به گزارش صدای حوزه، به مناسبت سومین سالگرد صدور بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به همت اندیشکده علم و پژوهش اندیشگاه بیانیه گام دوم پیش‌نشستی با عنوان تبیین علم و پژوهش اقتدارآفرین در گام دوم انقلاب؛ ضرورتها و راهبردها با حضور مهدی گلشنی چهره ماندگار فیزیک، استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف و عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی و محمدسعید جبل عاملی عضو شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، شب گذشته ۱۵ بهمن ماه برگزار شد.
این پیش‌نشست‌ها هر روز ساعت ۱۸ به صورت برخط از طریق لینک b۲n.ir/tabeenbayanieh با ترافیک رایگان اینترنت در دسترس عموم قرار دارد.
در ابتدای این مراسم گلشنی به ارائه سخن پرداخت و گفت: موضوع علم و پژوهش اقتدارآفرین موضوع بسیار به جایی است. در چهار دهه اخیر در حوزه فرهنگ غفلت شد و من آن را منشا تمام خسارات می بینم. مقام معظم رهبری اشاره به جوانان دارند، چون از نسل گذشته که به سفارش ایشان توجه نکردند نومیدی دیدند. کشور ما از نظر ظرفیتهای انسانی و طبیعی کم نظیر است. ولی این ظرفیت ها با غفلت دست اندرکاران بی استفاده مانده است. در سفرهایی که به کشورهای مختلف داشتم می توانم ادعا کنم که هیچ کشوری غیر از آمریکا ظرفیت ایران را ندارد. یکی از علتهای اصلی عدم استفاده درست از ظرفیتها عدم رعایت شایسته سالاری است.
وی افزود: متأسفانه به دلیل عدم توجه به ظرفیتها، مشغول کپی‌برداری از غرب بودیم و هیچ وقت سراغ سرمشق نویسی نرفتیم. غرب تلاش کرد که فرهنگ ما را عوض کند که متأسفانه خیلی هم موفق عمل کرده است و مشکل اصلی ما این است که فرهنگی متعالی اسلام در محیط ما حاکم نبوده است. در دانشگاه ها و مدارس ما اصلاً فرهنگ اسلامی حاکم نیست و جوانان به دنبال راهی برای مهاجرت تحصیلی هستند. امروز صحبتهای زیادی از دیپلماسی علمی می شود. من مخالف این اقدامات نیستم، ولی باید دانامنشانه باشد. غربی ها به این نتیجه رسیدند که فرهنگ ما را مورد تخریب قرار دهند و فرهنگ خود را جایگزین کنند و دانشگاه ها را برای نفوذ انتخاب کردند. وقتی افراد بی دین در بالاترین سطوح دانشگاهی حاکم باشند الگوهای تقلبی برای پیشرفت علم را بر ما حاکم می کنند. بارها از این افراد را به مناظره تلویزیونی دعوت کردم که معیارهایی نظیر مقاله محوری را به چالش بکشم. این رویکردهای اشتباه باعث شدند توصیه های مقام معظم رهبری نظیر کار در جهت رفع نیازهای کشور عملی نشوند. منظور من این نیست که از علم غربی‌ها استفاده نکنیم. پیامبر اسلام (ص) فرمودند که برای طلب علم حتی به چین سفر کنیم، ولی ما باید مثل چین یا ژاپن حواس خود را جمع کنیم. یک مقام آمریکایی در مراکش گفته بود که نمی گذاریم یک ژاپن اسلامی به پا شود، البته مواردی هست که اگر آنها را رعایت کنیم می‌توانیم ضعفهای گذشته را تا حد قابل توجهی جبرانی کنیم. ضعف هویت ملی و دینی یکی از مشکلات ماست. به اساتید برجسته خودمان به اندازه اساتید متوسط خارجی بها نمی دهیم.
این چهره ماندگار فیزیک ادامه داد: طبق بخش‌نامه وزارت علوم اگر یک پژوهشگر ایرانی یک مقاله مشترک با یک خارجی بنویسد امتیاز بالاتری از همکاران ایرانی خود دریافت می کند. موضوع دیگر اخلاق است. اخلاق در دانشگاه ها، دبیرستانها و پژوهشگاه های ما تبخیر شده است. چندین عالم بزرگ در همین چند سال اخیر هشدار دادند که اخلاق در جامعه رو به زوال است. اخلاق پیشرفت چشم گیری در پیشرفت علم دارد. حسادت و عدم تحمل همدیگر از آفات مخرب زوال اخلاق در دانشگاه ها است.نکته دیگر انتقادناپذیری مسئولان است. متأسفانه عده ای بین انتقاد مشفقانه و خصمانه فرقی قائل نیستند. نکته دیگر این است که در علم فقط به آمار و ارقام توجه کرده ایم و مثلاً تعداد دانشگاه، دانشجو و مقاله را ملاک قرار می دهیم. توجهی به اینکه مقالات چه نیازهایی را رفع کرده اند یا چه نوآوری‌هایی داشته اند نداریم. مشکل علمی مهم هم که داریم این است که نه تنها پژوهش‌ها در راستای رفع نیازهای جامعه نیست بلکه در جهت نوآوری در علم هم قدم بر نمی داریم. استادی که اختراعاتی انجام دهد که موانع کشور را رفع کند ولی مقاله منتشر نکند ارتقای سالیانه دریافت نمی کند.در زمانی که در آمریکا مشغول به تحصیل بودم، سخنی از دین به میان نمی آمد اما در سی سال گذشته اتفاقات مهمی رخ داده که کوچکترین انعکاسی در کشور ما نداشته است. آنها در طی این مدت به دین برگشتند و انجمن بین المللی علم و دین را تاسیس کردند و از همه کشورها و ادیان دعوت به عمل آوردند و دانشمندان رشته های مختلف و عالمان دینی ادیان مختلف را در کنار هم جمع کردند تا به تبادل نظر بپردازند. متاسفانه نه حوزه و نه دانشگاه انعکاسی از این اتفاقات نداشتند. علوم انسانی است که بقیه علوم را ارتقا می دهد. دانشگاه MIT رشته‌های مشترک بین علوم انسانی و مهندسی و علوم پایه تعریف کرده، ولی در کشور ما خبری از این قبیل اتفاقات نیست.
وی در پایان گفت: در سال ۲۰۰۳ جلسه آکادمی علوم جهان اسلام در مالزی برگزار شد. رئیس آکادمی علوم کره جنوبی هم در این اجلاس شرکت کردند و رمز موفقیت کره را این گونه بیان کردند: رئیس جمهور کره جنوبی تعدادی نخبگان را جمع کرد تا اولویتهای کشور را تدوین کنند با پیگیری آن اولویتها کشور کره به توسعه رسید. نکته ای که چندان در کشور ما مورد توجه قرار نگرفت و باعث شده که در زمینه شایسته‌سالاری ضعیف عمل کنیم و محکوم به تحمل خسارات آن شویم. تا خودباوری و خوداتکایی در ما به وجود نیاید جامعه اسلامی ما اعتلا پیدا نمی کند. رسانه ها باید در جهت اصلاح فرهنگ کار کنند. اگر فرهنگ جامعه اصلاح شود همه امور اصلاح می شود.
در ادامه این نشست محمدسعید جبل عاملی عضو شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی هستیم شایسته است از حضرت امام (ره) یادی داشته باشیم. ایشان می‌فرمایند مقدرات هر کشوری به دست دانشگاه و آنهایی که از دانشگاه بیرون می‌آیند است. شاید ریشه مشکلاتی که دکتر گلشنی به آن اشاره کردند به این امر برمی‌گردد که این نگاه کمتر حاکم بوده است.همچنین در سالگرد صدور بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی هستیم. مقام معظم رهبری در بیانات خود روی دو کلیدواژه مهم تأکید فرمودند. درست است که در کشور کمبودها و مشکلاتی وجود دارد اما معظم له تأکید فرمودند ظرفیتها زیادتر از مشکلات است. بدون تردید این ظرفیتها می‌تواند بر مشکلات غلبه کند. به شرط اینکه ظرفیتها درست شناخته و به کار گرفته شوند.
وی افزود: نکته دیگر که حضرت آقا در بیانیه گام دوم به آن اشاره فرمودند این بود که ایران از نظر ظرفیتهای استفاده نشده طبیعی و انسانی در رتبه اول جهان است. شما جوانان مؤمن و پر تلاش خواهید توانست این عیب بزرگ را رفع کنید. محور عرایض بنده همین مسیر استفاده از ظرفیت ها است.ما به لحاظ برنامه‌ای و اسناد بالادستی بسیار غنی هستیم. اسناد بالادستی مرتبط با علم و فناوری به لحاظ جامعیت در کشور بی نظیر است. حاکمیت اصول و ارزش‌های اسلامی و آرمان‌های انقلاب اسلامی در اهداف سیاست گذاری‌ها و برنامه‌ها می تواند نقش مهمی در پیشبرد اهداف کلان پژوهشی کشور داشته باشد. همچنین اهتمام به خلاقیت، تفکر رشد و شکوفایی ظرفیتهای فطری و استعدادهای انسانی به علاوه صداقت، قانون‌مداری، سخت‌کوشی، خودباوری و حرکت جهادی می تواند به عنوان نقشه راه کارآمد در استفاده هرچه بیشتر از ظرفیتهای عظیم موجود در کشور در نظر گرفته شود.
عضو شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ادامه داد: باور و تعهد عملی به اجرای سیاستهای بالا دستی، شایسته‌سالاری با تأکید بر طهارت اقتصادی، ساده‌زیستی و امانت‌داری، در کنار بهره‌گیری از مشارکت فرزانگان و نخبگان و نیل به عدالت آموزشی با ایجاد فرصت‌های رشد برای همه مناطق کشور می تواند بهره وری هر چه بیشتر امر پژوهش را به همراه داشته باشد.اگر بخواهیم تحلیلی از وضعیت موجود از دو منظر ظرفیتها و فرصت‌ها انجام دهیم می توان به اولین و مهمترین ظرفیت کشور که کمتر مورد توجه قرار گرفته، سرمایه انسانی تحصیل کرده و جوان اشاره کنیم. برخورداری از ظرفیتهای در حال رشد در شرکت‌های دانش‌بنیان، درصد قابل توجه هیأت علمی جوان در کشور، در کنار افزایش شتابان دانش‌آموختگان به ویژه در مقطع دکتری، همچنین وجود مراکز پژوهشی متعدد در وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور می‌تواند تسهیل‌کننده مسیر پژوهش در کشور باشد.
جبل‌عاملی اضافه کرد: ضعف در بهره گیری از ظرفیتهای دانشگاهی در پژوهش‌های کاربردی و رفع نیازهای جامعه، ضعف ساختاری در ارتباط دانشگاه، جامعه و نیازهای جامعه، همچنین شبکه ای نبودن تحقیقات در کشور که موجب می شود اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های مختلف از ظرفیتهای پژوهشی یکدیگر اطلاع نداشته باشند را می توان از موانع پیشرفت پژوهش در کشور نام برد. به علاوه درصد بسیار کم پژوهش‌های کاربردی در مقاطع تکمیلی، اثرگذاری رکود اقتصادی بر فعالیت های پژوهشی، کاهش شتاب رشد تولیدات و قدرت علمی، در کنار عدم تحرک و انگیزه کافی در تولید علم در حوزه علوم انسانی مبتنی بر مبانی اسلامی، به علاوه عدم تناسب ظرفیتها و زیرنظام های آموزشی کشور، محتوای دروس، دوره های و رشته ها با نیازهای جامعه سبب کم ارتباط بودن پژوهش ها به نیازهای جامعه می شوند.بیکاری فزاینده دانش آموختگان، رشد مشکلات و ناهنجاری های اجتماعی در قشر تحصیل کرده، همچنین انجام فعالیتهای سطحی و قشری تحت عنوان برنامه های فرهنگی، در کنار غلبه روحیه سیاست زدگی در مدیریت آموزش عالی و ناکارآمدسازی نهادها و شوراهای تصمیم گیری کلان در حوزه علم و فناوری و تبعیت از نظام های رتبه بندی جهانی باعث از دیگر موانع امر پژوهش در کشور است.
