به گزارش خبرنگار حوزه علمیه پایگاه خبری صدای حوزه، داشتم در سایت های حوزوی می چرخیدم که گذرم به صحبت های علمای حوزه در هفدهمین اجلاسیه اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم در سال ۹۴ با موضوع محوری بررسی علل افت تحصیلی طلاب، افتاد!
عجب صحبت های رئال و واقع بینانه ای زده شده بود. از افت تحصیلی طلاب و مدرک گرایی و دانشگاهی شدن حوزه سخن گفته بودند و لزوم بارش فکری و اصلاح سیستم آموزشی حوزه اما حالا که شش سال از این اجلاس می گذرد چه پیشرفتی در اصلاح سیستم آموزشی حوزه، اعتباردهی به مدارک حوزوی، دوری از دانشگاهی شدن حوزه و آسیب شناسی نظام آموزشی فعلی انجام شده است؟!!
به نظر می رسد این قبیل اجلاسیه ها برگزار می شوند تا برگزار شوند و دیگر هیچ!!
نکته مهم: سال ۹۴ وضعیت اقتصادی کشور اینگونه نبود که طلاب برای اجاره خانه خواب نداشته باشند و از کرونا هم خبری نبود که کلاس ها مجازی شوند و سطح آموزش لاجرم پایین تر بیاید!
بخش های مهمی از سخنان علما در اجلاسه هفدهم را با هم مرور می کنیم:
در هفدهمین اجلاسیه اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم زمانی که حجت‌الاسلام ترابی شهرضایی مسئول کمیسیون اساتید در بیان دلایل افت تحصیلی طلاب و راهکار ارتقای سطح تحصیلی آنها از واژه «افت شدید علمی در حوزه» استفاده کرد.
آیت‌الله حسینی بوشهری مدیر حوزه‌های علمیه با رد این موضوع گفت: «یکی از مسائلی که اخیرا به شکل فزاینده‌ای مطرح می‌شود، القای افت شدید تحصیلی در حوزه است. من این ادعا را سخن ناروا در حق حوزه علمیه می‌دانم؛ حوزه علمیه شایسته این گونه تعبیرها نیست.»
(مرحوم)آیت‌الله حسن ممدوحی، عضو مجلس خبرگان رهبری در بررسی وضع آموزشی حوزه‌های علمیه اظهار کرد: عده‌ای از طلبه‌های حوزه به صورت ذوقی کار میکنند و دنبال دریافت مدرک هستند که مسئولان حوزه باید حساب اینها را از طلبه‌های بااستعداد و زبده جدا کنند. انقلاب و نظام اسلامی طلبه‌هایی می‌خواهد که از بین آنها علامه امینی صاحب الغدیر، علامه نائینی، امام خمینی، آیت‌الله آقامجتبی تهرانی و امثال این بزرگان تربیت شوند.
وضع آموزشی حوزه قابل قبول نیست
این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تاکید بر اینکه حوزه علمیه باید طلبه‌های جوان را به تحصیل علم و تهذیب نفس تشویق کند، گفت: طلبه‌ای که با کیف سامسونت برای دریافت مدرک به دانشگاه می‌رود نمی‌تواند در حوزه علمیه علمیت ایجاد کند.
آیت‌الله ممدوحی اظهار کرد: ما معتقدیم وضعیت آموزشی حوزه‌های علمیه غیرقابل قبول است. باید توجه داشت که حوزه روی علمیت قائم است نه روی مدرک.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد واعظ موسوی استاد درس خارج حوزه و عضو مجلس خبرگان رهبری یکی از استادانی است که در مورد اعطای مدرک معتبر بر اساس نظام آموزشی واحدی به طلاب حرف‌هایی دارد. وی افت تحصیلی در نظام آموزشی حوزه را اصلی‌ترین دغدغه استادان، برنامه‌ریزان، مرکز مدیریت و شورای عالی حوزه‌های علمیه بیان کرد و افزود: امروزه هزاران دانش آموخته حوزه علمیه وقتی به مرکز مدیریت یا مرکز اعطای مدارک مراجعه میکنند با چالش‌های جدی مواجه می‌شوند. اینکه بگوییم مدرک معادل به طلبه‌های علوم دینی می‌دهیم نوعی توهین به نظام حوزه است، یا اینکه بگوییم امتحانات را بر اساس ملاک‌های خودمان پیش ببریم و دیگر نظام‌های آموزشی باید خودشان را با ما تطبیق دهند، برخورد شعاری است.
