به گزارش صدای حوزه، یکی از اصلی‌ترین تعلیمات دینی در معارف اسلامی، خلوص و اخلاص عمل می‌باشد. گفته شده مخلص کسی است، که طاعات عبادات و تمامی اعمال صالح خود را از هرگونه آلودگی و آمیختگی به غیر خدا خالص‌کرده، انگیزه‌ای جز تقرّب به درگاه خدا ندارد.
در اهمیت اخلاص در قبولی عبادات و در واقع تحقق مفهوم «بندگی» امیر المؤمنین على بن ابیطالب علیه السّلام تکلیف و معیار را مشخص کرده و می‌فرمایند: “مِلاَکُ اَلْعَمَلِ اَلْإِخْلاَصُ فِیه “. ملاک عمل، اخلاص در آن است. (غرر الحکم و درر الکلم، ج ۱، ص ۲۰۳)
از مجموع آیات و روایات و اشارات بزرگان اخلاق و عرفان اینگونه برداشت می‌شود که ظاهرا سخت‌ترین عمل، همین «اخلاص» در اعمال است و بالاترین درجه اخلاص را نیز معصومین علیهم السلام داشته و در نهایت به مقام «مخلَصین» رسیده‌اند.
روح عمل:اخلاص
امام خمینی قدس سره درباره اهمیت اخلاص فرمود: ”آن چیزی که حجم عمل را زیاد می کند، ولو حجم مادیش کم است، آن «لله» بودن و «اخلاص» است. یک عمل ممکن است به حسب حجم مادیش بسیار کم باشد، لکن به حسب معنا از همۀ اعمال، یا از اکثر اعمال، حجم معنویش زیادتر باشد. «لااله إلاالله » یک عبارت چند کلمه ای است؛ لکن عظمتش از تمام اذکار، یا اکثر اذکار، زیادتر و حجم معنویش از همه بیشتر است…«اخلاص» به منزلۀ روح عمل است.” (۱۷ مهرماه ۱۳۵۸)
اخلاص و چند مثال ساده!
این‌که برای رضای دلِ دیگران کار نکنیم، یا خدای نکرده عملی را به ریا آلوده نکنیم، مثال‌هایی بارز و دم دستی در بحث اخلاص عمل می‌باشد اما شاید مرور چند مثال دیگر، فهم سختی در خلوص نیت و تشخیص اعمال «ناخالص» از «خالص» و سختی رسیدن به «خلوص نیت» کمی بیشتر درک شود.
- عادت‌ها
ما برخی اوقات اعمالمان را از روی عادت انجام می‌دهیم؛ ما از اول عادت کردیم نماز بخوانیم، دعا کنیم، ذکر بگوییم و صدقه بدهیم. یکی از نشانه‌های این موضوع، درجا زدن معنوی برخی از مومنین در مراحل سیر الی الله است؛ چرا که اساسا بسیاری از اعمال ما نتیجه سال‌ها عبادت از روی عادت است. همین عادت داشتن به عمل، با خلوص نیت کامل، سازگار نیست.
- یک حس خوب
با انجام برخی اعمال عبادی، به صورت وجدانی در خود «حس خوب و بهتری» پیدا می‌کنیم. برخی اوقات، اساسا نیت ما را همین حس خوب و لذت بخش شکل داده و یا با نیت ما آمیخته شده و در نتیجه «خلوص نیت» را تبدیل به یک کار دشوار کرده است.
- تخدیری برای عذاب وجدان‌ها!
ما برای تسکین دردهایمان، یا فروکش کردن عذاب وجدان‌ها، و یا برطرف کردن ناراحتی که از رنج انسان‌های دیگر می‌بینیم، کار و عملی خیر انجام می‌دهیم. مثال واضح این مورد درجایی است که صدقه می‌دهیم، به یک خیریه کمک می‌کنیم و حتی وقتی که قرض می‌دهیم و یا با استفاده از ظرفیت‌هایمان کار کسی را در جایی راه می‌اندازیم و مثلا ضامنِ وام یک نفر می‌شویم. ما اگر این کارها را نکنیم عذاب وجدان می‌گیریم! نیت‌های مارا شاید همین احساس نیاز به «یک تخدیر برای تسکین عذاب وجدان‌ها» خراب می‌کند.
- جوگیری!
در جامعه اسلامی، خصوصا بعد از شکل‌گیری جمهوری اسلامی و فراگیر شدن بسیاری از اعمال نیک (از نماز جمعه، اعتکاف و راهیان نور و اربعین گرفته تا صدقه و قربانی و نماز جماعت و … ) چون این اعمال را همه انجام می‌دهند، ما هم انجام می‌دهیم. البته این موضوع لزوما یک نیت بد و یا غیرصحیح نیست اما اگر توجه ویژه به خلوص نیت در اینگونه اعمال نداشته باشیم، اخلاص ما دچار مشکل می‌شود.
شِرک خفی و نیت‌های ما
قاعدتا بری افرادی که در محیط‌های دینی رشد و نمو داشته‌اند (از جمله طلاب دینی) مواردی از ناخالصی عمل، از جمله «عمل ریاکارانه» و یا «عبادت با اهداف مادی» کمتر می‌توان تصور کرد؛اما مثال‌هایی از جنس موارد بالا، آفت‌هایی برای اخلاص عمل در زمانه ماست که شاید بتوان ذیل مفهوم «شرک خفی» مطرح کرد.
