به گزارش خبرنگار صدای حوزه، محمد حسین فلاح، سخنگوی پروژه ی واکسن رازی کووپارس و مهدی مختاری مدیر گروه سلامت مرکز پژوهش های مجلس، در هفته ای که گذشت، مهمان برنامه ی جهان آرا بودند. این برنامه که از شبکه ی افق صدا و سیما به روی آنتن می رود، در این قسمت به موضوع «کارنامه و آینده ی پیش روی واکسن های داخلی» پرداخت که شرح این گفت و گو را در ذیل می خوانید:
پیشینه ی واکسن سازی در ایران
فلاح در ابتدای گفت و گو به تاریخچه ی واکسن سازها در کشور پرداخت و گفت: کشور ما حقیقتاً واکسن ساز است. دانش تولید واکسن در کشور ما بیش از ۱۰۰ سال است که بومی شده است و شرکت های رازی، پاستور و چند شرکت دیگر، سال هاست که نیاز کشور به واکسن را برطرف می کنند. از آنجا که تولید واکسن تا پیش از پیدایش ویروس کرونا، برای مصارف سنین خاصی بوده است، تولید واکسن خیلی در جامعه مطرح نبوده است.
موسسه ی رازی از سال ۱۳۰۳ و موسسه ی پاستور از سال ۱۳۰۰ سابقه تولید واکسن دارند. واکسن هایی نظیر فلج اطفال، سه گانه ی سرخک، سرخجه و اوریون، دیفتری-کزاز، سل و هپاتیت ب سالهاست که در این دو موسسه در تعداد دوز میلیونی تولید شده است.
برخی کشورها با توجه به قوانینی که در زمینه واکسن داشتند و البته حمایت های زود هنگامی که از آنها صورت گرفت، به سرعت به کار تولید واکسن پرداختند که واکسن فایزر یکی از این موارد بوده است.
دلیل تاخیر در ساخت واکسن های داخلی
وی افزود در کشور ما که جزء اولین کشورهای درگیر کرونا بودیم همه نگاه‌ها در ابتدا معطوف مهار همه گیری بوده و از طرف دیگر هجمه ی شدید رسانه ای در مورد اینکه ایران یا ایتالیا کانون این بیماری است کار را مشکل کرد. در ادامه بسیاری فکر می کردند با شروع تابستان و آغاز فصل گرما، همه گیری کرونا کاهش یابد.
در همین میان روسیه از واکسن اسپوتنیک رونمایی کرد، اما هم از طرف سازمان جهانی بهداشت و هم رسانه های داخلی، علیه آن جوسازی صورت گرفت که چطور ممکن است ظرف شش ماه این واکسن تولید شده باشد؟! مجموعه ی همین نگاه ها و بی اعتمادی ها، کار واکسن سازهای داخلی را سخت کرد. از طرفی چون کرونا، ویروس خاصی بود، زیرساختهای ساخت واکسن آن، در داخل کشور موجود نبود و سرمایه‌گذاری بالایی را طلب می کرد.
اولین واکسن ایرانی – که واکسن برکت بود – در دی ماه ۱۳۹۹، مجوز کارآزمایی بالینی گرفت. از آنجا که حدوداً مدت زمان ۶ ماه، برای کارآزمایی بالینی یک واکسن، طبیعی است، نباید انتظار پیش از موعد از واکسن ها ایجاد می شد. در طی فرایند کارآزمایی بالینی، ممکن است واکسن با شکست مواجه شود، مانند واکسن استرالیا و واکسن موسسه ی پاستور فرانسه با آن سابقه ی چشمگیر که در همین مرحله شکست خوردند و از دور خارج شدند.
آیا افراد واکسینه شده مجدداً به کرونا مبتلا می شوند؟
سخنگوی پروژه ی واکسن رازی کووپارس در ادامه گفت: در مورد واکسن ها باید به این نکته توجه کرد که با وجود واکسیناسیون، ممکن است بازهم همان افراد واکسینه شده، مبتلا شوند اما عوارض آن ابتلا خفیف باشد. در اوایل همه گیری بیماری کرونا سازمان بهداشت جهانی برای واکسن ها، ۵۰ تا ۷۰ درصد اثر بخشی را مطلوب می‌دانست و مهمترین انتظاری که از واکسن ها داشتند این بود که از بستری شدن بیمار در بیمارستان جلوگیری کنند و عوارض را به حداقل برساند و در مرحله‌ی بعد، از مرگ و میر پیشگیری کند.
خوشبختانه واکسن های ما حداقل اثربخشی ۵۰ تا ۶۰ درصد را دارا هستند. پیش بینی ما این است که واکسن رازی، از شهریور، ماهانه یک میلیون دوز تولید داشته باشد و از آذرماه به ۳ میلیون دوز و تا آخر سال بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون دوز واکسن را در اختیار جامعه قرار دهد.
نیاز به تزریق مجدد واکسن محتمل است
این کارشناس حوزه ی سلامت در مورد اینکه آیا لازم است افراد هر چند مدت یکبار واکسن تزریق کنند اذعان کرد: نمی‌توان به صورت یقینی قضاوت کرد، زیرا این مسئله نیازمند بررسی است و در حین مطالعه باید جواب این سوال مشخص شود، اما پیش بینی ما این است که احتمالاً با تزریق سالانه یک دوز از این واکسن، ایمنی لازم در افراد ایجاد شود.
عوارض واکسن های خارجی و داخلی ناچیز بوده است
فلاح سپس گفت: در خصوص عوارض واکسن های خارج از کشور که تاییدیه سازمان بهداشت جهانی را دارند، مانند فایزر و آسترازنکا، گزارش هایی از مرگ و میر هم وجود داشته است، اما نسبت مرگ و میر در جمعیت، در این دو واکسن ۱ به ۱۰ میلیون یا ۱ به ۲۵ میلیون بوده است که عدد قابل توجهی نیست؛
زیرا طرف دیگر قضیه ویروس کرونا است که از هر ۱۰۰ نفر ۱ یا ۲ نفر را به کام مرگ می کشد و همچنین تاثیرات و عوارض قابل توجهی را در بدن افراد باقی می گذارد که فرد را آسیب‌پذیر و مستعد عوارض بعدی می‌کند. بنابراین با توجه به دانش امروزی ما، بهتر است که واکسیناسیون انجام شود تا از عوارض بیشتر و جدی‌تر جلوگیری شود. در مورد واکسن فایزر تا کنون فقط حدود ۱۳۰ مورد فوتی گزارش شده است و در مورد آسترازنکا این تعداد کمتر بوده است. عوارض لخته خون آسترازنکا نیز تعداد قابل توجهی نبوده است.
در کشور ما هم طبیعتا اگر عوارض شدید و قابل توجهی در مورد واکسن ها وجود داشت، حداقل در رسانه ها منعکس می شد، اما تاکنون عوارض جدی در مورد واکسن های تولیدی یا وارداتی گزارش نشده است. بنابراین از بین عوارض شدید و کشنده کرونا و عوارض بسیار کم و استثنایی واکسنها، ترجیح بر واکسیناسیون جمعیت است.
آیا احتمال سرطانزا بودن واکسن ها وجود دارد؟
سخنگوی پروژه ی واکسن رازی کووپارس بیان کرد: بر اساس دانش امروز، موادی در واکسن ها استفاده می شود که تاییدیه ی سازمان بهداشت جهانی را داشته باشد و عوارضی از لحاظ سرطان زایی در آن ها نباشد.
سازمان بهداشت جهانی به این منظور برای مواد مورد استفاده در واکسن ها میزان حداقل و حداکثر مجاز را مشخص می کند تا از عوارضی مانند سرطان در این واکسن ها جلوگیری شود. البته ممکن است عوارض نادری از واکسن ها در جمعیت زیاد دیده شود. واکسن هراسی نه تنها در کشور بلکه در تمام دنیا با انگیزه ها و عقاید مختلف وجود دارد اما بالاخره لازم است که بین ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت، واکسینه شود تا زنجیره ی انتقال شکسته شود و بیماری تحت کنترل درآید.