وی گفت: باور نداشتن و عدم پایبندی به چشم انداز و اسناد بالادستی کشور و ضعف تفکر راهبری در رویکردهای علمی فکر وابسته و نگاه به بیرون و عدم باور به توانمندی‌های داخلی در کنار رویکرد تشریفاتی، غیرعملیاتی حزبی و سیاسی به دانشگاه و جایگزینی اقدامات عوامانه به جای تلاش برای تقویت روحیه و شور علمی، به علاوه عدم بهره مندی کافی از ایده ها و توانمندی های اساتید، دانشمندان برجسته و نخبگان جوان در فرآیندهای برنامه ریزی در حوزه علم و فناوری باعث به وجود آمدن چالشهای زیادی در مسیر پژوهش می شود.ایجاد پژوهشگاه دانشگاهی در کنار دانشگاه های بزرگ و تأکید بر رویکرد پژوهشی در کنار رویکرد آموزشی در کنار ایجاد سازوکار لازم به منظور جذب هیات علمی پژوهشی، به اضافه تاکید بر رویکرد حل مشکلات اساسی جامعه در امر پژوهش و تأمین بخشی از اعتبار دانشگاه ها از پروژه های پژوهشی با در نظر گرفتن هدف‌گذاری و توجه به بخش محتوایی علوم انسانی، مدیریت تحولات دیجیتال در آموزش عالی، تقویت دوره های کارآموزی و کارورزی و افزایش ارتباطات بین المللی ازجمله راهکارهای مقابله با چالش های پیش روی امر پژوهش است.
جبل عاملی افزود: عمدتاً به لحاظ سازمانی به سه نهاد وزارت علوم، وزارت بهداشت و معاونت علمی ریاست جمهوری وابسته هستیم. می توانیم با ارتقای باورمندی مسئولان، نقش و جایگاه علم و فناوری در اقتدار ملی در کنار ارتقای قدرت تفکر و حل مسئله به علاوه تقسیم کار ملی در نظام آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی و خلق ظرفیتها و منابع جدید از جمله توان تحقیقاتی دانشگاه ها و تقویت انگیزه و اعتماد دانشگاه ها برای ورود به عرصه حل مسئله به جهش و تحول علمی کشور کمک های شایانی کنیم.استفاده از ظرفیت اندیشکده ها، تشکل های دانشجویی و سایر حلقه های میانی در راستای تحقق مأموریت های سه نهاد وزارت علوم، وزارت بهداشت و معاونت علمی ریاست جمهوری، متحول سازی و ارتقای کمی و کیفی علوم انسانی و هنر در کنار توسعه عدالت آموزشی و رعایت بهینگی در جمعیت و کیفیت دانشجویی مراکز آموزشی، پژوهشی و فناوری از دیگر اقدامهایی است که باید انجام شود.
وی در ادامه بیان کرد: توسعه و تعمیق آموزش و پژوهش در حوزه علوم پایه در کنار توجه به علم و تبدیل آن به گفتمان غالب در جامعه ضمن ایجاد تحول در ساختار و برنامه های علم و فناوری با تأکید بر یکپارچگی و انسجام در فرآیند سیاستگذاری، برنامه ریزی در حوزه علم و فناوری و نوآوری در کشور با بهره گیری از مشارکت و همکاری مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی دولتی و غیردولتی، صنعتی و بخش خصوصی برای اجرای طرح های کلان ملی از دیگر راهکارهای اعتلای امر پژوهش در کشور است.پایدارسازی منابع و کشف یا خلق منابع مالی برای افزایش بهره وری در مراکز تحقیقاتی، بهره گیری از سرمایه اجتماعی و ایجاد فرهنگ و فضای گفتمانی در راستای جریان سازی، تعمیق و پایبندی به اهداف و سیاست های بالا دستی در کنار خلق فرصت های جدید برای اشتغال دانش بنیان برای دانش آموختگان جدید دانشگاهی و تقویت دیپلماسی علمی و ترمیم و تکمیل نهادهای دانشی و منابع انسانی کشور با عنایت به توسعه دانش های کاربردی باید به طور جدی مورد پیگیری قرار گیرد.
عضو شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در پایان گفت: با به کارگیری مدیران شایسته در سطوح عالی در کنار انسجام و یکپارچگی در مدیریت و راهبرد و هدایت جریان علمی کشور و توجه به ارتقای منزلت و بهبود معیشت اساتید، محققان و دانش پژوهان ضمن حمایت از ایجاد صنایع نوین و پیشرفته در حوزه فناوری از راهکارهای غلبه بر چالشها در راستای استفاده هر چه بیشتر از ظرفیتهاست. به طور خلاصه می‌توان گفت ارتباط دانشگاه با نیازهای جامعه همچنین تأسیس پژوهشگاه های دانشگاهی و آموزش و پژوهش در جهت حل مسئله در قالب قرارگاه جهادی علم و فناوری می‌تواند به منظور سیاستگذاری و برنامه ریزی و همراستا کردن ظرفیتها و ایجاد انسجام و یکپارچگی کمک کند.
