متفاوت بودن، یکی از تفاوت های نسل جدید با والدینشان است. آنها می خواهند متفاوت باشند. این را از سبک زندگی و نوع پوشش آنها می توان به راحتی فهمید اما خاص تر از همه آنها مهریه های عجیب و غریبی است که برای خود در نظر می گیرند و غافل از این که این مهریه ها نمی تواند ضامن خوشبختی آنها شود.در خبرهای روزنامه ها و پیام های شبکه های اجتماعی گهگاه خوانده اید که بعضی ها با مهریه کلاشی می کنند و بعضی ها بندبازی و بعضی ها هم حقیقت مهریه را از مسیر اصلی آن جدا کرده اند؛ خبرهایی از دست خبرهای ذیل را شاید تاکنون بارها و بارها خوانده باشید.
ازدواج یا کلاهبرداری؟!
مهریه دربین برخی زنان ابزاری برای استقلال اقتصادی شده و راحت ترین راه کسب این استقلال را گرفتن مهریه می دانند، اما درواقع نمی دانند که این مسأله نوعی زورگویی است. کلاهبرداری شیوه های مختلفی دارد که گاهی اقدام برخی دختران و زنان در اجرا گذاشتن مهریه پس از چندین بار عقد موقت یا دائم مصداق کلاهبرداری است.
جعفر به ای، کارشناس آسیب شناسی با اشاره به کلاهبرداری بانوان در برخی ازدواج ها اظهار کرد:برخی بانوان به طمع مهریه و با هدف باج گیری و برنامه ریزی مشخص ازدواج می کنند که نیت آنها نه تنها تشکیل خانواده نیست بلکه به فکر درآمدزایی از طریق زورگیری هستند. وی درخصوص دلایل به اجرا گذاشتن مهریه از سوی برخی زنان بیان کرد.
مهریه های عجیب!
مهریه های عجیب و غریب گاهی شگفت انگیزتر از آن هستند که بتوانیم آنها را باور کنیم، مهریه هایی که اگر عاقبتشان به شکایت و دادگاه نرسد، شاید هیچ وقت از وجودشان با خبر نشویم! یکی از عجیب ترین مهریه های تاریخ ایران که چهارسال قبل در شعبه ٢۶۴ دادگاه خانواده به اجرا گذاشته شده، یک کیلو بال مگس بود! سال ١٣٨۶ بود که زنی با مراجعه به دادگاه خانواده به قاضی گفت، تنها درصورتی حاضر به طلاق می شود که همسرش یک کیلو بال مگس مهریه او را بپردازد! او که سومین ازدواج خود را شکست خورده می دید، دلیل جدایی از همسرش را فریبکاری او عنوان کرد و گفت:«همسرم به رغم متاهل بودن، با من ازدواج کرده و حالا من تا مهریه ام را نگیرم از زندگی اش بیرون نمی روم!»یا ۵۰ هزار مرجان دریایی ودست چپ داماد، ۱۹۷۸ توپ ورزشی، ۱۰ راس آهوی وحشی، ۲هزار قطعه شکلات… تعجب نکنید، این ها همه مهریه هایی هستند که در سال های گذشته در دادگاه خانواده به اجرا گذاشته شده اند.
اما عجیب تر از بال مگس، مهریه زن دیگری است که به دادگاه رفت و گفت:همسرم به اصول و قواعد زندگی مشترک پایبند نیست، به همین دلیل خواهان طلاق و دریافت مهریه ۵/١تنی گل مریم هستم. یا زن دیگری که چشم های شوهرش را از دادگاه خواست! او عروس یک خانواده ثروتمند شده بود که ۵هزار سکه مهرش کرده بودند اما کابوس تکرار زندگی خواهر مطلقه اش دست از سر او برنمی داشت. بنابراین بعد از عقد از همسرش خواست تا چشم هایش را مهر او کند. زن جوان می گفت دلش می خواهد مهریه اش آن قدر خاص و تعهدآور باشد که شوهرش هیچ گاه نتواند از قیدوبند آن خودش را رها کند. بنابراین یک ماه بعد از عقد به دفترخانه رفتند و قرار گذاشتند بدون اطلاع خانواده ها، یک بند دیگر به مهریه اضافه کنند:چشم های آقای داماد! اما چند ماه بعد ورق برگشت و اختلافات آن دو شروع شد تا جایی که چاره ای جز طلاق نماند. البته قاضی دادگاه اعلام کرد که طبق قانون شرع، اعضای اصلی بدن قابل جداکردن نیست و تعهد مالی ایجاد نمی کند، چون چشم زمانی که زنده و قابل استفاده برای فرد باشد، باارزش است و نمی تواند مورد رهن و گرو قرار بگیرد. ضمن آن که مهریه همان است که عقد براساس آن صورت گرفته و داماد فقط محکوم به پرداخت پنج هزار سکه طلا است.
اما فلسفه و تعریف مهریه چیست که این قدر به بیراهه رفته ایم که نمی دانیم با خواندن اخبار فوق گریه کنیم یا بخندیم؟
مهریه چیست؟
مهریه به مالی گفته می شود که مرد هنگام وقوع عقد نکاح به همسر خود می پردازد یا مکلف به پرداخت آن می شود. اگرچه مهریه در زمان معاصر مختص مسلمانان است، اما برخی محققان به شواهدی تاریخی از ایران قبل از اسلام، یونان باستان و نیز آیین یهودیت اشاره می کنند که نشان دهنده سابقه پرداخت مبلغی پول از طرف داماد به عروس (یا پدر عروس) در زمان ازدواج است.
مهریه و شرایط آن
مرد هنگام اجرای صیغه نکاح، چیزی را به همسرش تقدیم می کند که در اصطلاح «مهریه» یا صداق نامیده می شود. این هدیه و بخشش که از طرف مرد انجام می شود، امروزه به هدف پایبندی به زندگی مشترک و ارتباط زناشویی یا ضامنی برای حق طلاق زن است. در آموزه های دینی برای مهریه، مقدار معینی تعیین نشده است، بلکه این امر به توافق زن و مرد بستگی دارد. همچنین در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، می تواند مهریه قرار گیرد؛ همانند طلا، نقره، املاک، پول های رایج، لوازم زندگی و حتی آموزش قرآن یا آموزش مهارتی ویژه.
مهریه در ایران
در بسیاری اوقات، مهریه دختران مسلمان ایرانی بر مبنای سکه های طلا تعیین می شود؛ از سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سوره های قرآن کریم به عنوان تعداد سکه های مهریه دختران بریده می شود.
براساس تحقیقی درسال ۱۳۸۷ در مرکز مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه از بیش از ۱۲۰۰ زن و مرد متأهل بین ۱۸ تا ۴۰سال در حدود ۱۲ استان ایران نشان داده شده که میانگین مهریه به اعلام زنان ۳۵۰ سکه طلا و به اعلام مردان ۲۶۰ سکه طلا است. این پژوهش از رشد سریع میانگین مهریه در دهه ۸۰ حکایت داشته به طوری که در عرض ۵سال از میانگین ۳۰۰ سکه به ۴۵۰ سکه طلا رسیده است. البته مهریه هایی با مبنای ۱۲۴ هزار سکه طلا هم دیده شده است.
در ایران برخی مردان به علت ناتوانی در پرداخت مهریه زندانی می شدند. اما بنا بر قانون حمایت از خانواده ۱۳۹۱ که در اسفند ۹۳ اجرایی شد، ناتوانی در پرداخت مهریه های بالای ۱۱۰ سکه، مشمول زندان رفتن مرد نمی شود و زندانی شدن مرد با توافق طرفین و قسط بندی مهریه حذف می شود. همچنین درسال ۱۳۹۰ دیوانعالی کشور در رأی وحدت رویه ای شماره ۷۲۲ پذیرش دادخواست اعسار به شکل دعوای تقابل را هم پذیرفت که به موجب آن فرآیند رسیدگی به اعسار به شدت تسریع یافته و امکان صدور دستور بازداشت بسیار کاهش پیدا کرد. منتقدان اشکالاتی از قبیل امکان دور زدن قانون، تضعیف ضمانت اجرایی و قانونی مهریه، پنهانکاری و مخفی کردن اموال را بر این فرآیند وارد کرده اند.
در دیگر کشورها
در عربستان، عرف مهریه ۱۴هزار دلار است. در جمهوری آذربایجان، میانگین نرخ مهریه درحدود ۲۰۰۰ منات برآورد می شود. میانگین نرخ مهریه درمیان اقوام مختلف کشور هند در حدود ۱۰۰هزار تا یک میلیون و ۵۰۰هزار روپیه تعیین می شود. در ترکیه نیز نرخ مهریه به طور متوسط ۳۵هزار لیر است. در مناطق مختلف چین در میان اقوام مختلف، نرخ مهریه حدود ۱۰۰هزار یوان تخمین زده می شود. در عمان نرخ مهریه در حدود ۱۰هزار ریال عمان است.