پوشش واکسن ها نسبت به سویه های جهش یافته ی ویروس کرونا
وی خاطر نشان کرد خاصیت ویروس ها این است که توانایی تغییر در ساختار خود را دارند تا به سمت بقای بیشتر بروند. تا زمانی که ایمنی واکسن در برابر سویه های جهش یافته ی ویروس، از ۵۰% پایین تر نباشد، ترجیح بر این است که واکسن به روز رسانی نشود. درمورد واکسن رازی در رابطه با سویه ی انگلیسی و هندی، طبق بررسی های ما مشخص شده است که این واکسن می تواند پوشش ایمنی نسبتاً مناسبی ایجاد کند.
تولید واکسن در کشور ما بومی شده است
فلاح گفت: در انتها باید تاکید کنم که کشور ما واقعاً سازنده واکسن است و این دانش در کشور ما بومی شده است. برای واکسن سازی در کشور، به زیرساخت‌هایی نیاز داریم که سال‌ها مغفول بوده است و اکثر تجهیزات مورد نیاز ساخت واکسن را از بیرون از کشور وارد کرده ایم.
دستیابی به واکسن برای کشور ما افتخار بزرگی بوده است و سعی ما بر این است که مستندات علمی را در اختیار جامعه علمی و عموم مردم قرار دهیم تا در این مورد اقناع شوند که واکسن ها بی خطر هستند. تاکنون زحمات زیادی کشیده شده و امیدواریم به زودی واکسیناسیون عمومی انجام شود تا کشور به شرایط عادی باز گردد.
مهدی مختاری پیام، مدیر گروه سلامت مرکز پژوهش های مجلس، میهمان تلفنی این برنامه بود که پیرامون عملکرد وزارت بهداشت در موضوع کرونا و واکسن مطالبی را بیان کرد.
مهدی مختاری پیام اذعان کرد یکی از سیاست‌های اشتباه وزارت بهداشت در قضیه ی واکسیناسیون، این بود که حساب ویژه‌ای روی واکسن های وارداتی باز کرد و باعث شد از تولید داخل به نحوه شایسته حمایت نشود. برای مثال ۱۶ میلیون دوز از واکسن آسترازنکا پیش خرید و هزینه ی آن هم به طور کامل پرداخت شده بود اما تا کنون فقط حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از آن تحویل گرفته شده است. در ادامه وقتی متوجه اشتباه خود شدند شروع کردند به مانور رسانه ای بر روی واکسن های داخلی و انتظارات زود هنگامی را برای مردم ایجاد کردند.
این کارشناس حوزه ی سلامت افزود: سیاست رسانه‌ای ما در زمان بحران کرونا بسیار ضعیف بوده است و باعث شد در مورد کرونا و مسئله ی واکسن، درست عمل نکنیم و نتوانستیم از طرفی از منفی بافی جلوگیری کنیم و از طرف دیگر اطلاعات درست در اختیار مردم قرار دهیم و انتظار غیر واقعی ایجاد نکنیم.
وی خاطر نشان کرد ساختار مدیریت بحران در حوزه سلامت ما بسیار سنتی است. ما باید سازمان‌ها پدافندی را هم در کنار بخش سلامت قرار می دادیم تا بسیاری از مشکلات حال حاضر کاسته می شد.
مختاری پیام سپس بیان کرد: پرونده الکترونیک سلامت شهروندان با وجود ادعای مکرر وزارت بهداشت به نحو مطلوب راه اندازی نشده بود و این مسئله در زمان واکسیناسیون سالمندان بروز داشت، چراکه آن ها ساعت ها در صف های واکسن معطل ماندند اما واکسنی نبود که به آنها تزریق شود. کشور ما در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ بیش از نیاز داخل واکسن خواهد داشت اما سیاست مناسبی برای خرید این واکسن ها از شرکت های داخلی تا کنون تدارک دیده نشده است.
مدیر گروه سلامت مرکز پژوهش های مجلس در انتها گفت: ظرفیت تزریق ما نیز پایین است و اگر همین الان نیز به اندازه کافی واکسن در کشور وجود داشته باشد برای تزریق مشکل داریم زیرا ظرفیت تزریق ما در حال حاضر روزانه ۱۵۰ هزار دوز است در حالی که نیاز ما تزریق ۵۰۰ هزار دوز در روز است. پس بطور خلاصه ما سند یا چشم انداز مناسبی برای تامین و تزریق واکسن نداریم و لازم است هرچه سریعتر فکری به حال آن اندیشیده شود.
