به گزارش صدای حوزه، انیمیشن در دنیای امروزی به‌عنوان یک رسانه کم‌وبیش مدرن توانسته جایگاه بسیار خوبی در میان سایر رسانه‌ها به دست آورد و تا حد زیادی هم با آنان وارد رقابت شود. این هنر – صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که داستان‌ها، احساسات و ایده‌ها را به روشی منحصربه‌فرد بازگو می‌کند و در بسیاری از مواقع هم در مقایسه با آثار لایو اکشن، ارتباط موفق‌تری را با مردم سراسر جهان، اعم از نژاد‌ها و رده‌های سنی گوناگون برقرار کرده است.
سابقه این هنر مدرن در ایران به سال ۱۳۳۶ بازمی‌گردد و انیمیشن‌های کوتاه ایرانی تا به امروز موفق به کسب افتخارات ملی و بین‌المللی زیادی شده‌اند. با نظر به اینکه امروزه انیمیشن یکی از رسانه‌های مهم جهانی به شمار می‌رود و در تمام عرصه‌ها حضور پررنگی دارد، حضور کم‌رنگ انیمیشن در جشنواره فجر که بزرگ‌ترین تریبون نمایش و معرفی این‌گونه آثار است در سال‌های اخیر به‌شدت محسوس بوده، به‌نحوی‌که امسال، تنها یک اثر فیلم کوتاه انیمیشنی در جشنواره شرکت داشته. آیا این موضوع از عدم اهتمام جشنواره به آثار انیمیشن نشات گرفته است یا اینکه دست‌اندرکاران انیمیشن، خود تمایلی به حضور در جشنواره ندارند؟ برای یافتن پاسخ این سؤال، نخست به سابقه حضور انیمیشن در جشنواره نگاهی می‌اندازیم.
ورود رسمی انیمیشن به جشنواره
دوره سی و چهارم جشنواره فجر، یعنی سال ۱۳۹۴، نخستین دوره‌ای بود که ۸ انیمیشن به طور هم‌زمان در جشنواره حضور داشتند؛ شرکت آثار انیمیشنی فهرست مقدس (محمدامین همدانی)، در مسیر باران (حامد کاتبی)، پادشاه آب (مجید اسماعیلی)، نبرد خلیج‌فارس ۲ (فرهاد عظیما)، قلب خورشید (احمد علمداری)، بازمانده (احسان طاهری) و کله آهنی (غلامرضا ملااحمدی) در جشنواره، سبب افزوده شدن بخش انیمیشن به جشنواره شد و از سال ۱۳۹۷ و پس از تأمین شرایط حضور جدی‌تر انیمیشن در جشنواره، یک سیمرغ برای این هنر مدرن در نظر گرفته شد که برای نخستین‌بار در همان سال (سی و هفتمین دوره جشنواره فجر)، از میان سه اثر به انیمیشن”آخرین داستان” به کارگردانی اشکان رهگذر تعلق گرفت.
علی‌رغم این اتفاقات مثبتی که در بخش انیمیشن افتاد، پیش‌بینی‌هایی که مبنی بر ازدیاد حضور انیمیشن در جشنواره بودند به حقیقت نپیوستند. در دوره سی و هشتم جشنواره، کاندیدی برای بخش انیمیشن حضور نداشت و در دوره سی و نهم نیز که پسر دلفینی به کارگردانی محمد خیراندیش کاندید حضور در بخش سودای سیمرغ بود، از جشنواره انصراف داد. محمدامین همدانی، تهیه‌کننده این اثر در گفتگو با خبرگزاری دانشجو مطرح کرد: باتوجه‌به اینکه تنها یک انیمیشن در جشنواره فجر سال گذشته حضور داشت، جشنواره را جهت به نمایش درآمدن پسر دلفینی مناسب ندانستیم چرا که اثرمان خارج از مسابقه بررسی می‌شد و برای همین ترجیح دادیم که در جشنواره حضور نداشته باشد.
امسال نیز و در دوره چهلم جشنواره، تنها شاهد حضور انیمیشن کوتاه گذشته اثر حمید محمدی در بخش قسمت فیلم‌های کوتاه جشنواره بودیم. حمید محمدی خود در گفتگو با دانشجو درباره حضور اندک انیمیشن در جشنواره عنوان کرده: اینکه جای بخش انیمیشن در جشنواره امسال خالیست اصلاً نیاز به گفتن من ندارد و همه این موضوع را می‌دانند و اظهار کردند که جای خالی انیمیشن محسوس است. به طبع، بودن انیمیشن باعث بیشتر دیده‌شدن، انگیزه گرفتن و دلگرمی بیشتر فیلم‌سازان انیمیشن می‌شود و امیدوارم که در سال‌های آینده شاهد حضور بیشتر انیمیشن باشیم.
جشنواره فجر و نگاه سلبریتی زده
با درنظرگرفتن اتفاقات مثبتی که به شکل عام در پی به نمایش درآمدن آثار در جشنواره فجر می‌افتد، به نظر می‌آید که گویا انیمیشن، سهم کمتری از این اتفاقات مثبت را دریافت می‌کند و همانند آثار رئال به چشم نمی‌آید. از مواردی که به‌روشنی در جشنواره فجر قابل‌ملاحظه است، توجه بالا به بازیگران و چهره‌های سینمایی می‌باشد و در این میان طبیعی است که آثار انیمیشنی که بدون پشتوانه چهره‌های مطرح و حاشیه‌های سینمایی وارد جشنواره می‌شوند، نتوانند آن‌چنان که یک کار رئال دیده می‌شود دیده شوند. محمدامین همدانی، تهیه‌کننده اثر دفاع مقدس در گفتگو با دانشجو عنوان کرد: سینمای ما توجه خیلی زیادی به سلبریتی‌ها دارد و ازاین‌جهت جشنواره فجر برای حضور انیمیشن‌ها مناسب نیست. در نتیجه، نه فقط ما، بلکه بسیاری از انیمیشن‌ساز‌های دیگر که انیمیشن آماده برای پخش دارند، اثرشان را برای جشنواره ارسال نکردند.
به نظر می‌آید که در حال حاضر، توجه به مقوله انیمیشن و فرهنگ‌سازی برای آن جزو اهداف جشنواره نیست هرچند که می‌تواند سبب اقبال بیشتر خانواده‌ها برای حضور در سینما شود. همدانی پیش‌ازاین نیز در گفتگو با قدس آنلاین عنوان کرده بود: جو حاکم بر جشنواره فجر، جوی نیست که به صلاح انیمیشن باشد، درحالی‌که توجه به انیمیشن به نفع سینماست، چون سبد مخاطبی که به سینما اضافه می‌کند، سبد جدیدی است یعنی می‌تواند مخاطبان سینما را بیشتر کند. اتفاقی که این برای صنعت سینما جذاب است، یعنی سبد کودک و نوجوان و خانواده به سینما اضافه می‌شود و منفعتش به همه اهالی سینما می‌رسد، ولی متأسفانه نگاه‌های سلبریتی‌زده موجب می‌شود انیمیشنی که سلبریتی ندارد، دیده نشود. مثل یک بچه سرراهی به آن نگاه می‌شود یعنی اگر حمایتی هم می‌شود گویی لطف میکنند.
