حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی لیالی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی و کارشناس مباحث تاریخی و سیاسی، در مصاحبه با خبرنگار پایگاه خبری-تحلیلی صدای حوزه، پیرامون کمّ و کیف اعتبار مدارک حوزوی و ارتباط آن با آینده اجتماعی طلاب به گفتگو نشست. مشروح این گفتگو در ادامه از نگاهتان می گذرد.
حجت الاسلام لیالی در ابتدای این مصاحبه گفت: بنده هم تحصیل کرده حوزه و هم تحصیل کرده دانشگاه هستم. مدارک من عموماً مدارک دانشگاهی و نظام آموزشی و کنکوری می باشد. در حوزه تمام مراتب را گذرانده ام و الان در خدمت دوستان در سطوح عالی و مراکز تخصصی هستم. بنابراین اجمالاً نسبت به این فضا آشنایی داشته و دارم.
وی تاکید کرد بحث حوزه و مدارک حوزه بحث سختی می باشد و این مدت که ما توفیق داشتیم در خدمت دوستان حوزه باشیم از دهه ۶۰ تاکنون به عنوان یک مدرس حوزه در سطوح عالی در مراکز تخصصی حوزه در خدمت دوستان و مراکز مرتبط هستیم.
لیالی خاطرنشان کرد نکته اول این است که اصل تحول در حوزه و سازماندهی حوزه و دروس آن امری حتمی و ضروری می باشد. یعنی باید مشخص شود چه کسی طلبه است؟ چند سال طلبه می باشد؟ چه درسی خوانده و کدام درس را فرا گرفته است و لازم است اطلاعاتی از طلبه‌ها و نظام آموزشی و پژوهشی حوزه برای برنامه ریزی بهتر و رصد وضعیت حوزه در اختیار حوزه و مدیران حوزه باشد.
وی افزود دوم اینکه اعطای مدرک و مدارک هم اجمالاً امر پذیرفته شده ای است؛ بالاخره باید مشخص شود که یک طلبه چند سال درس خوانده است؟ آیا سطح را تمام کرده است یا درس خارج هم رفته است؟ این هم امری حتمی و ضروری می باشد که مشخص شود پایه های تحصیلی طلاب چگونه است؟ همان طور که در دانشگاه اینگونه است.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی اظهار کرد اینکه این نحوه مدارک و سطح بندی حوزه ها آیا به نوعی تبعیت و تقلید و معادل سازی با مدارک دانشگاهی باشد یا خیر امری است که احتیاج به نقد و بررسی بیشتری دارد.
وی پیشنهاد کرد مدیریت محترم آموزشی حوزه جلسات و نشست‌هایی را برگزار کنند و صاحب نظران دوگانه که هم نظام آموزشی حوزه را تجربه کرده اند و هم از نظام دانشگاهی برخاسته اند و هر دو نظام آموزشی را می‌شناسند، نسبت به مسئله مدرک تحصیلی طلبه‌ها بحث کنند.
حوزه باید به سمت پژوهش محوری برود
لیالی با ابراز تاسف از آموزش محوری حوزه بیان داشت دوری از پژوهش در حوزه باعث می شود که وقتی طلبه می‌خواهد مقاله و پایان نامه بنویسد آنجا می‌فهمد که مهارت های آن را ندارد، چون نظام آموزشی حوزه، روش تحقیق، روش پژوهش، روش نگارش مقالات آموزشی، روش نگارش کتاب و مانند اینها را به طلبه‌ها نیاموخته است.
وی افزود در مراکز تخصصی کارهایی در زمینه پژوهش شروع شده است که البته در آغاز کار می باشد. ضرورت دارد که نظام آموزشی خود را با فضای مقتضیات زمان و مکان جامعه تطبیق دهد. در واقع قضیه این است که حوزه و فقه وظیفه پاسخگویی به تمام مسائل روزمره جامعه را دارد. من به عنوان کسی که بیش از سی سال عمرم را در عرصه ی حوزه گذرانده‌ام نسبت به برخی از فضاهای جدید کارشناس نمی‌شناسم. مثلا در زمینه اقتصاد مجازی، ارز دیجیتال و بسیاری از مسئله های جدید و به روز حتی به تعداد انگشتان دست کارشناس نداریم.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی خاطرنشان کرد حوزه علمیه با همه نقاط قوتی که دارد اما نسبت به مسائل مستحدثه باید فکر جدی‌تری کند. همین جا یک نزاع جدی را مطرح می‌کنم امروز با پیدایش ویروس منحوس کرونا، باوجود زحمات نظام سلامت، بهداشت و درمان، نوعی تعارض و تناقض بین طب مدرن و طب سنتی ایجاد شده است.
