بلوغ دوره‌ای از زندگی بشر است که در آن صفات ثانویه جنسی کسب می‌شود و فرد قادر به توانایی تولید مثل و باروری بعد از آن است. نشانه‌های بلوغ در دختران و پسران متفاوت است و به طور کلی دختران زودتر از پسران به سن بلوغ می‌رسند. در این دوره نوجوان با فراز و نشیب‌های مختلفی روبهرو خواهد شد. تغییرات جسمی و جنسی و دست و پنجه نرم کردن با استرس روزانه همگی می‌توانند از نظر روانی نوجوان را تحت تاثیر قرار دهند. در این مقاله به بررسی ویژگی‌های این دوره حساس می‌پردازیم.
بلوغ نوجوانی
بلوغ جنسی به دوره‌ای گفته می‌شود که در آن صفات ثانویه جنسی در نوجوان بروز داده می‌شود. نشانه‌های بلوغ جنسی در دختران و پسران متفاوت است. به طور کلی دختران زودتر از پسران به بلوغ جنسی می‌رسند. برای پسران بلوغ جنسی معمولا از سن ده تا شانزده سالگی می‌تواند رخ دهد. سرعت بلوغ در پسران نسبت به دختران کندتر است. به همین دلیل نشانه‌هایی بلوغ جنسی در پسران کندتر از دختران اتفاق می‌افتد و معمولا طولانی‌تر است. بلوغ در دختران معمولا از سن ۸ سالگی تا سیزده سالگی رخ می‌دهد. نژاد، وراثت، تغذیه همگی می‌تواند بر زمان بلوغ نوجوان تاثیرگذار باشد.
علائم بلوغ در دختر
- رشد پستان
- رویش موهای زائد در بدن
- زنانه شدن صدا
- شروع چرخه قاعدگی و پریود
- افزایش و توزیع چربی در بدن
- تعریق
- ترشحات سفید رنگ واژن
- جوش و آکنه
علائم بلوغ در پسر
- رویش موی صورت (ریش و سبیل)
- رشد آلت تناسلی و بیضه
- رشد بدنی و عضلانی شدن
- تغییر در صدا (کلفت شدن صدا و بم شدن)
- رویش موهای زائد در بدن
- ترشح هورمون های جنسی و افزایش تولید اسپرم
- تعریق
ویژگی‌های دوران بلوغ
تغییرات جسمی که در دوران بلوغ رخ می‌دهد باعث ایجاد تغییرات عاطفی و اجتماعی نیز می‌شود. اول از همه روند جسمی بلوغ مستقیما بر بدن و مغز نوجوان تاثیر می‌گذارد. تاثیر گذاری روند جسمی بلوغ بر بدن و مغز باعث تغییر علایق، خلق و خو و نیازهای نوجوان می‌شود. به همین دلیل تفاوت‌های رفتاری بسیاری را در نوجوان مشاهده خواهیم کرد. همانطور که نوجوانان تغییرات جسمی را تجربه میکنند، ممکن است مجموعه‌ای جدید و ناآشنا از تجارب اجتماعی را نیز تجربه کنند. آن‌ها با اولین تجربه‌های تحریک جنسی روبهرو خواهند شد و توسط همسالان، آن‌ها علاقه‌مند به ایجاد روابطی عاطفی، عاشقانه و گاه رابطه جنسی با دیگران می‌شوند. همچنین هنگامی که این تغییرات بدنی برای دیگران قابل مشاهده می‌شود، ممکن است کودکان تحت تاثیر گفته‌های دیگران قرار گیرند.
تغییرات جسمی مرتبط با بلوغ پایه‌ای برای تجربیات احساسی جدید می‌شود. به عنوان مثال، در این دوره بدخلقی، تحریک پذیری و عصبانیت از خصوصیات و ویژگی‌های نوجوانان به شمار می‌رود و والدین دائما با این قضیه دست و پنجه نرم میکنند. دلیل اصلی بدخلقی و عصبانیت در نوجوانان تغییرات هورمونی در این دوره است. چیزی که حائز اهمیت است این است که هورمون‌های جنسی به شدت می‌توانند بر روحیه تاثیر بگذارند و نمی‌شود از میزان قدرتمند بودن آن غافل شد. در دوران بلوغ، بدن دائما با این نوسانات هورمونی دست و پنجه نرم می‌کند و این نوسانات باعث ایجاد تغییرات خلقی در فرد می‌شود. با این حال علاوه بر تغییرات هورمونی دلایل جسمی دیگری نیز وجود دارد که باعث نوسانات خلقی و تحریک پذیری در نوجوان می‌شود.
