به گزارش صدای حوزه ایده شهرک‌سازی و مجمتع‌سازی اختصاصی طلاب، یقینا برخواسته از انگیزه‌های خیرخواهانه و دلسوزانه در جهت رفاه حال طلاب و روحانیون بوده است؛ طرح‌هایی که یکی از بزرگترین دغدغه‌های مالی طلاب محترم، یعنی مسکن را برطرف کرده است و حقا می‌توان گفت طرح مسکن طلاب در هر شکل آن از ابتدا تا به الان، یک رنسانس بزرگ در امر معیشت طلاب علوم دینی بوده است.
حال پس از چند دهه از شکل‌گیری این شهرک‌ها و مجتمع‌ها، سوال این است آیا ایده مسکن اختصاصی برای طلاب علوم دینی، راهبرد صحیحی بوده است؟ این قبیل طرح‌ها تا چه اندازه به پدیده جدایی طلاب از مردم کمک کرده است؟ آیا طرح‌های جایگزین برای حل مشکل مسکن طلاب وجود دارد؟ طرح‌های این‌چنینی شامل چه فرصت‌های و تهدیداتی است؟
این یادداشت مقدمه پرونده تفصیلی با موضوع پیامدهای فرهنگی مسکن طلاب و روحانیون حوزه‌های علمیه است که ضمن گزارش‌های تفصیلی و یادداشت‌ها، شامل گفتگوهایی صریح با مسئولان و کارشناسان خواهد بود. البته دور از ذهن نماند که همچنان عدد کثیری از طلاب در بین مردم و در محله‌های متوسط و پایین شهر، در بین مردم زندگی میکنند؛ موضوع این پرونده نسبت به راهبردی است که در صورت ادامه آن، تقریبا تمامی طلاب در شرایط مساوی و در شهرک‌ها و مجتمع‌ها ساکن خواهند شد.
مجددا تاکید می‌شود اصل ایده مسکن طلاب از طرح‌های معیشتی بی‌نظیر در طول تاریخ حوزه‌های علمیه بوده و هست و صرفا پیامدهای فرهنگی این موضوع مورد بحث می‌یاشد.
شهرک و مجتمع‌های طلاب
شاید مدینه العلم را بتوان پیشتاز ایده مسکن طلاب در حوزه علمیه در دوران معاصر دانست. این مجموعه که شامل مسجد و حوزه علمیه نیز می‌باشد تحت اشراف دفتر آیت الله خوئی رحمت الله علیه و به همت زنده یاد مهندس محسن پدیدار ساخته شد. پس از آن در دهه ۷۰ نیز شهرک مهدیه در قم و توسط مرکز مدیریت حوزه علمیه قم احداث شد.
در ادامه و با روی کار آمدن دولت نهم و دهم، طرح مسکن مهر به عنوان بزرگترین پروژه مسکن‌سازی در جمهوی اسلامی ایران آغاز به کار کرد. مسئولان دلسوز و فعال حوزوی نیز با رایزنی و تلاش بسیار، موفق به دریافت تسهیلات ویژه استفاده از این ظرفیت برای مجتمع‌های حوزوی شدند.
هم اکنون نیز مرکز خدمات حوزه‌های علمیه با همکاری بنیاد مسکن، پروژههای متعدد مسکن برای طلاب را در دستور کار قرار دارد.
حقا این تلاش ستونی برای حل معضل مسکن طلاب شایسته تقدیر و تشکر ازدفاتر مراجع و مسئولان امر است. اما سوالات جدی برای ادامه این روند و یا اصلاح مسیری که طی شده وجود دارد.
محله‌های خالی از روحانی
شاید اولین موضوعی که حوزیان امروز را از طلاب ۲۰-۳۰ سال گذشته متمایز می‌کند محل سکونت ایشان به نظر آید؛ طلابی که در گذشته نه چندان دور در بین مردم، در کوچه پس کوچه‌های چهارمردان، بخچال قاضی، آبشار، باجک و نیروگاه در خانه‌های شخصی یا استیجاری بودند، اکنون در مکانی دور دست و محصور، سر در گریبانِ درس و بحث و معنویت به سر می‌برند. طلاب در محله‌ای زندگی می‌کردند و به خرید و زندگی روزمره می‌پرداختند که مردم عادی نیز در همان محله در کنار یکدیگر بودند. روحانیون در بین مردم و آشنا به چشم مردم بودند.
امروزه به قدری روحانیون و طلاب از مردم با فاصله‌گذاری اجتماعی زیسته‌اند که به ظن برخی از مردم شهر، شبهات علیه روحانیون، با ظواهر امر جور درمی‌آید؛ مسکن که جدای از مردم و دور از چشم مردم باشد، رفت وآمد و مشکلات زندگی طلبگی نیز دیده نمی‌شود و طلاب در چشم مردم، می‌شوند روحانیونی که از پول نفت ارتزاق میکنند و حتی محل زندگی و روزمرههایشان جداگانه رقم می‌خورد؛ این در حالی است که طلاب و روحانیون با کمترین میزان درآمد، دریافتی‌شان حتی از قشر زحمتکش کارگران نیز کمتر است.
فاصله طلاب از وظایف اجتماعی روحانیت
این اتفاق یک سوی دیگری هم دارد و آن اینکه طلاب را از بخشی از وظایف ذاتی‌شان دور کرده است. از دیرباز رتق و فتق امور مردم، حل مشکلات خانوادگی و شخصی، رفع کدورت‌ها و اختلافات بین افراد، دستگیری معنوی و باز کردن گره‌های ذهنی جوانان و … اموری بوده است که به دست روحانیت رقم می‌خورده است. امامت جماعت و در امتداد آن امامت محله از شئون اصلی روحانیت به شمار می‌رود که با جداسازی مسکن طلاب، وضعیت به گونه‌ای است که هنوز شهر قم با دارا بودن بیشترین تعداد روحانی، مساجد بدون امام جماعت را تجربه می‌کند.
حضور پررنگ روحانیون در محلات شهر، عملا فضای فرهنگی_معنوی کوچه و محله را تحت تاثیر قرار می‌داد؛ اگر خطاکاری در محل حضور داشت به احترام روحانیت مراعات بیشتری می‌کرد و در نهایت با امر به معروف و نهی از منکر طلاب، فضا تلطیف می‌شد.
تغییر بافت فرهنگی شهر
این موضوع خصوصا در اطراف حرم به وضوح مشهود است. زمانی حتی برخی زائران آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها که شاید ظاهر مناسبی نداشتند با تذکرات دلسوزانه روحانیون مستقر در محلات اطراف حرم، تلنگر عفاف و حجاب را می‌شنیدند. اما با کمرنگ شدن حضور روحانیون در محلات مرکزی شهر، بافت فرهنگی اطراف حرم مطهر به شدت متاثر از مسافران و زائران محترم و عزیزی است که از روی ناآگاهی برخی شئون ظاهری را رعایت نمی‌کنند.
مسکن طلاب در مسیر جدایی بیشتر از جامعه
#واتیکانیزه کردن مسکن طلاب به حدی جدی شده است که برخی مجتمع‌های روحانی‌نشین، شرط فروش و یا اجاره واحدهای مجمتع را طلبه بودن طرف مقابل قرار داده‌اند تا مبادا از فضای معنوی مجتمع کاسته شود! این اندازه زیاده‌روی در دوری از مردم عادی، باعث سوء تفاهم عده قلیلی از روحانیون شده و تصور کرده‌اند گویا جایگاه و منزلتی بالاتری از مردم دارند و در فضای ارباب رعیتی سیرمی‌کنند!
در آخر جا دارد به سخنان آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی اشاره شود که به درستی این نکته را در دیدار فرمانده انتظامی قم به تاریخ ۲۱ دی‌ماه ۱۳۹۹ بیان کردند: یک وقتی این موضوع را به مرحوم والدمان گفتم که این از اشتباهات حوزه است که با ساختن #شهرک_مهدیه محل زندگی طلاب را از محله‌های قم دور میکنند. باید هرچه می‌توانید متدینین را به صحنه اجتماع بیاورید، از ایشان بخواهید با حضور خود مجال را بر آنهایی که می‌خواهند بی‌بندوباری را در این شهر ترویج و عادی‌سازی کنند تنگ نمایند.
هرچند مثال‌های این یادداشت منحصرا به شهر مقدس #قم اختصاص دارد، اما وضعیت شهرستان‌ها نیز کم و بیش شبیه شهر قم می‌باشد.
ادامه دارد…