رویکرد نامعلوم جشنواره فجر
روشن است که جشنواره در حال حاضر سیاست مشخصی دررابطه‌با انیمیشن اتخاذ نکرده و این مسئله نارضایتی بسیاری از اهالی سینما را به دنبال داشته، یک سال جشنواره از آثار انیمیشنی استقبال می‌کند و سالی دیگر تغییر رویه می‌دهد و موجب سرخوردگی شرکت‌کنندگان در جشنواره می‌شود. حامد جعفری، تهیه‌کننده اثر فیلشاه در گفتگو با فجر نامه ششم عنوان کرد: در دنیا به این‌گونه مهم سینمایی، توجه ویژه‌ای می‌شود، اما متأسفانه به دلیل تغییرات مدیریتی در جشنواره در سال‌های مختلف و طبیعتاً تغییر رویکرد جشنواره، ما با یک سیاست مشخص و متقن در قبال سینمای انیمیشن مواجه نبوده‌ایم. مثلاً یک سال جشنواره فیلم فجر، انیمیشن سینمایی شاهزاده روم را به پیشنهاد هیئت انتخاب خارج از مسابقه قرار می‌دهد، ولی با دادن جایزه ویژه جشنواره به این اثر، توجه ویژه‌ای به انیمیشن سینمایی می‌کند؛ یکی دو سال بعد، وقتی انیمیشن سینمایی «فیلشاه» به‌عنوان یک اثر شاخص، متقاضی حضور در جشنواره فجر می‌شود، هیئت انتخاب، فیلشاه را در بخش مسابقه سودای سیمرغ قرار می‌دهد، ولی نهایتاً هیئت داوران این اثر را داوری نمی‌کند. یعنی در جشنواره فیلم فجر در قبال یک موضوع، تا این حد تفاوت در تصمیم‌گیری وجود دارد؛ لذا به نظرم تا زمانی که فهم جشنواره در خصوص حوزه انیمیشن به تکامل لازم نرسیده و سیاست جشنواره در قبال این گونه سینمایی تثبیت نشده، وجود بخش انیمیشن برای جشنواره نه مشکلی را حل می‌کند و نه کمکی به آن خواهد کرد.
حضور یا عدم حضور، مسئله این است
اهالی انیمیشن دررابطه‌با حضور در جشنواره فجر، دیدگاههای متفاوتی دارند، برخی از بی‌توجهی به انیمیشن و سیاست‌های نادرست جشنواره در تبلیغات و توزیع ناعادلانه سانس‌ها گله‌مندند و برخی دیگر اعتقاد دارند که باید علی‌رغم تمام این بی‌توجهی‌ها، حضور در جشنواره فجر را جدی گرفت. پیش‌ازاین اشکان رهگذر، کارگردان اثر آخرین داستان، در گفتگو با خبرگزاری مهر عنوان کرده بود: من به حواشی جشنواره فیلم فجر ندارم و درباره انیمیشن سینمای ایران صحبت می‌کنم، انیمیشن ایران بدنه بسیار نحیفی دارد و باید معرفی شود و عرضه اندام کند، مخاطب باید با انیمیشن ایران ارتباط برقرار کند و یکی از راه‌های ارتباط همین جشنواره است، اینکه بگوییم نیازی به جشنواره نداریم و، چون در دوره‌ای جشنواره با من چنین کاری کرده، دیگر اثر خود را به جشنواره ارسال نمی‌کنم، به‌نوعی گل به دروازه خودی است و این کار اشتباه است. امیدوارم همکارانم به این موضوع توجه کنند که این مشارکت اول‌ازهمه به نفع خودشان و بعد به نفع انیمیشن کشور است.
با وجود تمام، اما و اگر‌ها در خصوص حضور انیمیشن در جشنواره، نمی‌توان از این مسئله چشم‌پوشی کرد که این حضور سبب دیده‌شدن هر چه بیشتر انیمیشن، به‌عنوان یک اثر سینمایی مستقل جهت اکران در سینما‌ها می‌شود و می‌تواند به‌تدریج باور ناتوانی انیمیشن را در بازگردانی سرمایه‌اش را دگرگون کند. البته، روشن است که همت اهالی انیمیشن به‌تن‌هایی کافی نیست و برگزارکنندگان جشنواره باید دید جهانی‌تری نسبت به این هنر – صنعت داشته باشند. حضور جدی انیمیشن‌سازان و توجه بیشتر مسئولین جشنواره در کنار یکدیگر، می‌تواند منجر به اتفاقات مثبتی در زمینه اعتلای این هنر – صنعت در کشور شود.
