به گزارش صدای حوزه، پیری جمعیت در کمین ایران است، این سخنانی است که مدت‌هاست کارشناسان حوزه جمعیت درباره آن هشدار می‌دهند، صالح قاسمی دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت از جمله کارشناسانی است که در این رابطه هشدار داده و می‌گوید: در حال حاضر نرخ رشد جمعیت در ایران حدود ۰٫۶ درصد است و پیش‌بینی می‌شود حدود ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، نرخ رشد جمعیت صفر درصد و پس از آن منفی شود.
قاسمی شاخص باروری در ایران را ۱٫۶ فرزند به ازای هر زن اعلام کرده و گفته این “پایین‌ترین شاخص باروری در منطقه غرب آسیا، شمال آفریقا و منطقه معروف به MENA یعنی خاورمیانه و شمال آفریقا است”، رکورد سرعت کاهش نرخ باروری هم در سه دهه گذشته به نام ایران ثبت شده است. همچنین نرخ باروری در کلان شهرها کمتر از ۱٫۵ فرزند است.
با توجه به وضعیت پیری جمعیت در ایران یکی از دستگاه‌هایی که در این زمینه می‌تواند ایفای نقش کند و جوانان و نوجوانان را نسبت به تهدیدات پیری جمعیت در ایران آگاه کند، وزارت آموزش و پرورش است.
در قانون جوانی جمعیت و خانواده نیز بر گنجاندن محتوای آموزشی و پرورشی در راستای بندهای سیاست‌های کلی جمعیّت و سیاست‌های کلی خانواده در کتاب‌های درسی ظرف دو سال بعد از لازم‌الاجرا شدن این قانون تأکید شده است.
با این وجود حسن ملکی رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره توجه به موضوع تشکیل خانواده و فرزندآوری در کتاب‌های درسی گفت: از چند سال قبل درباره بحث خانواده، ضرورت و اهمیت تشکیل خانواده، اهمیت ازدواج و آثار آن در زندگی فردی و اجتماعی مطالب بسیاری در کتاب‌های درسی لحاظ شده است. با توجه به قانون اخیر مجلس با عنوان حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و تأکیدات رهبر انقلاب درباره لزوم حرکت به‌سمت جوان شدن جمعیت، بازنگری اساسی برنامه‌های درسی نیاز است، حرکت به‌سوی پیری در جمعیت ایران یک مسئله اساسی است و باید از ابعاد مختلف از جمله برنامه‌های درسی مورد توجه قرار بگیرد و در سطوح و دوره‌های تحصیلی مختلف روی این موضوع کار شود.
نشریات آموزش و پرورش از جمله مجلات رشد، ظرفیت قابل توجهی برای آگاه کردن دانش‌آموزان نسبت به تهدیدات و تبعات پیری جمعیت ایران است؛ اما آیا مجلات رشد در راستای هشدار نسبت به این موضوع گام برداشته و مطالبی را برای دانش‌آموزان تولید کرده‌اند؟
در گفت‌وگویی که در آینده منتشر خواهیم کرد به بررسی این موضوع می‌پردازیم که از ظرفیت مجلات رشد برای هشدار نسبت به خطر پیری جمعیت در ایران تا چه اندازه استفاده شده است؟
پیری جمعیت و آینده بدون عمو
در ادامه مطلبی که در مجلات رشد با عنوان “آینده بدون عمو” منتشر شده و ضمن اشاره‌ای گذرا به خطر پیری جمعیت در ایران بیشتر به شیوه محاسبه پیش‌بینی جمعیت از طریق محاسبات ریاضی پرداخته است، ارائه می‌شود:
حتماً خوب می‌دانید که نوجوانان و جوانان هر جامعه در آینده مهم‌ترین عامل توسعه و پیشرفت آن جامعه هستند. بله؛ واقعیت این است که در دهه‌های اخیر نرخ رشد نفوس در ایران شیبی منفی داشته و زنگ خطر پیر شدن ایران به صدا درآمده است.
گزارش «مرکز آمار ایران» در سرشماری‌های نفوس و مسکن در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۹ بیانگر آن است که نرخ رشد جمعیت از نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ به بعد رو به‌کاهش است؛ گزارشی که پایه اصلی آن «روش ریاضی» است. بدین سبب هم در این نوشته پیش‌بینی جمعیت و طریق محاسبات ریاضی آن موضوع بحث اصلی ماست.
پیش‌بینی جمعیت فرایندی است که جمعیت‌شناسان با استفاده از آن جمعیت آینده را پیش‌بینی میکنند. یکی از روش‌های مرسوم پیش‌بینی جمعیت روش ریاضی است که با آن آهنگ رشد جمعیت کشور را به‌دست می‌آورند. رابطه اصلی پیش‌بینی جمعیت با فرمول ریاضی به صورت تساوی زیر است: Pt+n=pt(1+r)n که در آن، Pt+n: جمعیت در سرشماری دوم، Pt: جمعیت در سرشماری اول، n: فاصله بین دو سرشماری و r: نرخ رشد سالانه جمعیت (که اساس محاسبات قرار می‌گیرد.)
در یک مثال غیرواقعی، فرض کنید جمعیت بین دو سرشماری با ۱=n از ۲۰۰۰ نفر به ۳۰۰۰ نفر رسیده است. می‌خواهیم محاسبه کنیم نرخ رشد چند درصد است.
بنابراین: نفر ۳۰۰۰=Pt+n، نفر ۲۰۰۰= Pt
یا ۵۰ درصد؛ یعنی درصد رشد جمعیت نسبت به وضعیت قبل ۵۰% رشد کرده است و در مثالی واقعی، براساس نتایج سرشماری عمومی و نفوس مسکن ایران، جمعیت کشور ما در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰، از ۷۰۴۹۵۷۸۲ به ۷۵۱۴۹۶۶۹ رسیده است. پس نرخ رشد جمعیت با این محاسبات برابر است با:
با استفاده از ماشین حساب ریشه پنجم ۱٫۰۶۶۰۱ را حساب می‌کنیم: r=1- 1.01287 و r= 0.01287
به عبارت دیگر، درصد رشد ۱۰۰×۰۱۲۸۷/۰ برابر ۱٫۲۸۷ یا ۱٫۲۹ درصد است. طبق گزارش مرکز آمار و سرشماری؛ از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۹، درصد نرخ رشد جمعیت در کشور به صورت زیر است:
۸۰ تا ۸۵ نرخ رشد ۱٫۲۱ درصد. ۸۵ تا ۹۰ نرخ رشد ۱٫۲۹ درصد. ۹۰ تا ۹۵ نرخ رشد ۱٫۱۹ درصد و پیش‌بینی نرخ رشد از ۹۵ تا ۴۰۰، ۰٫۹۶ درصد است. بچه‌ها به این موضوع فکر کنید: در این روزگار که اکثر خانواده‌ها تک‌فرزندی شده‌اند، اگر این قاعده به همین شکل ادامه پیدا کند، در آینده خبری از عمو، عمه، دایی، خاله و … نخواهد بود و این‌ها انسان‌های ناشناخته‌ای خواهند بود.
