به گزارش صدای حوزه، رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام نورزی خود، سال جدید را سال “تولید؛ پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها” نام‌گذاری کردند.
به بهانه نام‌گذاری امسال توسط مقام معظم رهبری به سراغ “مصطفی تقی‌پور” یکی از فعالان دانش‌بنیان در حوزه تولید تجهیزات پزشکی رفته و درباره مشکلات و موانع تولید تجهیزات پزشکی در کشور و آینده این حوزه به گفتوگو نشستیم که مشروح آن را می‌خوانید:
در ابتدا مقدمه‌ای از وضعیت تولید تجهیزات پزشکی در کشورمان بفرمایید؟
کشور عزیزمان طی دهه گذشته فراز و نشیب‌های مختلفی را از تحریم‌های مختلف، توافقات تاریخی، تا نفت ۱۰ دلاری تجربه کرده است و تولید طی این دهه با تاکیدات مقام معظم رهبری، سرلوحه برنامه‌های اقتصادی مدیران کشور قرار گرفت، هرچند آنطور که باید به تاکیدات ایشان عمل نشد اما پافشاری معظم‌له جان دوباره‌ای به تولید بخشید، سال ۱۴۰۰ نیز با توجه و درایت ایشان به عنوان “تولید، پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها” نام‌گذاری شد که امیدواریم با توجه دولت و مجلس شواری اسلامی، این توجه و پافشاری ایشان به نتیجه مطلوب برسد که یقیناً این موضوع تنها راه نجات اقتصاد ایران عزیز است.
واردات بی رویه و شکل گرفتن فرهنگ واردات‌چی و از بین رفتن خودباوری
بر کسی پوشیده نیست که اگر ۱۰ سال قبل به مراکز درمانی مراجعه می‌کردید، اغلب تجهیزات، از ساده‌ترین تا پیشرفته‌ترین آنها ساخت کشورهایی غیر از ایران بود و این سبب شد که شرکت‌های واردکننده طی این مدت با ارتباطات گسترده، بازار این حوزه را در دست بگیرند بطوری که در دوره‌ای حتی ساده‌ترین تجهیزات پزشکی به کشورمان وارد می‌شد.
به عنوان مثال در اوایل دهه ۹۰ شمسی، چراغ‌های اتاق عمل با برندهای مختلف اغلب اروپایی به کشورمان وارد می‌شد که با احتساب ارز ۳۷۰۰ تومان هر چراغ اتاق عمل دو قمره به قیمت حدود ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان بسته به برند به فروش می‌رسید که به مرور همین چراغ‌های اتاق عمل با افزایش قیمت ارز دیگر خریدشان برای کشور مقرون به صرفه نبود بنابراین تولیدکنندگان داخلی برای تامین نیاز کشور پاپیش گذاشتند.
ابتدا، مقاومت زیادی علیه این تولیدات بود که بخشی از آن به این دلیل بود که طی سال‌های طولانی با واردات، خودباوری از بین رفته بود و بخشی دیگر نیز به دلیل بی‌تجربگی تولیدکنندگان در ابتدای راه و قیاس آنها با جدیدترین مدل‌های وارداتی بود اما با اعتماد خریداران، این محصولات کاملاً داخلی شد و امروز با قیمت هر دلار ۲۵۰۰۰ تومان نیز، قیمت عرضه محصول، پایین‌تر از قیمت مدل‌های وارداتی در زمان ارز ۳۷۰۰ تومان است.
هزاران چراغ اتاق عمل در کشور نصب شد و کیفیت محصولات نیز پیشرفت قابل توجه‌ای داشت که نیاز مراکز درمانی را کاملاً رفع کرده است و حالا بخاطر می‌آوریم آن روزهایی ابتدایی را که گفته می‌شد “مگر می‌شود چراغ اتاق عمل ایرانی تولید کنیم؟” و هر روز سنگی بر سر راه تولیدکنندگان این محصول انداخته می‌شد.
با آغاز تحریم‌ها و کاهش ارزش پول ملی، قدرت خرید مراکز درمانی کاهش یافت، برخی از شرکت‌های خارجی که بعد از برجام برای ورود به ایران از یکدیگر سبقت می‌گرفتند دیگر حاضر نبودند کوچکترین قطعه یدکی را برای تعمیر دستگاه‌های خود به ایران بدهند.
واردات تمام تجهیزات اعم از مصرفی تا تخت و ابزار جراحی، باعث شده بود تا خودباوری در بین مصرف‌کنندگان نسبت به تولید داخل کمرنگ شود.
با شعار اینکه تولید در ایران نمی‌صرفد، مرزها بر روی کالاهای عمدتاً بی‌کیفیت باز شده بود و ارزهای حاصل از فروش نفت برای واردات این کالاها از کشور خارج می‌شد. سالانه بالغ بر ۱.۵ میلیارد یورو بابت واردات تجهیزات پزشکی ارز از کشور خارج می‌شد که بخش عمده آن برای واردات تجهیزات تصویربرداری بود (بیش از ۱۵ درصد) که در راس آن واردات دستگاه سونوگرافی و اکوکاردیوگرافی بود که بیشترین ارز را از کشور خارج می‌کرد.
طی سال‌های سخت تحریم، شاهد رونق تولید در تجهیزات پزشکی بودیم، به مرور زمان خط قرمز واردات‌کنندگان از تخت چراغ به کالاهای HighTech تر عقب نشست، حالا دیگر واردات تخت چراغ با سودهای بالا مقرون بصرفه نبود لذا فشار از روی تولیدکنندگان کالاها برداشته شده بود. البته هنوز مشکلات ریشه‌ای در نگاه به تولید و ارزیابی آن در دستگاه‌های اجرایی وجود داشت اما نیاز باعث شد که اراده تولید بر تفکر واردات‌چی بودن فائق آید.
نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید تجیهزات پزشکی کشور چگونه بوده است؟
در نیمه دوم دهه ۹۰، نوبت به ثمر رسیدن ایده شرکت‌های دانش‌بنیان بود، تولید محصولات High Tech مانند ونتیلاتور و شتاب‌دهنده خطی، آغاز راه جدید بود، اما سنگ‌اندازی‌ها بیشتر از قبل بود چرا که برای سالیان زیاد واردات این کالاها منبع اصلی درآمد شرکت‌های واردکننده بود، لذا با ارتباطات گسترده و ایجاد موانع چه بر سر راه اعطای مجوزها، چه با تخریب برندهای داخلی و بهانه‌جویی، فصل جدیدی برای محصولات تولید داخل آغاز شد.
حمایت‌های مجموعه‌های دولتی از تولید داخل، یخ مصرف‌کننده را نسبت به تولیدات داخلی باز کرد، باور این موضوع که می‌توانیم تولید کنیم سبب شد در دوره‌ای، برندهای خارجی برای تخریب محصولات داخلی از سود زیادشان چشم‌پوشی کنند و قیمت‌ها را بشدت کاهش دهند اما این مسیر نیز ره به جایی نبرد و تولیدات داخلی جای خود را پیدا کردند، از آن زمان عده‌ای از واردکنندگان به بهانه مونتاژ و انتقال تکنولوژی شروع به شکل جدیدی از واردات به کشور نمودند اما دانش‌بنیان‌ها با تولید مستقل، سد بزرگی بر سر راه مونتاژکاری در ایران شدند.
تولید تجهیزات پزشکی را می‌توانیم از پیچیده‌ترین عرصه‌های نبرد بین واردکننده و تولید دانست که در انتهای دهه ۹۰ با تولید دستگاه سونوگرافی و اکوکاردیوگرافی، دیگر بخش عمده‌ای از محصولات وارداتی جای همیشگی را در ایران نداشتند، محصولاتی که از لحاظ سطح تکنولوژی در بالاترین سطح ممکن قرار داشتند و کمتر کسی باور داشت که روزی بتوان این محصولات را در داخل کشور بسازیم.
شاید ۱۰ سال قبل پیشرفته‌ترین کالای تولیدی ما مانیتورهای علایم حیاتی بود اما طی این چند سال شاهد تولید ونتیلاتور، ماشین بیهوشی، شتاب‌دهنده خطی و سونوگرافی و اکوکاردیوگرافی بودیم. دیگر می‌توانیم ادعا کنیم در بخش عمده‌ای از تجهیزات پزشکی و سرمایه‌ای بخودکفایی بزرگی رسیدیم آن هم در سال‌های سخت گذشته که اوج شیرینی این خودکفایی در دوران سخت پاندمی کرونا بود، زمانی که کشور عزیزمان ایران تحت شدیدترین تحریم‌های تاریخ بود نیاز برای واردات ونتیلاتور احساس نکردیم، نیاز به واردات مانیتورهای پزشکی و دستگاه‌های سونوگرافی احساس نکردیم و این همان نتیجه خودباوری است.
آمار و ارقامی از واردات تجهیزات پزشکی را بفرمایید؟
به مرور تولیدات ایرانی بسمت افزایش کیفیت حرکت کردند، تجهیزات پیشرفته‌ای مانند شتاب خطی به سرانجام نشست و امروز واردات تجهیزات پزشکی که سالانه بیش از ١.۵ میلیارد یورو بود به کمتر از ۹۰۰ میلیون یورو رسیده که البته اگر برخی تصمیم‌گیرندگان نگاهشان به دست تولیدکننده ایرانی بود این عدد قطعاً خیلی کمتر از این بود. قطعاً توزیع دستگاه‌های خارجی با ارز دولتی امروز جدی‌ترین مشکل تولید داخل است که در برخی از تجهیزات همچنان ادامه دارد، حال اگر اختلاف این ارز دولتی و آزاد تحت قالب یارانه به خریداران دولتی تجهیزات ایرانی اعطا شود و دستگاه خارجی وارداتی با احتساب ارز آزاد و بدون استفاده از معافیت گمرکی به مراکز دولتی فروخته شوند قطعاً تولید داخل از فشار توزیع ارز دولتی برای محصول مشابه تولید خود رهایی می‌یابد و از آن طرف مراکز دولتی با توجه به اختلاف قیمت تجهیزات ساخت داخل با محصولات وارداتی، کمتر به سمت خرید کالای خارجی خواهند رفت.
در سال ۱۴۰۰ می‌توان امیدوار بود با تاکیدات مقام معظم رهبری و کاهش موانع تولید و اجرای سختگیرانه قوانینی مانند “قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی” شاهد رونق تولید و بهبود شرایط معیشتی مردم باشیم، یقیناً در این راه در کنار الزام دستگاه‌های تولید به حمایت از کالای ایرانی، افزایش کیفیت محصولات ایرانی نیز می‌تواند ثمربخش این حرکت عظیمی باشد که آغاز شده است و ما نیاز داریم که با افزایش کیفیت محصولاتمان، تعریف از کالای ایرانی را تغییر دهیم.
هرچند که در دوره‌ای طولانی به دلیل واردات بی‌رویه و خروج ارز فراوان از کشور که نهایتاً موجب تغذیه واحدهای تحقیق و توسعه شرکت‌های خارجی شد جبران این فاصله بسیار سخت است اما نشدنی نیست. جذب نخبگان دانشگاهی در بستر شرکت‌های دانش‌بنیان و خرید کالای ایرانی به مرور موجب چرخش ثروت در داخل کشور شده و این موضوع باعث تشویق سرمایه‌گذاران و فعالین اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در بخش تولید خواهد شد.
نقشه راه کشور و اولویت‌ها در تجهیزات پزشکی کشور کدامند؟
امروز نیازمند تغییر نگرش به واردات و تولید در بین مسئولین هستیم، ما باید امروز بر روی ورود تکنولوژی‌های جدید ساخت قطعات الکترونیک و یا قالب‌های پلاستیک و پرینترهای سه‌بعدی جدید تمرکز کنیم نه ورود کالا یا محصولات خارجی تحت عنوان انتقال تکنولوژی، چرا که با نگاهی به کشور چین متوجه می‌شویم با ایجاد زیر‌ساخت‌های لازم توانسته است هرگونه تولیدی را در کشور خودش توجیه‌پذیر نباید، اما ضعف امروز ما در صنعت، نبود این زیر‌ساخت‌ها در کشور است که می‌توانیم نسبت به ایجاد این صنایع در کشور اقدام نمایم، البته ناگفته نماند در این بین عده‌ای تحت عنوان تولید به دنبال سوء‌استفاده از قوانین حمایتی هستند که اعطای مجوز تولید به آنها ضمن خروج مجدد ارز می‌تواند موجب ضربه‌ای سنگین به تولیدکنندگان واقعی شود.
در کنار این تلاش‌ها ورود به بازار جهانی می‌تواند بازارهای جدید را برای تولیدکنندگان ایرانی باز نماید، هرچند که تحریم‌های ظالمانه آمریکا شرایط نقل و انتقال پول را برای فعالین اقتصادی با سختی‌هایی همراه کرده است اما شناسایی درست بازار هدف و کشورهایی که می‌توانیم با آنها دادوستد داشته باشیم برای صادرات تولیدات دانش‌بنیان ما بازار مناسبی است، البته نقش دولت در مذاکرات سیاسی با این کشور برای افزایش سهم تولیدات ایرانی بسیار با‌اهمیت است.