مطلب بیشتر: تغییرات رفتاری شایع در دوران بلوغ
بی‌خوابی شبانه
یکی از دلایل جسمی نوسانات خلقی در نوجوانان کم‌خوابی است.بسیاری از دلایل جسمی و اجتماعی وجود دارد که باعث بی‌خوابی و کمبود خواب در نوجوان می‌شود. اول از همه، چرخه خواب و بیداری بدن به “ریتم شبانه روزی” وابسته است که به نوبه خود تحت تأثیر هورمون‌ها قرار می‌گیرد. در دوران بلوغ، یک تغییر طبیعی در ریتم شبانه روزی نوجوان رخ می‌دهد که باعث می‌شود اواخر شب احساس هوشیاری بیشتری نسبت به روز داشته باشند به همین دلیل شب‌ها بیشتر بیدار می‌مانند. علاوه بر این صبح زود باید برای رفتن به مدرسه بیدار شوند. به همین دلیل کمبود خواب در نوجوانان باعث بدخلقی و عدم تمرکز در آن‌ها می‌شود.
رشد و بلوغ مغز
دومین عاملی که باعث بدخلقی در نوجوانان می‌شود این است که مغز همچنان در حال رشد و بلوغ جسمی است. مغز نوجوانان تا اوایل ۲۰ سالگی رشد می‌کند. این رشد ناقص مغز مسئول بسیاری از مشکلات شناختی و عاطفی است که به راحتی می‌تواند والدین را عصبانی کند. در حقیقت می‌توان گفت این امر مسئول جدال مداوم کودکان با والدین است.
بلوغ فکری به مهارت‌های فکری نوجوانان اشاره دارد که هنوز در حال رشد است و هنوز به اندازه ویژگی‌های بزرگسالان پیچیده و کامل نیست. تفکر نابالغ منجر به این می‌شود که نوجوانان نتوانند عواقب کارهایشان را پیش‌بینی کنند و نتوانند بر اساس پیامدهای پیش بینی شده آگاهانه تصمیمات درستی بگیرند. در نتیجه رفتار تکانشی در افراد نوجوان به وفور دیده می‌شود. افراد نوجوان اکثرا عجولانه و بدون فکر تصمیم می‌گیرند.
رشد جسمی ناقص مغز نیز تا حد زیادی مسئول عدم بلوغ عاطفی در نوجوانی است. نوجوانان نسبت به افراد بزرگسال در تنظیم احساسات خود بسیار دچار مشکل می‌شوند و با مشکلات عاطفی متعددی در زندگی روبهرو می‌شوند. بلوغ عاطفی یک توانایی مهم است زیرا به افراد این امکان را می‌دهد تا آگاهانه احساسات خود را مانند خشم، عصبانیت، شادی، ترس و گریه را بروز دهند. چنین توانایی به افراد این امکان را می‌دهد تا پستی و بلندی‌هایی را که معمولا “تغییرات خلقی” نامیده می‌شوند بیشتر بتوانند کنترل کنند.
ویژگی‌های دوران بلوغ
والدین باید نوجوانان را درک کنند و در مورد ساختار مغز نابالغ نوجوان، بی‌خوابی، تغییرات هورمونی، عدم بلوغ عاطفی و فکری ناشی از این وضعیت بیشتر مطالعه داشته باشند تا هم بتوانند به نوجوان کمک کنند و هم مشکلات و جدال همیشگی با آن‌ها را به حداقل برسانند. در طول دوره بلوغ، نوجوانان ممکن است تصمیمات اشتباهی بگیرند و خلق تحریک پذیری داشته باشند اما این کار را عمدا انجام نمی‌دهند و باید آن‌ها را درک کرد. توصیه می‌شود در این دوره هم والدین و هم نوجوان تحت نظر روانشناس قرار بگیرند تا هم بتوانند کیفیت زندگی در این دوره را بالا ببرند و هم بتوانند تصمیمات درستی اخذ کنند. کودکان به فضای کافی برای بیان فردیت خود و تصمیم گیری مستقل برای تمرین (و گاهی اوقات شکست) نیاز دارند و برای پیشرفت باید از عواقب بدترین تصمیمات خود محافظت شوند.
سخن آخر
بلوغ جنسی یکی از مراحل اصلی زندگی هر انسانی است که باید به خوبی سپری شود. در این دوره علاوه بر تغییرات جسمی نوجوانان با مشکلات عاطفی و همچنین تغییرات فردی روبهرو خواهند شد. این تغییرات می‌تواند باعث پرخاشگری و تصمیم‌گیری نادرست در آن‌ها شود و همین موضوع دلیل کافی برای مخالفت با والدین و ناامید کردن آن‌ها است. در این دوره توصیه می‌شود والدین نوجوانان خود را درک کنند و در صورت ایجاد مشکل به یک روانشناس نوجوان مراجعه کنند.