وی با اشاره به گرایش برخی طلاب به تحصیل در دانشگاه‌ها اضافه کرد: برای جلوگیری از فرار مغزها و طلابی که با هزار امید و آرزو وارد حوزه شدند، باید بتوانیم آنها را اقناع کنیم و جلوی ورود آنها به مراکز علمی دیگر که صرفا برای دریافت مدرک هستند گرفته شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین ناطق نوری در چهارمین اجلاسیه مدیران حوزه‌های علمیه تهران با صراحت از افت حوزه علمیه انتقاد کرد و گفت: «باید امروز فکر کنیم که حوزه‌های علمیه در زمان قدیم چگونه بودند و چه خروجی‌ای داشتند. بنده در دیداری که با آیت‌الله مکارم شیرازی داشتم به ایشان عرض کردم که امروز سطح حوزه‌های علمیه و معلومات طلبه‌ها بسیار پایین آمده. در گذشته مساله‌ای به نام حضور و غیاب و مدرک وجود نداشت و طلبه‌ها برای آموختن علم کار خودشان را می‌کردند و اصولا درس برای امتحان نبود اما سطح معلومات طلاب بسیار بالا بود و درس را جدی می‌گرفتند اما امروزه متاسفانه سطح معلومات در برخی از طلبه‌ها بسیار پایین آمده است.»
مسئول مدرسه علمیه امام حسن مجتبی(ع) با بیان اینکه حوزه‌های علمیه امروز مدرک‌گرا شده‌اند، گفت: «ما روزی به دنبال حاکم شدن سیستم حوزوی در دانشگاه‌ها بودیم اما امروز خود ما به سمت سیستم دانشگاهی رفته‌ایم.»
وضع علمی و آموزشی حوزه علمیه پیش از این هم مورد انتقاد جدی تعدادی از بزرگان حوزه بود. نمونه‌اش آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی است که سال گذشته در دیدار با جمعی از طلاب علوم دینی گفت: «الان در حوزه مایه علمی خیلی کم شده و آقایان باید سعی کنند مایه‌های علمی سابق را زنده کنند. میراث علمی گذشته دارد از بین می‌رود و شیخ مرتضی انصاری و آخوند خراسانی دیگر پیدا نمی‌شود. لایه‌های سطح پایین به‌عنوان اجتهاد تلقی می‌شود.»
آیت‌الله العظمی مظاهری نیز اردیبهشت امسال در دیدار با اعضای دبیرخانه نشست دوره‌ای اساتید حوزه تاکید کرد: «من الان می‌بینم که حوزه‌ها از نظر علمی افت کرده اند. حوزه‌ها فراوان است؛ اما آنها جزئند و بر روی آنها حساب نمی‌شود؛ یکی مشهد و یکی اصفهان و ام الحوزات قم هر سه را من می‌بینم، افت علم دارند. ادیب خوب الان یا نیست یا خیلی کم هست. فقیه در مخاطره عجیبی واقع شده است. فقاهت که بچه‌بازی نیست؛ من یادم نمی‌رود بعضی اوقات آقای داماد لطف خاصی به من داشتند؛ علاوه بر اینکه شاگرد استاد بودیم رفیق بودیم؛ به من می‌گفت: فلانی، فقه مشکل است. بعضی اوقات به من می‌گفتند: بر روی این مسأله هفت ساعت کار کردم. این می‌شود فقیه. حالا استاد می‌آید یک شرح فرائدی می‌بیند، همان شرح را هم می‌خواهد که معنا کند برای این طلبه‌ها. آن وقت هم نمی‌داند که فرائد یعنی چه؛ دایره المعارف اصول یعنی چه… من می‌بینم افت علم در حوزه‌ها [را]؛ با کمال تأسف قم با اون سر و صدای مقدسش این افت علم را دارد. فقه جواهری، فقه سنتی، فقه روایی کم پیدا می‌شود.»
اصلاح نظام آموزشی حوزه با بارش فکری!