گشایش در تحریم‌ها قطعاً می‌تواند موجب بهبود شرایط اقتصادی شود، اما تجربه نشان داده با باز شدن شرایط نقل و انتقالات مالی و افزایش درآمد ارزی دولت، شاهد واردات بی‌رویه کالاهای مشابه تولید داخل خواهیم بود و این موضوع امروز از اصلی‌ترین دغدغه‌های سرمایه‌گذاران در حوزه تولید است، این که در شرایط سخت به سراغ تولیدکنندگان برویم و با بهتر شدن اوضاع دوباره بازارها را در اختیار همان‌هایی قرار دهیم که در شرایط تحریم به ملت ایران پشت کردند خیانتی بزرگ به اقتصاد ایران محسوب می شود چراکه دیگر هیچ انسان عاقلی حاضر نمی‌شود ریسک تصمیمات سیاسی مذاکره‌کننده‌گان‌مان را بپذیرد و با سرمایه‌گذاری در داخل کشور موجب ایجاد اشتغال و تولید ثروت شود.
ما در دوره تحریم‌ها شاهد آن بودیم که در کنار آمریکا، کشورهایی مانند کره جنوبی تحریم‌ها را سخت‌تر از خود امریکا اجرا کرده‌اند و حتی از دادن دارو و غذا در ازای پول‌های نفتی ایران خوداری نمودند و این نگرانی جدی وجود دارد که با کنار رفتن تحریم، دوباره بازارهای کشور در اختیار این کشورها قرار گیرد و مطمئن باشید آنها نیز اگر چنین فرصتی به دست آورند به تولید داخلی رحم نخواهند کرد و با کاهش قیمت‌های خود حتی به قیمت ضرر هم که شده تولیدکننده ایرانی را خارج خواهند کرد تا بازار ایران بدون رقیب در اختیار خودشان باشد. همچنین زمزمه پیشنهادی برای واردات کالا بجای پول کشورمان که در آنجا بلوکه شده نیز به گوش می‌رسد که آن نیز ظلمی در حق ملت ایران و تولیدکننده ایرانی است.
لزوم وضع قوانین حمایتی برای کاهش ریسک
با توجه به تجربه‌های گذشته، لازم است که مجلس شورای اسلامی نسبت به وضع قوانین حمایت و نظارت بر اجرای قوانین برای حمایت از تولیدکننده بیشتر تمرکز کند و قبل از هر توافق جدیدی راه را بر واردات بی‌رویه ببندد، ما باید از فرصت تعامل با دنیا برای صادرات محصولاتمان استفاده کنیم وگرنه جز وابستگی بیشتر به نفت، چیزی عایدمان نخواهد شد.
در همین راستا قوانین حمایتی مانند “قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی” که در خرداد ماه ۱۳۹۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، در مرحله اجرا ناکام مانده است بطوری که در موارد متعدد شاهد نقض آن توسط دستگاه‌های اجرایی هستیم که اگر مجلس شورای اسلامی و سازمان بازرسی کل کشور با دقت بیشتری بر اجرای این قانون توسط دستگاه‌های دولتی نظارت کند یقیناً موجب بهبود شرایط به نفع تولیدکننده خواهیم بود.
اقتصاد ما در کنار لزوم بهبود شرایط برای تعامل با دنیا نیازمند تولیداتی باکیفیت برای عرضه است و این تولیدات اگر مبتنی بر دانش باشد ضمن رفع نیاز داخلی می‌تواند ارزآوری بسیاری برای کشور داشته باشد و در غیر این صورت نمی‌توانیم این عقب‌افتادگی‌مان را جبران کنیم. مسیر تولید محصولات دانش‌بنیان توسط جوانان غیور و دانشمند‌مان آغاز شده است حالا زمان باور این حرکت است، زمان تغییر قوانین برای حمایت از تولید، زمان بهبود کیفیت کالاهای تولیدی برای حمایت از مصرف‌کننده ایرانی و ایجاد تعصب بر روی مصرف کالای ایرانی، آن وقت دیگر شاهد بی‌کاری و فقر در کشور نخواهیم بود.
