به گزارش صدای حوزه، مقام معظم رهبری از پنجم مهر ماه ۱۴۰۰ دائماً در سخنان خود به یکی از مهم‌ترین موضوعات این روز‌ها یعنی جهاد تبیین اشاره و تأکید کرده‌اند.
چیستی جهاد تبیین و چگونگی اعمال آن با توجه به مقتضیات زمان در چند وقت اخیر کانون خیلی از گفت‌وگو‌ها و بوده و هست. در همین باره با علیرضا ملایی توانی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی صحبتی داشتیم که این گفت و شنود را در ادامه خواهید خواند.
معنای تبیین چیست؟
وی در ابتدا درباره معنای تبیین گفت: تبیین را تاکنون به شکل‌های گوناگون و متنوعی معنا کرده‌اند. تبیین در عرصه علوم دقیقه و عرصه علوم انسانی به علت ویژگی‌های متفاوت آن دانش‌ها، معناهای متفاوتی دارند.
مبحث تبیین در روش تحقیق مبحث گسترده و بحث انگیزی است. اکنون مجال ورود به این قلمروها و مشاجره‌هایی که پیرامون آنها شکل گرفته است، نیست. اما روشن است که این جانب در قلمرو علوم انسانی سخن می‌گویم.
تبیین، روایتی درخور توجه اما جذاب است
وی افزود: تبیین در خلاصه‌ترین بیان، شرح روش‌مند، مستدل، مستند و جذاب درباره یک رخداد است. البته شرحی که از مقبولیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار باشد. حال این رخداد می‌تواند یک رخداد سیاسی، یک رویداد فرهنگی، یک تحول اقتصادی، یک رویداد نظامی، یک حادثه غیرمترقبه مانند سیل و زلزله، یک مذاکره، یک سخنرانی و در کل هر نوع رویدادی باشد.
توانی گفت: به بیان دیگر، هر رخدادی می‌تواند در معرض تبیین قرار بگیرد. تبیین به طور مشخص توأم با بیان علل است؛ یعنی شرح چگونگی و چرایی وقوع یک رخداد، کارکرد اصلی تبیین است. البته در پاسخ به چرایی یک واقعه، افزون بر علت‌ها، دلایل هم مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
بنا به آنچه گذشت تبیین ساحات مختلف دارد و با توجه به همین مسأله ما تبیین‌های گوناگونی را در پیش روی خود داریم.
تبیین چه زمانی به کمال خود می‌رسد؟
وی افزود: به نظر من، زمانی این تبیین قدرتمند خواهد شد که بتواند در رقابت با تبیین‌های دیگر عرض‌اندام کند و در رقابت با آنها بدرخشد. یعنی ما در میدانی قرار بگیریم که انبوهی از تبیین‌ها در مورد یک واقعه وجود داشته باشد و هر کسی با توجه به چشم‌انداز، رهیافت، زمینه و عللی که می‌داند به گفت‌وگو و بیان آن واقعه بپردازد.
در این میدان که تبیینات باهم دست و پنجه نرم می‌کنند، مخاطبان با بهره‌گیری از قدرت عقل و استدلال، نقد و سنجش و نیز جذابیت و عینیتی که این تبیین‌ها دارند، روایت و تبیین مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند.
بنابراین مسائل مختلف می‌تواند تحت تأثیر تبیین‌های گوناگون قرار بگیرد. با توجه به آنچه گفته شد، یکی از الزامات جدی شکل‌گیری تبیین‌های مختلف حرمت نهادن به آزادی بیان و قلم و فکر است. در غیر این صورت، چنانچه آزادی‌ها مخدوش شوند ما با یک‌سری تبیین‌های جزمی رو‌به‌رو خواهیم بود که راه را برای بازاندیشی و تولید ایده‌های انتقادی می‌بندد.
آزادی اندیشه و بیان، مؤلفه اصلی جهاد تبیین است
ملائی توانی افزود: در میدان گفت‌وگو‌های آزاد و انتقادی و در شرایطی که همگان قدرت و توان دسترسی به مدارک لازم و اسناد را داشته باشند و بتوانند آزادانه تبیین‌های خود را مطرح کنند و بتوانند رقابت تبیین‌ها را در کشور سامان دهند، ما در مسیر جهاد تبیین قرار گرفته‌ایم.
آزادی بیان و قلم بایسته اساسی برای حیات و پویایی جهاد تبیین است و این شرط اساسی اصلا و ابدا نباید مورد غفلت و بی‌توجهی قرار گیرد.
او گفت: اگر تبیین در قالب جزمی و رسمی شکل بگیرد، به طوری که همگان راوی یک روایت از واقعه باشند، این اتفاق موجب نوعی دلزدگی و خستگی از آن نوع بیان می‌شود. بی‌توجهی به این مسأله موجب آن خواهد شد که ما از ظرفیت‌های موجود در تبیین‌ها و ره‌یافت‌های آن بهره‌مند نشویم و فضای تبیین، فضایی تک بعدی و غیرفعال باشد و در رکودی سرد قرار گیرد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی گفت: همانطور که گفته شد تبیین انواع گوناگونی دارد. تبیین علمی، تبیین علّی، تبیین روایی، تبیین تعلیلی، تبیین تحلیلی و… از این دست هستند. افزون بر انواع مختلف تبیین ما قالب‌های گوناگونی را هم برای ارائه آن داریم. فیلم، کتاب، موسیقی، مقاله، گزارش مستند و … قالب‌های مختلف عرضه تبیین هستند.
هر قالب و شکل تبیین، دارای ره‌یافت‌های متفاوت و منحصر به‌فرد است. چشم‌انداز‌های گوناگون در کنار توجه به زمینه‌ها و پیش زمینه‌های مختلف به ما کمک می‌کند تا از طریق همین تبیین‌ها به تولید علم و ایده برسیم.
بیشتر بخوانید:
