به گزارش صدای حوزه پس از آنکه آیت‌الله سیدحسین بروجردی در قم حضور یافت و تصدی زعامت حوزه و مرجعیت جهان تشیع را بر عهده گرفت، یکی از اقدام های نخستین وی توجه به مدرسه فیضیه و تکمیل طرح توسعه کتابخانه آن بود.
با تکمیل و توسعه فیضیه، آیت‌الله بروجردی در این مدرسه تدریس درس اصول را آغاز کرد و این مکان به پایگاه علمی و اجتماعی علما و طلاب تبدیل شد. زعامت این مرجع تقلید از ۱۳۲۳ تا ۱۳۴۰ خورشیدی تداوم داشت و در این مدت حوزه علمیه با مرکزیت مدرسه فیضیه، مدیریتی درخشان را شاهد بود.
حوزه علمیه در دوران پس از آیت الله بروجردی
فیضیه که در دوره آیت‌الله بروجردی از جایگاه علمی و مرکزیت حوزه علمیه برخوردار شد، پس از درگذشت این مرجع تقلید و در اوایل سال‌های دهه۴۰ خورشیدی فضای سیاسی و مبارزاتی به خود گرفت و علاوه بر مرکزیت علمی به پایگاه مبارزه علیه رژیم پهلوی نیز تبدیل شد.
در همین زمان محمدرضا پهلوی که به دلیل مخالفت آیت‌الله بروجردی نتوانسته بود، برنامه اصلاحات خود را تحت عنوان «اصلاحات ارضی» پیش ببرد، با درگذشت این مرجع تقلید درصدد اجرای سیاست‌های خود برآمد اما روحانیان به رهبری امام خمینی(قدس سره) که پرورش‌یافته و تربیت‌شده حوزه و مدرسه فیضیه بودند، آغازگر نهضت مبارزه علیه او شدند
از این رو امام(قدس سره) با همراهی دیگر مراجع و حوزه علمیه با تلگراف‌ها، اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های افشاگرانه، دولت وقت را وادار به پاسخ‌گویی و لغو اقدام های خود کردند و این نخستین مواجه موفق معمار بزرگ انقلاب با حکومت پهلوی بود.
پس از این شکست، محمدرضا پهلوی با طرحی جدید پیش آمد و در دی ۱۳۴۱ خورشیدی با اعلام اصول شش‌گانه، تصمیم گرفت طرحی را در قالب انقلاب سفید شاه و ملت در ۶ بند به صورت همه پرسی در معرض آرای عمومی قرار دهد که این بار نیز امام(قدس سره) ساکت ننشستند.
مرکزیت فیضیه در مبارزات امام
نکته درخور توجه در مبارزه های امام خمینی(قدس سره) این است که به دلیل مرکزیت و محوریت مدرسه فیضیه در حوزه علمیه، مقر و مرکز فعالیت‌های ایشان همین مدرسه بود. سخنرانی‌های تاریخی امام(قدس سره) در این مکان ثبت و ضبط شد و به این دلیل در اسناد سازمان اطلاعات و امنیت کشور(ساواک) از فیضیه به عنوان محلی برای دفاع از نهضت اسلامی یاد شده است.
محمدرضا پهلوی که مخالفت مجدد روحانیان را برای حکومت خود خطری بالقوه تلقی می‌کرد برای توجیه علما تصمیم گرفت سوم بهمن ۱۳۴۱ خورشیدی به قم سفر کند و در کنار ملاقات با علما و مراجع، دیدار مردمی هم داشته باشد اما امام خمینی(قدس سره) به مخالفت برخاستند و ضمن سخنرانی و صدور پیام، استقبال از او را تحریم کردند.
در حالی که محل سخنرانی محمدرضا پهلوی در میدان آستانه و روبه‌روی مدرسه قرار داشت، طلاب حاضر در فیضیه نیز با بستن در‌های مدرسه به جمع تحریم‌کنندگان پیوستند. به این ترتیب مدرسه فیضیه بیش از پیش به مرکزی برای فعالیت علیه رژیم پهلوی تبدیل شد و در کانون توجه حوزویان، روحانیان و مراکز حکومتی و امنیتی قرار گرفت.
امام خمینی(قدس سره) در آستانه عید نوروز ۱۳۴۲ خورشیدی برای مخالفت با تصویب اصلاحات محمدرضا پهلوی اعلام عزای عمومی کردند و در اعلامیه‌ای جرایم و اقدام های رژیم پهلوی را یادآور شدند اما محمدرضا پهلوی که درباره آمادگی جامعه ایران برای انجام دادن اصلاحات آمریکایی به مقام های واشنگتن اطمینان داده بود مخالفت علما برایش بسیار گران آمد. از این رو تبلیغات وسیعی را علیه روحانیان و امام خمینی(قدس سره) به راه انداخت و تصمیم به سرکوبی قیام گرفت که حمله خونین به مدرسه فیضیه قم در دوم فروردین ۱۳۴۲ خورشیدی نتیجه همین تصمیم بود.
در ادامه متن مصاحبه ایرنا با «محمد هاشمی» از مبارزان پیش از انقلاب آمده است:
حمله نیروهای رژیم به فیضیه
در دوم فروردین ۱۳۴۲خورشیدی آیت الله گلپایگانی مراسمی به مناسبت شهادت امام صادق(علیه السلام) در مدرسه فیضیه برگزار کرد. در این مراسم تعدادی زیادی از طلاب و مردم شرکت کرده بودند که در میان آنها برخی افراد که در انقلاب سفید شاه حضور پیدا کرده بودند با دشنه و چوب در مجلس حضور داشتند که پس از مدتی که از جلسه گذشت، مجلس را به هم زدند.
سخنرانی امام خمینی(قدس سره) پس از حادثه فیضیه
پس از حادثه فیضیه امام خمینی(قدس سره) اعلام کردند که در روز عاشورا در همین مدرسه سخنرانی می کنند؛ یعنی در خرداد همان سال که ۲ ماه دیگر بود. این خبر به وسیله شبکه هایی که افراد مبارز داشتند در سراسر کشور اطلاع رسانی شد. به این ترتیب در خرداد ۱۳۴۲خورشیدی در هنگام سخنرانی امام(قدس سره)، جمعیت زیادی از شهرهای اطراف در قم جمع شدند.
در آن روز من هم در قم بودم، مدرسه فیضیه، صحن حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها)، میدان آستانه تا مسجد امام حسن عسگری(علیه السلام) جمعیت حضور داشتند به حدی که چنین جمعیتی را هرگز ندیده بودم. بدین ترتیب امام خمینی(قدس سره) سخنرانی تندی علیه محمدرضا پهلوی ایراد کردند.
چون محمدرضا پهلوی در سخنرانی پنجم بهمن ۱۳۴۱خورشیدی گفته بود روحانیت کاری نکنید من چکمه های پدرم را بپوشم و بیام، امام(قدس سره) هم گفتند: چکمه های پدرت برای پای تو گشاد است بیرونت می کنند، از سرنوشت پدرت عبرت بگیر! این کارا را نکن من به تو نصیحت می کنم. بنابراین امام خمینی(قدس سره) در این سخنرانی مستقیم به محمدرضا پهلوی اعلام کردند که حکومت او نا مشروع است.
دستگیری امام خمینی(قدس سره)
همان شب پس از سخنرانی تند امام خمینی(قدس سره)، نیروهای رژیم در باغی که پشت خانه امام(قدس سره) بود جمع شدند و نیمه های شب به خانه ایشان حمله و امام راحل را دستگیر کردند، در همین زمان «حاج آقا عیسی» که در خانه امام(ره) کار می کرد به سمت حرم دوید و اعلام کرد که آقا را بردند.
همه شهر با خبر شدند و به خیابان آمدند که در نتیجه برخورد با نیروهای رژیم تعدادی از آنها به شهادت رسیدند. با رسیدن این خبر به شهرهای دیگر همچون تهران، ورامین و … مردم به خیابان ها ریختند. در تهران به طرف بازار، میدان ارگ و ایستگاه رادیو رفتند و با نیروهای حکومت روبرو شدند و تعداد زیادی از مردم به شهادت رسیدند.
امام(قدس سره) را که دستگیر شده بودند، به پادگان جمشیدیه در تهران بردند و در آنجا زندانی کردند. از این زمان به بعد اگر چه طلاب و مذهبی ها تحت نظر حکومت بودند اما از مبارزه دست نمی کشیدند. مبارزه هایی که بیشتر سخنرانی، تهیه اعلامیه علیه محمدرضا پهلوی و دولت بود. اگرچه بسیاری از گروه های دیگر مانند جبهه ملی و نهضت آزادی هیچکدام خواهان تغییر حکومت نبودند. آنها می گفتند قانون اساسی اجرایی شود و در آنجا شاه سلطنت کند نه حکومت اما امام(قدس سره) اعلام کردند که حکومت محمدرضا پهلوی نامشروع است و خواهان تغییر نظام شدند.