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در این باره معتقد است که حوزه علمیه با وجود اینکه از یک روش سنتی در آموزش متابعت می‌کند اما مولفه‌های مثبت و منحصر به فردی در نظام آموزشی دارد که قابل الگوگرفتن برای سایر نهادهای آموزشی است.
این استاد حوزه در عین حال که تنازع بقا در انتخاب استاد، رابطه معنوی بین استادان و طلاب، اصل خودجوش بودن طلاب در تحصیل و انتخاب دروس، نظام مباحثه، متن‌محوری و دقت‌هایی که در متون حوزه می‌شود را از امتیازات مهم حوزه‌های علمیه برشمرد، تاکید کرد که در کنار این امتیازات، نمی‌شود ادعا کرد که نظام آموزشی حوزه بهترین نظام آموزشی و بدون آسیب است و نیاز به آسیب شناسی ندارد.
این عضو جامعه مدرسین پیشنهاد کرد که دست اندرکاران و متولیان حوزه باید با مشارکت اساتید حوزه یک بارش فکری در این ارتباط داشته باشند و اتاق‌های فکر ایجاد کنند که مسائل آموزشی حوزه را دائم آسیب شناسی کنند و برای برطرف کردن آسیب‌ها راه حل ارائه کنند.
سهولت دسترسی به مدارک دلیل گرایش طلاب به تحصیل در دانشگاه
حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی، مدیر امور مراکز تخصصی حوزه‌های علمیه کشور به این سئوال پاسخ داد که چرا با وجود تنوع رشته‌ها و مراکز تخصصی و حوزوی و اعتباری که مدارک نظام آموزشی حوزه دارد، طلاب علوم دینی برای ادامه تحصیل به دانشگاه‌ها روی می‌آورند؟
وی تاکید کرد: پدیده گرایش طلاب به دانشگاه معلول عوامل مختلفی است که یکی از آنها سهولت دسترسی به مدرک تحصیلی در نظام آموزشی دانشگاه است.
این استاد حوزه با اشاره به دشواری تحصیل در حوزه علمیه اظهار کرد: واحدهایی که یک طلبه باید در سطح سه تخصصی حوزه بگذراند، دو برابر واحدهای مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه است.
بعضی‌ها هدف را گم کرده‌اند
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و استاد سطح عالی فقه، اصول، تفسیر و فلسفه در مورد گرایش طلاب به تحصیل در دانشگاه برای اخذ مدرک و فاصله گرفتن حوزه و طلاب از سنت‌های اصیل حوزه اظهار کرد: دلیل فاصله گرفتن از سنت‌های اصیل این است که بعضی‌ها هدف را گم کرده‌اند. اگر هدف ما ادامه راه بزرگان حوزه است که عبارت است از تفقه در دین و رساندن دین به مردم؛ باید همان طوری که آیت‌الله جوادی آملی فرمودند الان که تمام دنیا منتظر ما هستند و از ما می‌خواهند اسلام را برای آنها تبیین کنیم، به مراتب باید جدیت و احساس مسئولیت ما بیشتر شود.
رئیس هیئت مدیره مجمع عالی حکمت اسلامی تاکید کرد: البته حوزه‌های علمیه در این بخش نیروهای مخلص، جدی و پراستقامتی دارد ولی همواره با آفت‌هایی مواجه بوده است.
حجت‌الاسلام فیاضی با ذکر برخی آفت‌های حوزه، گفت: برخی حوزویان به مسائلی که از شئون حوزه علمیه نیست سرگرم هستند و یا راه را درست نشناخته‌اند که قدر این را بدانند.
گرایش طلاب به مدرک گرایی
آیت‌الله احمد بهشتی، عضو مجلس خبرگان رهبری و یکی از استادان حوزه علمیه قم معتقد است که مدرک گرایی در حوزه رواج یافته و این یک واقعیت است که طلاب به دریافت مدرک گرایش دارند.
وی مدرک را انگیزه‌ای برای تحصیل طلاب ذکر کرد و در عین حال گفت: باید سعی شود ضمن گرایش طلاب به مدرک، توجه جدی به معلومات و عمق تدریس و تعلم و تربیت باشد، یعنی ضمن اینکه طلاب مدرک می‌گیرند، افراد فاضل و باسواد تربیت شوند.
