به گزارش صدای حوزه، در نهمین روز از برگزاری چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر، نشست تخصصی تحت عنوان «سینما، دین و ایدئولوژی» با حضور امیررضا مافی و حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه مدرس حوزه و دانشگاه در رشته فلسفه، در خانه جشنواره برگزار شد.
ایدئولوژی به مفهوم مرام‌نامه زندگی
خسروپناه در ابتدای این نشست عنوان کرد: گاهی ایدئولوژی به مفهوم مرام‌نامه زندگی است. اصولی که بر زندگی و حکمرانی اثرگذار است، ایدئولوژی نام دارد و بنابر این مفهوم، آیا جامعه‌ای وجود دارد که ایدئولوژی نداشته باشد؟
او ادامه داد: چرا در جامعه فقط تلقی منفی از ایدئولوژی وجود دارد؟ به نظر من این را شبه روشن‌فکرها مطرح کرده‌اند. آیا امروز در فضای غرب، برداشتی که از ایدئولوژی وجود دارد منفی است؟ جواب خیر است. اگر ما ایدئولوژی را از جهان‌بینی جدا کنیم، ایدئولوژی مرام‌نامه و اصول حاکم بر زندگی است و این موضوع مطرح می‌شود که ما اصالت آزادی را قبول نداشته و اصالت آزادی برای عدالت را قبول داریم.
این اشکال به اکثر ایدئولوژی‌ها مطرح است و ایراد آن ناشی از ضعف در حکمرانی است. حکمرانی به مفهوم دقیق کلمه نه سیاست‌گذاری.
نسبت سینما و ایدئولوژی
مافی دراین باره گفت: زمانی که از آزادی برای عدالت سخن می‌گوییم در مقایسه با شرایط فعلی به نظر شاعرانه می‌آید و دیگر نمی‌توان از آن به عنوان ایدئولوژی برای آبشخور سینما استفاده کرد.
او درخصوص نسبت سینما و ایدئولوژی گفت: به لحاظ نظری نسبت سینما و ایدئولوژی چیست؟ سینما را نمی‌توان از ایدئولوژی جدا کرد منظورم از ایدئولوژی به مفهوم مرام‌نامه است. سینما معجونی از هنرها است. از سینمای صامت تا ناطق ژانرهای مختلف در سینما شکل گرفت و در تمام این‌ها گوهر اصلی فیلمنامه‌نویس است.
فیلمنامه‌نویس دارای یک جهان‌بینی است و جهان را آنگونه که می‌بیند و می‌شناسد روایت می‌کند. او قطعا تلقی از آزادی، عدالت، فقر و مالکیت دارد که در اثرش آن را بیان می‌کند. دیالوگ‌ها عقبه‌ای از تفکر فیلمنامه‌نویس هستند.
فیلمی نداریم که عقبه ایدئولوژیکی نداشته باشد
خسروپناه ادامه داد: همان چیزی که فیلمنامه‌نویس می‌نویسد و تفکری پشت آن است، ایدئولوژی است. پس ما فیلمی نداریم که عقبه ایدئولوژی نداشته باشند. در واقع تصویری از خیال در سازنده وجود دارد که آن را در فیلم‌اش نشان می‌دهد.
اگر ایدئولوژی زائیده تفکر است محصول موجود عقبه عقلانی دارد. ما دچار ضعف جدی در فیلم‌ها هستیم و آن ضعف عقلانی است. این فیلم‌ها چقدر باعث رشد عقلانی افراد می‌شود؟ سینمای بی‌ایدئولوژی وجود خارجی ندارد.
خسروپناه عنوان کرد: باید گفت‌وگویی میان اهل فلسفه و کسانی که سینما را می‌شناسند شکل گیرد تا سینما را عقلانی‌تر کنیم.
برخی فیلمسازان متاثر از رویه و سویه تفکرات دیگران هستند
امیررضا مافی اضافه کرد: برخی از فیلمسازان، بیش از اینکه خودشان به نتیجه رسیده باشند متاثر از رویه و سویه تفکرات دیگران هستند. هرچه پیش می‌رویم وارد سینمایی می‌شویم که مولفان‌اش ژست ایدئولوژیک می‌گیرند، فکوران سینما حلقه مفقوده هستند.
اصلاح برنامه درسی و رشته‌های هنر سینما در دانشگاه
عبدالحسین خسروپناه با بیان اینکه اصلاح برنامه درسی و رشته‌های هنر سینما در دانشگاه راهکار برون رفت از این وضعیت است؛ اضافه کرد: موضوعات نه تنها به‌روز نیستند بلکه عقبه عقلانی ندارند. راه دیگر اشکال گرفتن گفت‌وگوی اهل فلسفه و سینما است. رشته فلسفه باید امتداد هنری پیدا کند و اساتید سینما نسبتی با فلسفه و حکمت داشته باشند.
نسبت سینما و دین
او درباره نسبت سینما و دین اظهار کرد: من با نظر دکتر علی شریعتی موافق نیستم که می‌گوید دین و ایدئولوژی برابرند، همچنین با آن‌هایی که این دو را کاملا جدا می‌دانند نیز موافق نیستم؛ بلکه آنچه به نام سینمای دینی مطرح است، سینمای تاریخ دین است که شبیه آن در هالیوود هم ساخته شده‌است اما گاهی ممکن است آیه و روایتی به فیلم تبدیل شود و اینگونه هم سینمای دینی محقق می‌شود و دقیق‌تر است.
اکثر فیلم‌های امسال ایدئولوژیک بودند
خسروپناه درباره فیلم‌های جشنواره چهلم عنوان کرد: اکثر فیلم‌های امسال ایدئولوژیک بودند مثلا در «ملاقات خصوصی» سخن از ظلم و بی‌عدالتی است و این فیلمی ایدئولوژیک است. در فیلم «نگهبان شب» و «علف‌زار» نیز موضوع عدالت است و مقوله ایدئولوژیک وجود دارد.
«مرد بازنده» هم بر همین منوال است. بخش قابل توجهی از فیلم‌های جشنواره به همین شکل است و مقوله عدالت‌خواهانه بسیار نمایان است.
خسروپناه در پایان خاطرنشان کرد: کارگردان‌ها وضع موجود را دیده و دغدغه‌ای در آن‌ها شکل گرفته‌است. ما از عدالتی دفاع نمی‌کنیم که آزادی آسیب ببیند. کارگردان‌های ما خیلی فیلم می‌سازند گاهی باید برای یک فیلم چند سال اندیشه‌ورزی کرد، دلیل این موضوع کم بودن مخاطب برخی آثار است که پختگی در آن‌ها به ندرت دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید:
بررسی طنز جنگی و سینمای دفاع مقدس در جشنواره فیلم فجر
عدالت انگلستانی، مطلوب سینمای روشنفکری/ سوده بنی همدانی؛ الگویی از عدالتخواهی دینی!