مهریه در اسلام
براساس فلسفه اولیه تعیین مهریه، مهر نوعی هدیه، پیشکش، نحله، اعطای بدون عوض و از روی صداقت (صداق) به صورت نقدی با تأکید بر معادل و ویژگی معنوی و فرامادی آن بوده است. برخی منابع مانند تفسیر نمونه نتیجه می گیرند «صدُقاتهن» از ماده «صداق» است و بدان جهت به مهر «صداق» یا «صدُقه» گفته می شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد و محبت او به زن است. همچنین کلمه «نحله» به گفته راغب اصفهانی از «نحل» به معنای زنبورعسل است؛ چون زنبورعسل بدون توقعی عسل خود را می بخشد، کلمه «نحله» دلالت دارد که فلسفه مهریه، تقدیمی، پیشکشی، عطیه و هدیه است. در اسلام مهریه متعلق به خود زن است نه والدین یا هر شخص دیگر.
مهریه در فقه و حقوق اسلامی سه نوع مهم دارد:
مهر المسمی
مهر المسمی مهری است که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق کرده و آن را در عقد ذکر می کنند. تعیین میزان مهر مطابق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی منوط به تراضی طرفین است و محدودیتی در این خصوص در قانون پیش بینی نشده است؛ و طبق ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی، مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آنها بشود، معلوم باشد (ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی).
شرایط مهر المسمی:
– دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد.
– قابل تملک و نقل و انتقال باشد.
– مشخص و معلوم باشد.
– معین و تصریح شده باشد.
– دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد.
– شوهر قدرت تسلیم مهریه را داشته باشد.
مهرالمثل
اگر در زمان انعقاد عقد درباره مهریه توافق نشده یا این که مهریه نوعی تعیین شده که مطابق قانون نبوده، ولی عمل زناشویی بین زوجین رخ داده است، در این حالت براساس عرف و عادت محل و وضع خاص زوجه مانند تحصیلات، سن، شغل و امثال آن مهریه ای هم شأن زنان مشابه وی تعیین می شود که به این نوع مهریه مهرالمثل می گویند.
مهرالمتعه
در نکاحی که دائم بوده و مهریه ذکر نشده یا شرط عدم مهر شده باشد، زوج به زوجه مطلقه خود که با او نزدیکی نکرده است، مهریه ای پرداخت می کند و این مهریه اصطلاحاً مهرالمتعه گفته می شود.
تفویض مهر
اگر در عقد تعیین مهر به یکی از زوجین یا شخص ثالثی واگذار شود، صحیح است و به آن تفویض مهر گویند.
کارکردهای منفی افزایش مهریه
افزایش سن ازدواج:
براساس یک تحقیق ٧٨درصد جوانان مهریه سنگین را موجب گریز از ازدواج می دانند که این امر خود به مشکلات دیگر می انجامد. با توجه به بلوغ زودرس جنسی در جامعه، طولانی شدن زمان ازدواج و عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، مشکلات روحی و ناهنجاری های اجتماعی را به دنبال دارد و به ایجاد بحران های شخصیتی و اجتماعی منتهی می شود. ازجمله این ناهنجاری ها، گرایش به ارتباطات غیرمتعارف دختر و پسر، افسردگی و اختلالات جنسی است.
تغییر در نوع همسرگزینی:
قیمت های سرسام آور یکی از مهم ترین دلایل گرایش جوانان به ازدواج با خارجی ها و مهاجران به شمار می رود و همین مسأله نیز می تواند به بروز فساد اخلاقی در کشور منجر شود.
کاهش نرخ ازدواج:
افزایش هزینه ها باعث شده تا جوانان از ازدواج خودداری کنند و تعداد زنان و مردان مجرد به شدت افزایش یابد.
ایجاد خصومت و دشمنی:
از طرف دیگر نزاع ها بر سر مهریه نتیجه ای شوم دارد و به جای آن که محبت زوجین را بیفزاید، دشمنی و عداوت می آفریند و به عوض این که نهال دوستی بکارد و دل ها را به هم نزدیک سازد، تخم نفرت کاشته و قلب ها را از هم دور می کند.
