ایشان معتقدند که بنا به توصیه متخصصان، بهتر است کمتر از روش‌های طبی سنتی استفاده شود؛ چون برخی از آنها پشتوانه علمی ندارند. به‌گفتۀ دکتر صافی، در صورت استفاده از طب سنتی، نه‌تنها امکان دارد کبد چرب درمان نشود، بلکه شاید پای ناراحتی‌های دیگری نیز به میان بیاید. زیرا مصرف خودسرانه و درازمدت بسیاری از داروهای گیاهی می‌تواند باعث آسیب کبدی و صدمه کلیوی شود. به‌علاوه، برخی افراد تصور می‌کنند با مصرف این داروها کبد چرب درمان خواهد شد و دیگر نیازی به اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن نخواهد بود. متأسفانه این افراد زمان طلایی درمان کبد چرب را از دست می‌دهند و در مراحل پیشرفته مراجعه می‌کنند؛ زمانی که دیگر نارسایی کبد قابل‌بازگشت نیست.
