به گزارش خبرنگار صدای حوزه، حجت الاسلام علی امینی نژاد محقق و مدرس عرفان اسلامی، دوشنبه شب در گفتگویی برخط با موضوع «چالش های معرفتی مواجهه با تجربه‌های نزدیک به مرگ در صداوسیما» با بیان اینکه از عزیزانی که برنامه زندگی پس از زندگی را تهیه کرده‌اند، تقدیر می‌کنیم، گفت: جلسه امشب رد کلی این برنامه نیست بلکه یک نگاه همدلانه به موضوع و برنامه است تا در صورت ادامه داشتن برنامه یک نگاه عالی‌تر و علمی‌تر به موضوع برنامه صورت بگیرد.
روش‌های کشف واقعیت
وی در ادامه افزود: راه‌های کشف واقعیت روش‌های مختلفی دارد، یکی روش تجربی و حسی است که مسائل مربوط به خود و نتایج خود را دارد، راه دیگر راه عقلی با کنش‌های متعدد انسانی است که مبانی خاص به خود را دارد، راه دیگر برای کشف حقایق نظام هستی، راه کشف و شهود است، راه دیگر مسیر وحی و دین است که باید آن را گونه‌ای از کشف و شهود باطنی محسوب کرد.
حجت الاسلام امینی‌نژاد راه وحی را طیفی از کشف‌های همراه با عصمت و کشف معصومانه و برتر توصیف کرد و گفت: راه وحی کشف برتر و معصومانه است، آن چیزی که ما با آن مواجه هستیم را باید از دسته کشف و شهود باطنی در نظر بگیریم، طیف هایی از کشف و شهود باطنی از جنس طیف حضوری است و این دسته از کشف و شهودها به دلیل اینکه حسی هستند حجیت ذاتی دارد و نمی‌شود به حجیت آن خدشه وارد کرد اگرچه برخی گروه ها در این زمینه نیاز به تفسیر و تأویل دارد.
محقق عرفان اسلامی خاطرنشان کرد: افزون بر حجیت شخصی کشف و شهودها راه‌هایی وجود دارد که می‌توانیم به آنها حجیت عمومی داده و برای طیف‌ها و افراد دیگر که اهل کشف هستند حجیت داشته باشد، موضوعی که باید محل دقت باشد این است که راه کشف و شهود چگونه برای افراد باز خواهد شد، روش حس و تجربه و عقل و استفاده از روش وحیانی شیوه‌های روشنی دارد اما اینکه چگونه فضای کشفی افراد گشوده شود مسئله ما است.
وی ادامه داد: راز اصلی مسئله بحث انصراف از عالم ماده و طبیعت و یک نوع مفارغت از عالم ماده است، ارتباط با عالم ماده ما را در حجاب قرار می‌دهد، ارتباط ما با عالم ماده موجب فراموشی گذشته ما پیش از تولد در عالم ذر شده است، همانطور که بسیاری از خواب‌های خود را فراموش می‌کنیم و علت آن ارتباط با عالم ماده است.
حجت الاسلام امینی‌نژاد انصراف از عالم ماده و طبیعت را عامل توانایی درک حقایق فراتر از عالم ماده برشمرد و تصریح کرد: عالم خواب را اگر توجه کنیم،آنچه به عنوان مرگ اختیاری اهل معرفت مطرح است، این افراد همان حالاتی را خواهند داشت که انسان در زمان مرگ تجربه خواهد کرد، حتی کسانی که نزدیک به مرگ می‌شوند چون دچار احتضار هستند و از بدن در حال جدا شدن هستند چیزهایی فراتر از عالم ماده را درک میکنند و می‌بینند، البته احتضار هم مراتبی دارد و آنچه افراد پس از مرگ دریافت دارند افراد محتضر نیز دریافت میکنند.
تغییر تنها در عالم ماده ممکن است
استاد حوزه و دانشگاه انصراف کامل از دنیا را ویژگی مرگ عنوان کرد و گفت: کسانی که به مرگ ارادی صاحب این مقام و منزلت می‌شوند از نظر شهود دارای سنخی متفاوت از مرگ طبیعی دارند، تجربه احتضار و کسانی که تجربه‌های نزدیک به مرگ دارند نیز متفاوت است و علت این تفاوت‌ها در مقدار انصراف از دنیا و طبیعت در افراد است.
وی در ادامه عنوان کرد: عالم ماده عالمی است همراه با مقدارها و اندازه‌ها و تغییرات و شدن‌ها و اما عالم مثال تغییر و شدن به معنای رسیدن از قوه به فعل وجود ندارد اما رنگ و تصاویر را دارد، عالم عقل هم که معانی خالص است، همانطور که در نظام هستی بخشی از عالم به عنوان عالم مثال و وجود موجوداتی همراه با رنگ و اندازه و چهره است در وجود ما نیز بخشی به نام مثال متصل که تحت تصرف ما است مانند خیال‌پردازی هایی که داریم، وقتی خوابیم انصراف خیلی ضعیفی صورت می‌گیرد که دخالت مثال متصل ما در این حالت زیاد است و هرقدر این انصراف بیشتر شود دخالت مثال متصل یا خیال ما کمتر خواهد شد تا اوج آن که انقطاع کامل و مرگ حقیقی است.
پژوهشگر عرفان اسلامی با بیان اینکه در مرگ یا همان انصراف کامل تمام حقایق پس از مرگ را به صورت کامل و شفاف دریافت می‌کنیم، اظهار کرد: در تجربه‌های پیش از مرگ نمی‌توانیم بگوییم مرگ کامل صورت گرفته است چرا که در مرگ کامل بازگشت صورت پذیر نیست و بنابر فرموده قرآن کریم بازگشتی پس از انقطاع کامل و مرگ نیست.
میزان انقطاع در تجربه‌های پیش از مرگ با مرگ متفاوت است
حجت الاسلام امینی نژاد تجربه های پیش از مرگ را یک نوع رجعت کوچک دانست و تصریح کرد: ولی میزان انقطاع این تجربیات دریافت‌هایی از سنخ کسانی که از دنیا رفته‌اند پدید می‌آورد، انچه به عنوان تجربه‌های پیش از مرگ مطرح است از جمله تجربه‌های صوری محسوب می‌شود، کشف ها سه قسم صوری، معنوی خالص و صوری معنوی است و اغلب گزارشاتی که از تجربه پیش از مرگ وجود دارد یا صوری خالص یا صوری معنوی با داده‌های معنوی اندک است.
وی ادامه داد: در تجربه‌های پیش از مرگ چون انقطاع کامل نشده و کشف صوری ویژگی‌هایی دارد که با مخاطراتی همراه است، دخالت جنبه‌های خیال متصل که مرتبط با بدن است نیز قابل ملاحظه است و جنس این کشف‌های صوری نیز مراقبت‌هایی را لازم دارد که باید به آن توجه داشت.
استاد حوزه و دانشگاه در توضیح کشف صوری و معنوی عنوان کرد: در کشف صوری یک صورت وجود دارد یعنی انسان تصاویری را مشاهده یا بوهایی را حس خواهد کرد، مانند آنچه حواس پنجگانه ما درک می‌کند، در مرحله خیالی و مثالی ما هم این احساس وجود دارد و وقتی فعال شود صورت‌هایی که دیگران مشاهده نمی‌کنند ما مشاهده می‌کنیم مانند آنچه در رؤیاها وجود دارد.
حس مشترک و تأثیر آن در تجربیات شهودی انسان
حجت الاسلام امینی نژاد خاطرنشان کرد: بخشی در نفس ما وجود دارد به نام حس مشترک، وقتی داده‌های ظاهری به آنجا برسد برای ما محسوس خواد شد، گاهی چیزهایی به حس مشترک فرومی‌ریزد که هرچه در آن وارد شود محسوس خواهد شد، بسیاری از کسانی که اختلالات روانی دارند اینها مشاهداتی دارند که دیگران نمی‌بینند و این احساسات و مشاهدات برای شخص باطنی است.
وی در ادامه افزود: گاهی چیزهایی از عالم بالا درون حس مشترک انسان قرار می‌گیرد، برهمین مبنا کشف صوری مخاطراتی دارد چرا که ممکن است آنچه مشاهده می‌کند از باطن ما باشد اگرچه احتمال دارد از عالم بالا بوده و حقایقی داشته باشد.
