به گزارش خبرنگار صدای حوزه، حجت الاسلام علی امینی نژاد استاد فلسفه و عرفان اسلامی توضیحاتی را به صورت لایو مشترک در دو صفحه مؤسسه نفحات و تا ابد زندگی در اینستاگرام و نیز صفحه رواسی در اسکای‌روم، با موضوع چالش‌های معرفتی مواجهه با تجربه‌های نزدیک به مرگ ارائه داد که نشست اول این برنامه قبلا در صدای حوزه با عنوان “راستی آزمایی و ابعاد مختلف تجربه‌های پیش از مرگ” منعکس شده است. در ادامه گزارش خبری نشست دوم را ملاحظه می کنید.
حجت الاسلام علی امینی نژاد در ابتدای این نشست مجازی گفت؛ توجه به اقبال عمومی مردم نسبت به موضوع تجربه های نزدیک به مرگ، در سال های اخیر چه در حوزه صداوسیما و چه در حوزه نشر، اقداماتی صورت گرفته است که به عنوان مثال می توان به انتشار کتاب های سه دقیقه در قیامت، شنود و آن سوی مرگ که با فروش قابل توجهی هم مواجه شدند اشاره کرد. برهمین اساس این سوال پیش می آید که حقیقت و خواستگاه این تجربیات چیست و نسبت این موضوعات با کشف و شهودی که ما آن را غالبا در مورد عرفا شنیده ایم چه می باشد؟
استاد امینی نژاد همچنین ضمن تشکر از برگزارکنندگان این جلسه و همچنین دست اندرکاران تهیه و پخش برنامه زندگی پس از زندگی که در ایام ماه مبارک رمضان از شبکه چهار سیما بروی آنتن می رفت اذعان داشت: هدف ما از مطرح کردن این بحث رد کردن این موضوع نیست بلکه تداوم این امر و ساخت این دست برنامه ها با جهت دهی و شفافیت بیشتر است.
وی افزود راه های کشف واقع بر اساس مبانی معرفت شناسی که در حکمت اسلامی مورد توجه قرار گرفته گوناگون است. یکی از آن ها روش حسی است که لوازم خاص خود را دارد. دیگری عقل است که مبانی منحصربه‌فرد خود را شامل می شود اما راه دیگری هم هست که مسیر کشف و شهود است. البته راه دیگری وجود دارد که در طول این مسیر است نه عرضش و آن وحی است که یک نوع کشف و شهود باطنی است که در مورد معصومین علیهم السلام می‌باشد و نکته ی قابل توجه در آن این است که کشف در این مورد همراه با عصمت است.
امینی نژاد در ادامه اظهار داشت؛ مورد بحث ما دسته سوم این موضوع است . طیف هایی از کشف و شهود باطنی از قسم علم حضوری هستند و این دست از دریافت ها دارای حجیت ذاتی هستند و نم یتوان در آن تشکیک کرد البته تعدادی از آن ها نیاز به تاویل و تعبیر دارند. باید این نکته را نیز مدنظر داشت که همواره کشف نماهایی در این حوزه اتفاق می افتد که ضرورت وجود یک منطق ویژه برای تشخیص درست از غلط در این حوزه حساس را بیش از پیش تاکید می کند.
لازم به ذکر است که اکثریت افراد حجیت شخصی کشف و شهود ها را پذیرفته اند منتهی مضاف بر این راه هایی وجود دارد که ما به این کشف ها حجیت عمومی بدهیم تا افرادی که این تجربه راهم نداشته اند بتوانند به آن اطمینان کنند.
راه کشف و شهود چگونه برای افراد ایجاد می شود؟
این استاد فلسفه و عرفان در ادامه افزود: شیوه های کشف و شهود حسی، تجربی، آزمایش و همینطور روش عقل و استفاده از آیات و روایات و وحی واضح است اما اینکه افراد چگونه می توانند به کشف شهود برسند محل بحث ماست. سر اصلی مساله، بحث انصراف از عالم ماده و طبیعت و یک نوع مفارقت از عالم ماده است.
وی در ادامه با طرح این پرسش که، چرا ارتباط با عالم ماده مانع از این موضوع می شود؟؛ اینگونه به پرسش مذکور پاسخ داد:
در مورد عالم ذر در روایات آمده است که همه ما آن عالم را تجربه کرده ایم منتهی ارتباط ما با عالم مادی موجب فراموشی شده است. البته این یک بحث فلسفی و عرفانی خاصی دارد که موید این موضوع است.
وقتی انصراف از عالم مادی در انسان محقق می شود به تدریج باب فهم حقایق عالم برای انسان مهیا می شود. عرفا تاکید دارند که برای باز شدن چشم و گوش و دریافت معارف آنسویی لازم است از لوازم دنیایی و عالم طبیعی منصرف شد. علت اینکه برای انسان بعد از مرگ بعضی چیزها واضح و آشکار می شود و عوالم و حقایق را می بیند نیز همین انصراف از این عالم مادی است.
در لحظات نزدیک به مرگ یا احتضار به دلیل نزدیک شدن به این انصراف از عالم مادی نیز این امر اتفاق می افتد و فردی که در این حالت قرار می گیرد تجربیاتی نزدیک به بعد از مرگ را فهم می کند.
پس می توان به این موضوع اشاره کرد که افرادی که تجربیات نزدیک به مرگ را داشته اند به دلیل انصراف نسبی که از این عالم مادی پیدا کرده اند، با حقایقی مواجه شده اند اما فهم کامل این موضوعات زمانی محقق می شود که انصراف بطور کامل محقق شود و اصطلاحا فرد بمیرد. تنها با مرگ است که انصراف بصورت کامل از عالم مادی و طبیعی محقق می شود.
حتی عرفا و عالمانی هم که به مقام موت ارادی و اختیاری دست یافته اند، همه ی آنچه را که فرد با مرگ و انصراف کامل از عالم مادی تجربه می کنند، دریافت نمی کنند. هرچند معارف زیادی برای این افراد آشکار می شود. پس تجربیات نزدیک به مرگ و درک عالم واقع امری نسبی است و با توجه به میزان انقطاع و انصراف شخص در حالت های مختلف متفاوت خواهد بود.
ابهام خاصیت عالم ماده
امینی نژاد در مورد تمایز عالم ماده و معنا افزود؛ هنگامی که ما می خوابیم و رویا می بینیم چون بدن زنده است و هنوز اتصال به عالم ماده دارد، رویاهایی که میبینیم خیلی واضح نیستند اما وقتی می میریم و به عالم مثالی برزخ و قبر وارد می شویم به دلیل انقطاع کامل از عالم ماده، آنچه می بینیم و درک می کنیم بسیار واضح و واقعی خواهد بود.
محل بحث ما که بررسی تجربه های نزدیک به مرگ است، این است که افرادی که این حالت برایشان اتفاق افتاده است مرگ را تجربه نکرده اند بلکه به میزانی که دارای شدت و ضعف است از عالم ماده منقطع شده اند و تجربیاتی که هم داشته اند به خاطر همین امر است. زیرا اگر فرد بصورت کامل از عالم ماده منقطع شود در اینصورت مرگ حاصل شده و غیرقابل بازگشت است! حتی اگر تقاضای بازگشت هم بکند پاسخ داده خواهد شد: کلا…!
انواع کشف و شهود
حجت الاسلام و المسلمین امینی نژاد ضمن اذعان به اینکه ما نگاه همدلانه با برنامه زندگی بعداز زندگی داریم اشاره می کنیم که در فرمایشات اهل معرفت،کشف و شهود سه قسم است: صوری، معنوی، صوری و معنوی
۱.صوری
در کشف صوری حس وجود دارد و حواس پنجگانه فعال هستند. مثلا در رویا ما واقعا می بینیم و می شنویم و …
ویژگی دیگر جزئیت است که مثلا از مسائل کلی نتیجه گیری کلی انجام می شود که این درست نیست.
۲.معنوی
در کشف معنوی اغلب تجربه های نزدیک مرگ کشف یا بصورت صوری است و یا بصورت صوری معنوی ضعیف می باشد. در تجربه های نزدیک به مرگ چون انقطاع بصورت کامل محقق نشده است و قوه ی خیال هم هنوز فعال است، در این امر دخالت می کند و با بدن در ارتباط است، امکان دخالت در آن تجربه و جهت دهی آن وجود دارد. همین امر از سوی شیطان هم امکان پذیر است چون می تواند در این مرحله اعمال نفوذ کند بنابراین نیاز به مراقبت هایی هست که به آن ها اشاره می کنیم:
- نباید فرد تجربه گر مغرور شود. این تجربه ای که فرد داشته یک تجربه شخصی بوده و سطح خیلی پائینی از انتقطاع را تجربه کرده است آن هم نه بصورت اختیاری! اگر فرد با اعمال و رفتارهای اختیاری خودش به این مزیت دست می یافت شاید قابل اتکاتر می نمود.
- تجربیات و حالات خوشی که بعضا برای افراد اتفاق می افتد نباید اینگونه برداشت شود که فرد مثلا در زندگی اش انسان اهل مراعاتی نبوده و فقط به واسطه ی یک عمل که در این دنیا انجام داده کلا بخشیده می شود و در نعمت خواهد بود!
- نباید از جزء برداشت کلی صورت بگیرد و نباید فرد تجربه گر تبدیل به الگو شود. هیچ کسی به غیراز معصومین علیهم السلام قابلیت الگو شدن را دارا نیستند.