تخصص مدعیان طب اسلامی چیست؟
او گفت: سوال اینجاست که ما طب سنتی داریم یا نداریم؟ طب ایرانی داریم یا نداریم؟ طب اسلامی داریم یا نداریم؟ حوزه علمیه قم تکلیف را مشخص کند؛ این افرادی که در حوزه و در عرصه طب ایرانی، سنتی، اسلامی حرف می‌زنند و حتی با طب مدرن مقابله می کنند، مدرک تخصصی شان کجاست؟
لیالی در خصوص لزوم ورود طلاب به فراگیری علومی مانند روانشناسی و اقتصاد اذعان کرد الحمدلله مراکز تخصصی حوزه این کار را انجام می‌دهد. در حال حاضر از وزرای دولت افرادی را داریم که تحصیلات معمول حوزه را دارند، سطوح مختلف و درس خارج را گذرانده اند و از آن طرف دکترای جامعه‌شناسی، روانشناسی، علوم سیاسی و اقتصاد دارند؛ این بسیار خوب است.
وی اضافه کرد که من سطح مشخصی برای ورود طلاب به حوزه علمیه پیشنهاد نمی کنم ولی معتقدم که این سطوح باید از هم جدا شود؛ مثلا مشخص شود که این مدرسه طلبه‌هایی دارد که همه دیپلم هستند یا این مدرسه طلبه هایی دارد که همه لیسانس هستند. البته بنده با پذیرش طلبه در مقطع سیکل مخالف هستم چون کسی که در آن سن و سال است، هنوز به مرحله انتخاب صحیح نرسیده است.
حجت الاسلام لیالی یادآور شد البته ممکن است که بعضی افراد از خانواده ای باشند که در آن طلبه بوده است، این مورد استثناست و اشکالی ندارد، اما نمی توان آن را تبدیل به قاعده کرد. ریزش طلاب ورودی از مقطع سیکل بیشتر از دیگر مقاطع خواهد بود.
وی تاکید کرد حوزه همیشه باید در حال تحول و تغییر باشد، اما اصول ثابت خود را از دست ندهد. حوزه دانشگاه، کارگاه یا صنعت نیست که هر روز جدید شود. امام خمینی(ره) تکلیف ما را روشن فرمود که فقه ما و اجتهاد ما باید جواهری باشد. یعنی حوزه الان هم صاحب جواهر و علامه حلی تربیت کند، اما علامه حلی و صاحب جواهری که امام خمینی، مقام معظم رهبری و بسیاری از مراجع کنونی شوند.
لیالی در ادامه گفت: یعنی آن اجتهاد جواهری که در آن مقتضیات زمان و مکان پذیرفته شده باشد. عنصر اجتهاد در آن وجود داشته باشد که به مسائل مستحدثه پاسخگو باشد. طبیعتاً نظام آموزشی حوزه با همه نقاط قوتش، نسبت به تامین نیاز جامعه و مسائل جامعه و مسئله شناسی، ضعف‌ها و چالش های جدی دارد.
کمبود متخصص فقه رسانه در حوزه
وی افزود یکی از مشکلات جدی حوزه این است که در حوزه ی فقه رسانه، صاحب نظر کم داریم. چرا ما فقیه زیاد داریم اما فقیهی که رسانه را بشناسد نداریم؟ هیچ کدام از عزیزان ما که فقه می دانند روزنامه نگار نبوده‌اند، مدیر مسئول و سردبیر نبوده‌اند، مدیر تحریریه نبوده‌اند؛ آن وقت چگونه می‌خواهند فقه رسانه را مطرح کنند؟ لذا باید صاحب نظر و کارشناسان در عرصه های مختلفی باشند و اگر صاحب نظر در آن علم نباشند اصول اولیه آن علم را بدانند و لذا تاسیس رشته‌های تخصصی جدید برای حوزه ضروری می باشد.
حجت الاسلام لیالی ابراز کرد متاسفانه حوزه ما آموزش محور بوده، هست و خواهد بود. مراکز تخصصی ما کمتر مهارت محور هستند. مهارت آموزی در نظام حوزه کمتر وجود دارد. بله، از لحاظ مبانی فکری و معرفتی حوزه علمیه بسیار غنی است اما در مرحله تحقیق، در مرحله خارج، در مرحله برخورد با مسائل، متاسفانه خیلی این آمادگی را ندارد. مثلا اگر طلبه ای را بفرستند زندان و بگویند آن جا تبلیغ کن، نمی داند زندان کجاست؟ چه نیازهایی در آن جا وجود دارد؟
عضو پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در پایان با تاکید بر لزوم آموزش مهارتهای تبلیغی به طلبه‌ها یادآور شد این نکاتی که گفتم نقد حوزه‌های علمیه نیست، بلکه به معنای کمک برای تقویت حوزه‌های علمیه می باشد. قطعاً با کمک و همراهی متولیان حوزه و در مرحله اول امامت و رهبری جامعه، مراجع عظام و مجموعه تصمیم‌گیرندگان، میتوانیم حوزه‌ای داشته باشیم که مایه افتخار تشیع و برطرف کننده نیازهای جهان اسلام باشد.
مطالب مرتبط:
