به گزارش صدای حوزه، بهترین و مهم‌ترین فیلم تاریخ سینمای جهان را درباره موضوع فلسطین و قدس، سینمای ایران ساخته است. تقریباً هیچ فیلمسازی نتوانسته در تاریخ سینمای جهان به خوبی مرحوم سیف‌الله داد به شکلی دقیق و موشکافانه اصل ماجرا را که تجاوزگری صهیونیست‌ها به فلسطین در نیمه اول قرن بیستم است روایت کند؛ فیلمی که در کشورهای عربی بازتاب‌های خوبی در پی‌داشت.
درباره فیلم سینمایی«بازمانده»
«بازمانده» یکی از مهم‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای جهان به‌حساب می‌آید که در رابطه با مسئله فلسطین ساخته شده است و البته تابه‌حال مهم‌ترین فیلم ایرانی در این زمینه هم هست. این فیلم را مرحوم سیف‌الله داد در سال ۱۳۷۳، بر اساس کتابی به نام «بازگشت به حیفا» ساخت که نوشته غسان کفانی بود. کفانی یکی از مشهورترین نویسندگان و روزنامه‌نگاران عرب در قرن بیستم محسوب می‌شود که آثار ادبی‌اش، از جمله رمان و داستان کوتاه، ریشه در عمق فرهنگ عربی و فلسطین داشتند.
او در نهم آوریل ۱۹۳۶ میلادی در اکر، شهری در شمال فلسطین به دنیا آمد و تا ماه مه سال ۱۹۴۸، هنگامی که در دوازده سالگی مجبور شد با خانواده ابتدا به لبنان و سپس به سوریه پناه ببرد، در همان شهر زندگی کرد. کفانی از سال ۱۹۶۰ در دمشق و سپس در کویت و پس از آن در بیروت زندگی و کار کرد و در ژوئیه ۱۹۷۲ در بیروت به همراه خواهرزاده‌اش لامیس در انفجار بمب خودرو توسط مأموران اسرائیلی به شهادت رسید.
«بازگشت به حیفا» یکی از مهم‌ترین آثار غسان کفانی محسوب می‌شد که پیش از مرحوم داد، قاسم حاول در سال ۱۹۸۲ فیلمی بر اساس آن ساخته بود و پس از بازمانده هم ریحان الخطیب، فیلمساز سوری، در سال ۲۰۰۵ مجددا این قصه را جلوی دوربین برد. هر دوی این فیلم‌ها با کتاب غسان کفانی نام یکسانی داشتند اما فیلم مرحوم داد، هم نام متفاوتی داشت و هم اینکه به‌لحاظ حال و هوا مقداری از یاس و نومیدی داستان کفانی را کاسته بود.
قصه کفانی به نوعی مواخذه نسل گذشته فلسطینی‌ها بود؛ از این منظر که چرا آن‌ها در زمان شکل‌گیری کشور جعلی اسرائیل، مقاومت و ایستادگی نکردند. سیف‌الله داد اما از آن قصه تنها این ایده را گرفت که فرزندی در زمان هجوم نظامیان ارتش اسرائیلی در خانه جا می‌ماند.
سال‌ها چنین جا انداخته شده بود که رژیم صهیونیستی توسط فروش زمین‌های فلسطینی‌ها به یهودیان صهیونیست شکل گرفت؛ سیف‌الله داد اما این گزاره ساده و یک‌خطی که عمدتا برای توجیه اشغالگری اسرائیل به کار می‌رود را زیر سوال برد و نشان داد که پای یک نسل‌کشی تمام‌عیار و آواره کردن میلیون‌ها نفر در میان بوده است. آیا به راستی تمام اراضی محدوده‌ای که رژیم صهیونیستی به خودش متعلق می‌داند، از فلسطینی‌ها خریداری شده‌اند؟ چنین چیزی معقول نیست اما بر اثر تکرار این گزاره، در ذهن خیلی‌ها جا افتاده است.
رژیم سعودی که در پی عادی‌سازی روابط جهان عرب با صهیونیست‌هاست، امسال در دو سریال رمضانی (ام هارون و خروج۷) در پی جا انداختن مجدد همین نکته بود و اهمیت ماجرایی که فیلم بازمانده روایت می‌کرد، از همین‌جا معلوم می‌شود. به علاوه، از همین‌جا می‌شود فهمید چرا رژیم صهیونیستی لازم می‌بیند ننگ کشتن نویسنده‌ای مثل کفانی که سلاحی جز قلمش نداشت را بر خود بپذیرد و او را حذف فیزیکی کند.
به طور مسلم میان اشغالگری اراضی فلسطین و خریداری آن‌ها تفاوتی جدی هست و بسته به اینکه کدام یک از این دو گزاره توسط افکار عمومی پذیرفته شوند، پروژه مشروعیت بخشی به رژیم صهیونیستی می‌تواند زیر سوال برود یا به سرانجام برسد. هواداران رژیم صهیونیستی که حتی بعضی‌شان ساکن آن سرزمین‌ها نیستند و به عنوان یهودیان تبعه کشورهای دیگر در سینمای آمریکا و اروپا کار میکنند، بارها فیلم‌هایی با موضوع هولوکاست یهودیان در جنگ جهانی دوم ساخته‌اند که همه به نوعی غیرمستقیم، توجیه تشکیل یک کشور مصنوعی در یکی از کهن‌بوم‌های دنیا هستند. هولوکاست به طور مداوم مورد تاکید رسانه‌های هنری قرار می‌گیرد اما به عنوان یک راهبرد تبلیغاتی در سینما، معمولاً سعی می‌شود مسئله فلسطین و به‌خصوص جریان تشکیل رژیم صهیونیستی در فردای جنگ‌جهانی‌دوم، مسکوت بماند.
یک تیم فنی هنری حرفه‌ای
سیف‌الله داد همزمان کارگردانی، نویسندگی فیلمنامه و تدوین فیلم را بر عهده داشته و فیلمبرداری آن را نیز علیرضا زرین‌دست به انجام رسانده است. تیم فنی و هنری که در کنار داد برای تولید بازمانده قرار گرفتند، اغلب از بهترین‌های سینمای ایران بوده‌اند. موسیقی بازمانده ساخته مجید انتظامی و چهره‌پردازی آن هم بر عهده عبدالله اسکندری بوده است، اما برای بازیگران فیلم از بازیگران عرب استفاده شده و تصویربرداری آن هم در شهر‌های لاذقیه و دمشق در کشور سوریه انجام شده است. زبان اصلی فیلم عربی است و دوبله فارسی آن را گوینده‌های ایرانی انجام داده‌اند.
تحسین منتقدان جدی سینما
همه این‌ها دست به دست هم داد تا بازمانده به لحاظ کیفیت سینمایی فیلم موفقی از کار دربیاید و تحسین منتقدان جدی سینما را نیز به دنبال داشته باشد. فیلم به لحاظ روایت دراماتیک، کارگردانی، فیلمنامه پرکشش و جذاب که شامل ذکر جزئیات و پرهیز از حشو و زوائد است می‌تواند بیننده را با خود درگیر کند.
نکته دیگر درباره فیلم بازمانده شخصیت‌پردازی دقیقی است که روی کاراکتر‌ها انجام شده و آن‌ها را برای تماشاگر باورپذیر می‌کند. فیلم بارها از تلویزیون ایران پخش شده و در هر بار بازپخش تازگی و جذابیت خود را از دست نداده است. هر فطرت آزاده‌ای که فیلم بازمانده را دیده باشد حتماً برای سرزمینی که به دست دشمنی وحشی گرفتار آمده اشک ریخته است.
فیلم مانند همه آثار ماندگار سینما دارای دیالوگ‌هایی کلیدی است که بر ذهن تماشاگر می‌نشیند. در سکانس پایانی فیلم که صفیه نوه‌اش را در بغل گرفته و قصد پریدن از قطار را دارد، کاراکتر منفی فیلم که یکی از سرکردگان متجاوز اسرائیلی است خطاب به صفیه فریاد می‌زند: «منم شمعون، من رو می‌شناسی؟» صفیه در حالی که نوه کوچکش را در بغل می‌فشارد رو به او داد می‌زند: «بهتر از مادرت می‌شناسمت.» جمله بعدی را شمعون بر زبان می‌آورد: «آخرین شاعر خانواده»، اما جمله کلیدی و پایانی فیلم از آن صفیه است: «آخرینش نیستم، شمعون.»
علیرضا زرین‌دست هم که فیلمبرداری بازمانده را انجام داده درباره این فیلم می‌گوید: در روز‌های اول فیلمبرداری من به عنوان مدیر فیلمبرداری نسبت به سیف‌الله داد گارد داشتم و فکر می‌کردم خواسته‌های او دیکتاتورمآبانه است، ولی وقتی مدتی گذشت فهمیدم چنین تفکری در او وجود ندارد. او با ذهن آماده درباره سکانس‌ها به صحنه می‌آمد و حاصل شخصیتی که او از خودش به جا گذاشت، فیلم «بازمانده» است. به نظرم فیلم خوب ساختن از فرستادن انسان به هوا هم سخت‌تر است و سیف‌الله داد این فیلم را به خوبی ساخت.»
منوچهر محمدی، تهیه‌کننده فیلم بازمانده در نشستی در جشنواره جهانی درباره این فیلم گفته: «من و سیف‌الله داد وجب به وجب تمام سوریه را برای لوکیشن‌های فیلم گشتیم. سوریه کشوری بسیار زیبا با تمدنی دیدنی بود و من این روز‌ها که اوضاع دمشق، حلب و پالمیرا را می‌بینم خیلی تأسف می‌خورم. سوری‌ها تمدن زیبایی دارند که یک رفتار جاهلی به صورت دگم همه آن زیبایی‌ها را نابود کرده و من خوشحالم «بازمانده» بخش‌هایی از این زیبایی را ثبت کرده است».
نقاط درخشان فیلم بازمانده
نقطه‌زنی دقیق سیف الله داد در انتخاب موضوع فیلم بازمانده از همین جهت مهم است. او فضای نومیدانه و مایوس داستان کفانی را هم تعدیل می‌کند؛ چه اینکه مواخذه نسل قبل فلسطینی‌ها به دلیل اهمال در برابر تشکیل رژیم صهیونیستی، نباید تا آنجا پیش برود که تقصیر را گردن خود فلسطینی‌ها بیندازد و از این طریق اعراب منطقه را دارای دستاویزی برای عدم حمایت از فلسطین کند. بعضی از حکام منطقه در همین اواخر قویا در تلاش بودند تا جا بیندازند که وقتی خود اهالی فلسطین درابتدای کار زمین‌هایشان را فروختند یا در برابر اشغال مقاومت جدی نکردند، حالا چرا ما باید در برابر اسرائیل بایستیم؟
نقطه درخشان در کار مرحوم سیف‌الله داد این است که در ایده و استراتژی اثرش ذوب نشده و برای به فرم درآوردن آن از بهترین ابزار ممکن بهره برده است. بازمانده فیلم بسیار خوش‌ساختی است که تماشای آن هنوز می‌تواند جذاب باشد. اکثر عوامل پشت دوربین ایرانی و تقریباً تمام عوامل جلوی دوربین عرب‌زبان هستند. این ترکیب اگر به هر نحوی تغییر می‌کرد، نتیجه کار به خوبی آنچه که حالا می‌بینیم در نمی‌آمد. گذشته از همه این‌ها نکته قابل توجه فیلم سیف‌الله داد، زن بودن قهرمان آن و البته جنسیت مونث کودک بازمانده است. او دختری است که حتی قبل از زبان گشودن می‌خواست فرزند فلسطین باقی بماند. این گزاره بیش از آنکه منطقی به نظر برسد، حماسی و حسی است. این یک نگاه درخشان به نسل جدید فلسطین است که در آن شور مقاومت و امید به رهایی موج می‌زند.