بنابراین در حقیقت مبارزه مذهبی‌ها با رهبری روحانیت از این زمان شروع شد تا اینکه امام(قدس سره) پس از یک سال از زندان آزاد شدند. اگرچه رژیم در نظر داشت امام خمینی(قدس سره) را اعدام کند اما در قانون اساسی بندی وجود داشت که مراجع تقلید مصونیت دارند. بنابراین تعدادی از علمای از تمام شهرها در حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) تحصن کردند و بیانیه ای نوشتند و همه امضا کردند که امام خمینی(قدس سره) مرجع تقلید بلامنازع است. به این ترتیب رژیم نتوانست امام(قدس سره) را اعدام کند و حدود یک سال بعد ایشان آزاد و به قم بازگشتند.
حجت الاسلام «سیدرضا اکرمی» از دیگر مبارزان پیش از انقلاب در گفت وگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا می گوید: پس از حمله به فیضیه شرایط خاصی بر حوزه و سطح شهر در برخورد با طلبه ها حاکم شده بود.
حمله به فیضیه در ۲ فروردین ۱۳۴۲خورشیدی
آیت الله گلپایگانی به مناسبت شهادت امام صادق(علیه السلام) هرسال در مدرسه فیضیه سخنرانی می کردند اما در ۲فرودین ۱۳۴۲خورشیدی وضعیت به گونه ای دیگر رقم خورد؛ در این سال هنگامی که حجت الاسلام انصاری قمی سخنرانی می کرد یک مرتبه وسط جمعیت فردی بلند شد و با صدای بلند گفت: «برای سلامتی اعلی حضرت آریامهر صلوات!» عده ای صلوات فرستادند و عده ای گفتند به چه مناسبت؟ و اعتراض کردند. حجت الاسلام انصاری گفت: «من کنترل می کنم».
یک دفعه دیدیم آنها می خواهند شلوغ کنند و شعار دادند. اعتراض علیه آنها شد و انصاری سخنرانی را تمام کرد. بعد از آن درگیری شروع شد و کماندوها با هر چه دراختیارشان بود به زد و خورد پرداختند و عده ای از افراد را از پشت بام به زمین پرتاب کردند. عده ای از طلبه ها مقابله کردند تا اینکه غروب شد تقریباً ماجرا به نوعی پایان یافت.
آیت الله گللپایگانی با عده‌ای از طلبه ها را به یک حجره بردند. من با عده ای دیگر از طلبه ها به درون یک حجره رفتیم غروب که شد، ما را بیرون بردند و افراد را شناسایی کردند. به این صورت عده ای را دستگیر و برخی دیگر را آزاد کردند تا اینکه ماجرا در آن روز خاتمه یافت
زخمی و کشته شدن عده ای در حادثه فیضیه
همان روز معلوم نشد که چه افرادی در حمله به فیضیه شهادت رسیدند و آمار خاصی در ارتباط با آنها به دست نیامد اما بعد مشخص شد که چه کسانی زخمی شده یا به شهادت رسیده اند. بعضی از بیمارستان ها از ترس زخمی ها را نمی پذیرفتند. عده ای را هم به خانه آیت الله گلپایگانی بردند و در آنجا درمان کردند.
تعطیلی حوزه و بازار بعد از فیضیه
پس از حمله نیروهای رژیم به مدرسه فیضیه تا مدت ها بازار تعطیل شد و در حوزه درس و بحث های عمومی صورت نمی پذیرفت و حتی رژیم تصمیم گرفت که طلبه های جوان را به عنوان سرباز دستگیر کند که آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی نیز در همین زمان دستگیر و به سربازی فرستاده شد. امام خمینی(قدس سره) هم اطلاعیه دادند که طلبه ها به سرباز خانه ها بروند زیرا طلبه‌ها می‌خواهند انجام وظیفه کنند. بنابراین هر کجا می خواهد باشد پادگان یا هرکجای دیگر برایشان فرقی نمی کند. پس از آن رژیم تصمیم خود را تغییر داد و طلبه ها را رها کرد اما عده ای هم ماندند و دوره سربازی را تمام کردند.
پس از حادثه فیضیه شرایط خاصی بر حوزه و سطح شهر در برخورد با طلبه ها حاکم شده بود اما ناامیدی ایجاد نشد و مبارزه با رژیم پهلوی همچنان دنبال شد و نهضت ادامه پیدا کرد.