محقق عرفان اسلامی با اشاره به اینکه آنچه در حس مشترک وجود دارد بسیاری از آنها چندین لایه تغییر دارد و نیازمند تعبیر است، اظهار کرد: در انصراف کامل و مرگ حقیقی است که حقایق ناب عرضه می‌شود اما در انصراف‌های میانی گاهی حقایق با چند لایه بازگردان به انسان نشان داده می‌شود و این دسته از مسائل نیازمند تعبیر است.
حجت الاسلام امینی نژاد دیدار رسول اکرم(ص) با جبرائیل را همراه با انقطاع تصریح کرد: بنابر روایات گاهی پیامبر اکرم(ص) جبرائیل را به صورت یکی از اصحاب خود که چهره زیبایی داشته و گاهی به چهره واقعی خود می‌دیده‌اند، یعنی درنهاد پیامبر اکرم(ص) چهره زیبای صحابی ایشان نقش بسته است اگر چه ایشان می دانسته‌اند جبرائیل را می دیده‌اند و متوجه مسائلی که به ایشان عرضه می‌شده بوده‌اند.
وی ادامه داد: تمثل‌های این سویی باعث می‌شده است که حتی گاهی مردم هم وی را به شکل یک انسان معمولی در نزد پیامبر اکرم(ص) می‌دیده‌اند، به غیر از انقطاع کامل تمام بازتاب‌ها ممکن است نیازمند تعبیر باشد، موضوع دیگر در ارتباط با مسئله تجربه پیش از مرگ دخالت‌های حدیث نفس و دخالت‌های شیطان در مسئله است، چرا که شیطان به عالم مثال راه دارد و می‌تواند در لایه حس مشترک ما دخالت کند، در چنین شرایطی حق و باطل باهم درآمیخته می شود.
تجربیات باطنی و راستی آزمایی این تجربیات
استاد حوزه و دانشگاه کشف در مراتب بالا را دارای نیاز کمتر به تأویل عنوان کرد و گفت: تا یک مرحله‌ای از کشف دخالت‌ها وجود دارد، از جمله ویژگی‌های دیگر کشف‌های صوری این است که از خصوصیات آن جزئیات است، گاهی تجربه‌گرها جزئیاتی را می‌بینند که تعمیم به همه انسانها می دهند در حالی که این تجربیات تنها ویژه آن شخص است و نمی‌توانند از این جزئی یک قاعده کلی کسب کنند.
حجت الاسلام امینی نژاد خاطرنشان کرد: از جمله ویژگی‌های تجربیات باطنی تکرار آن است، بدون تجربه‌های مکرر برای یک یا چندین نفر که نیازمند استخراج مشترکات و رسیدن به تواتر است، نمی‌توان موضوعی را به عنوان یک داده و دریافت دانست.
وی با بیان اینکه یک تجربه گر تنها اجازه دارد تجربه خاص خود را نقل کند، اظهار کرد: این تجربه‌ها در مراحل بسیار ابتدایی انصراف از بدن رخ داده و اختیاری نبوده است که کمال محسوب بشود. گاهی در لایه‌های ابتدایی مسائل کم اهمیت‌تر و سطحی بروز می‌کند و هرقدر انقطاع عمیق‌تر بشود مشکلات مهمتری نظیر مسائل اعتقادی بروز پیدا خواهد کرد.
محقق عرفان اسلامی با تأکید بر ضرورت تفکیف نجات از حق، تصریح کرد: همه کسانی که به آن مقدار از فهم خود التزام داشتند یا اهل عناد و درگیری با حق نبودند نجات پیدا خواهند کرد، مسئله حق و نجات و تفکیک این دو از یکدیگر مهم است، بسیاری از افراد هستند که راه آنها و اعتقادات آنها حق نیست اما به دلیل اینکه در شرایط استضعاف بوده‌اند و به همین مقدار ولو کمی که می‌فهمیده‌اند اهل عمل و انجام بوده‌اند و خباثت نداشتند اینها بر مبنای مسئله نجات تجربه خوشایندی خواهند داشت.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: ممکن است تجربه‌های خوشایند در لایه های ابتدایی باشد کما اینکه موارد متعددی هست که پس از تجربه‌های خوشایند با تجربه‌های ناخوشایند مواجه شده‌اند، نبایداین موضوع باعث پلورالیسم فکری و فرهنگی و دینی بشود و خیال کنیم افرادی که مشکلاتی دارند اما تجربه خوشایندی خواهند داشت به دلیل عدم اهمیت آن مسائل دینی و اعتقادی است.
نباید استنتاج غلط و تعمیم از جزء به کل در خصوص تجربیات پیش از مرگ داشت
حجت الاسلام امینی نژاد با رد استنتاج‌های ضعیف در خصوص تجربه‌های خوشایند افراد با مراتب اعتقادی ضعیف، اظهار کرد: باید حتما مسئله تفکیک نجات از حق را مورد توجه داشته باشیم، به عنوان مثال ممکن است یک مسیحی یا اصلا بی دین تجربه خوشایندی داشته باشد، این به معنای این نیست که هرچیزی که آن فرد انجام می دهد درست است، چنین تجربیاتی این است که این شخص در مراحلی احساس راحتی‌هایی دارد ولی ممکن است بعدا تجربیات دیگری نیز داشته باشد.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه تحت عنوان فلسفه عرفان این تجربیات مورد بحث و گفتگو واقع شده است، عنوان کرد: اگر بخواهیم این دست از تحقیقات اتقان لازم خود را داشته باشد باید یک تیم قابل اعتنا علمی پشت سر قضیه باشد، این حتی به اعتبار فعالیت ما در این عرصه می‌افزاید، باید یک تیم علمی مسئله را تحت نظر و بررسی داشته باشند تا از سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری بشود.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت تفکیک تجربه از تحلیل‌های افزوده، تصریح کرد: در برخی کتب مسجل است که نویسنده می‌خواهد تحلیل‌های خود را درون تجربه اشخاص قرار بدهد، در بیان تجربه باید صرفا تجربه خالص را در نظر داشت، گاهی تجربه افراد حدیث نفس است چرا که شخص دوست دارد چنین تجربه‌ای را داشته باشد، مضاف بر اینکه افراد ممکن است تحلیل‌هایی را به تجربه خود اضافه کنند.
پژوهشگر عرفان اسلامی با تأکید بر اینکه باید تجربیات به صورت ناب و در مرحله تعبیر و ترجمه نباید ناخالصی به تجربه وارد شود، گفت: باید در فرآیندی علمی تمام تجربه‌ها مقایسه شده و مشترکات آن استخراج شود و در چنین فضایی می‌تواند به نتایج مطلوب در این عرصه رسید.
تجربه‌های پیش از مرگ از جنس تجربیات صوری است
حجت الاسلام امینی‌نژاد در ادامه افزود: تجربه‌های پیش از مرگی که مطرح می‌شود از جنس تجربه صوری است که دخالت‌های نفسانی و شیطانی در ان جدی است و آسیب دیگر آن مسائل جزئی است که بخواهد تبدیل به مفاهیم کلی بشود.
وی اهمیت راستی آزمایی در تجربیات مختلف در مسئله تجربه پیش از مرگ را موضوعی مهم برشمرد و اظهار کرد: یکی از معیارهای مهم ما عقل است، در شرایط متناقض قطعا یکی از طرفین اشتباه است، از جمله مسائل دیگری که باید به عنوان معیار مطرح باشد مشاهدات برتری است که به نحو مکرر توسط افراد فرهیخته اتفاق افتاده است، به عنوان مثال تجربه شخصی نظیر آیت الله بهجت برتر از دیگران است یا تجربه خاصی که مکرر انجام شده معیار دیگر تجربه‌ها است.
استاد حوزه و دانشگاه بهترین سنجش برای تجربیات را سنجش با کشف معصومانه عنوان کرد و گفت: هرمقدار افراد پاک‌تر باشند دریافت‌های خالص تری دارند، کسی که به حد عصمت می‌رسد بهترین دریافت ها را داشته و هیچ عامل برهم زننده آن کشف وجود ندارد، درک و بررسی این تجربیات نیازمند یک فرآیند اجتهادی است و در این عرصه بی‌نیاز از وجود عالمان نیستیم و اگر به آن پایبند نباشیم دچار تکثر گرایی و پلورالیسم دینی خواهیم شد.