تحمل اجباری زندگی های تصنعی:
از دیگر پیامد منفی مهریه های سنگین، این است که برخی زندگی ها به رغم تمایل باطنی زن و شوهر به ادامه آن، همچنان در حالت کاملاً تصنعی ادامه می یابد. مرد توان پرداخت مهریه را ندارد و زن بر دریافت آن اصرار می ورزد. چنانچه خانواده ای دچار بحران شود، بالا بودن مهریه ها مردان را مجبور می کند تنها شکلی بی روح و جان از خانواده را حفظ کرده و به یک زندگی جهنمی ادامه دهند یا در صورت تمایل به طلاق چنان فضا را بر زن سخت بگیرند که با میل خود مهریه را بخشیده و خود را از زندان خانواده نجات دهد.
احتمال سوداگری:
برخی از دختران با انجام چند ازدواج و طلاق با مهریه سنگین پس از چندسال به ثروت غیره منتظره ای دست می یابند و شوهران آنها به اصطلاح چنان خانه خراب می شوند که قدرت دوباره سازی آن را نخواهند داشت.
تحت الشعاع قرارگرفتن ارزش های دینی:
مشکل بسیاری از این سنخ تحلیل ها، عدم تفکیک درست میان نگرش دین به این سنت با نگرش عرف متشرعان به آن است. بدون تردید میان این دو نگرش و اهداف و غایات موردنظر آنان ناهمگونی ها و تفاوت های آشکاری وجود دارد و ارائه هرگونه تفسیر واقع بینانه مستلزم بذل توجه عمیق به این تمایزات است. اگر بسیاری از تحلیل های ارائه شده، با نگرش عرف متشرعان و نوع مواجهه آنها با این سنت سازگاری و انطباق داشته باشد، با دیدگاه دین دراین باره جدایی کامل دارد؛ به همین جهت، سفارش به سبک گرفتن مهریه به عنوان یک هدیه با انتظار تأمین آثار موردنظر عرف، ناسازگاری آشکاری دارد که علت آن ضمیمه کردن نابجای دو ایده، از دو الگو با ویژگی های متمایز است.
دیگر این که در نگرش اسلام، حقوق، بستر خاص خود را دارد و هیچ گاه از آن به عنوان ابزاری درجهت پرکردن خلأهای اخلاقی استفاده نشده است. آنچه از رویه دین در این خصوص استنباط می شود، عکس این جریان، یعنی استفاده از اخلاق به عنوان ضامن اجرای درست قواعد حقوقی، پرکردن فاصله ها و خلأهای حقوقی و در نتیجه وصول به مراتب بالای قانون گرایی و قاعده مندی ازجمله پیامدهای التزام عملی به معیارها و ضوابط اخلاقی و به طورکلی، تحقق اخلاقیات است.
از جمله تدابیری که می توان در راستای پیشگیری از مشکلات مهریه اتخاذ کرد، عبارت است از:
١- در تعیین میزان مهریه جهت پیشگیری از مشکلات بعدی حد اعتدال رعایت شود، زیرا سبک بودن مهریه نیز در وضعیت امروزی مشکلات خاص خود را دارد.
٢- قراردادن اعیان (زمین، خانه، طلا و…) به عنوان مهریه می تواند مانع کاهش ارزش مالی مهریه در طول زمان شود.
٣- پرداخت مهریه در آغاز زندگی مشترک موجب می شود هرکس به اندازه توان خود اقدام به تعیین مهر کند، زیرا یکی از دلایل افزایش مهریه، نسیه بودن است.
۴- برخی کارشناسان معتقدند، پرداخت مهریه مشروط به عندالاستطاعه باشد مشروط نه عندالمطالبه. این امر می تواند مانع استفاده ابزاری زنان سوداگر از مهریه شود.
۵- پیشنهاد دیگر این است که در خانواده هایی که احتمال عصیان نسبت به قانون وجود دارد، از طریق شرط ضمن عقد، کسی را در این زمینه ضامن قرار دهند تا در صورت استنکاف زوج از پرداخت مهریه، ضامن، پرداخت آن را ضمانت کند.
۶- رسانه های جمعی و مراکز بیمه درخصوص گسترش فرهنگ بیمه مهریه تلاش کنند تا امکان دستیابی معقول زن به مهریه اش میسر شود.