- اعتماد به این دست تجربیات نیازمند یک تیم علمی متشکل از حوزویان و دانشگاهیان و اهل علم هست که از جنبه های مختلف این موضوع را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند. مثلا کربلایی کاظم که آن اتفاق و کشف برایش رخداد وقتی به قم آمد بسیاری از علما وی را مورد بررسی و مطالعه و امتحان قرار دادند.
- تفکیک تجربه از تحلیل های افزوده . باید توجه داشت به اینکه تجربه خالص چه بوده است و تحلیل هایی که به آن اضافه شده است کدامند؟
- تجربه باید با معیار های اصلی مورد سنجش واقع شود. یکی از این معیار ها عقل است. معیار دیگر مشاهدات برتر و معیار است. مثلا کشف و شهودی که توسط مرحوم آیت الله بهجت انجام شده است یک مشاهده ی معیار محسوب می شود. معیار دیگر سنجش این کشف و شهود با عالی ترین نوع کشف یعنی کشف و شهود معصومانه یا همان وحی است. آنچه که در آیات و روایات وجود دارد واقعیت محض است البته باید به این نکته هم اشاره کرد که این امر باید به دست متخصص در این حوزه ها و طی یک فرآیند اجتهادی انجام شود.
وی در مورد کشف و شهود صوری-معنوی توضیحی ارائه نداد.
سبک مواجهه با تجربه گران چگونه باید باشد؟
سوال یکی از حاضران در جلسه: مواجهه ما مخاطبان در برخورد با این تجربیات به عنوان کسی که این تجربه را می شنود چگونه باید باشد؟
حجه الاسلام امینی نژاد: اولا این تجربیات یک مسائل مشترکی را دارا هستند که بسیار ارزشمندند . ما در مباحث فلسفی مفاهیم بسیار زیادی را داریم که تاکید دارند که انسان تک بعدی نیست و دارای یک بعد دیگر هم هست لذا با توجه به این کشف و شهود ها و اذعان علما و حتی افراد عادی که این تجربیات را داشته اند مشخص می شود که ما منحصر در این بدن مادی نیستیم و ماورای طبیعت حقیقت دارد. حیاتی پس از مرگ وجود دارد. این نکته ی بسیار مهمی است.
ثانیا بسیاری از مواردی که در کشف و شهودها مشاهده می شود با آیات و روایات ما هم پوشانی دارد. مثلا رعایت حق الناس که به آن اشاره شده است. نباید اینگونه برداشت شود که با وجود کشف و شهود، ما دیگر به آیات و روایات نیازی نداریم بلکه این دو تکمیل کننده یکدیگرند. ایمان به آیات و روایات بوسیله ی کشف و شهود تقویت می شود و از طرفی هم راستی آزمایی همین کشف و شهود از طریف آیات و روایات انجام می شود.
وقتی ما ببینیم آنچه که کشف و شهود کرده ایم بوسیله آیات و روایات تایید می شود این باعث افزایش ایمان خواهد بود و وقتی کشف و شهود خود را با آیات و روایات سنجیدیم اعتبار تجربه ای که داشته ایم تقویت می شود. مخصوصا اگر تجربه ای که داشته ایم با آیات و روایات ما زیاد همخوانی نداشته باشد که در اینصورت ضرورت این مقایسه بیش از پیش احساس می شود.
مراقب خرافات باشیم
وی در پایان این نشست مجازی خاطرنشان کرد؛ اصل و بنیان اعتقادی و باورهای ما باید بر اساس عقل و دین پایه‌گذاری شود. گهگاه توجه بیش از اندازه به این فضاها ( کشف و شهود و تجربیات نزدیک مرگ) منجر به تمایل به خرافات می شود. نکته ای که متوجه برنامه سازان و تهیه کنندگان این دست برنامه ها است این است که باید توجه ویژه ای به عقبه علمی و کارشناسی کار صورت پذیرد و زمینه برای نقد و بررسی این تجربه ها فراهم شده و صرفا به نقل خالی این تجربیات پرداخته نشود. زیرا احتمال بسیار زیاد است که این تجربیات ممزوجی از حق و باطل بوده باشند. در خلال تولید و پخش این دست برنامه ها بصورت مکرر باید تاکید شود که نباید زندگی و روش این افراد خاص به عنوان الگو تلقی شود زیرا مسائلی که این افراد تجربه کرده اند بنابرآنچه گفتیم به دلیل اینکه انصراف کامل از عالم ماده محقق نشده و زمینه تصرف و تحریف از جانب عوامل انسانی ( قوه خیال) و شیطانی وجود دارد، همیشه باید با معیارهای معتبر مورد تحقیق، تفحص و راستی آزمایی واقع شوند.
