به گزارش صدای حوزه، نخستین جلسه از سلسله جلسات تخصصی نوحه با عنوان «دماهنگ» از سوی مجمع شاعران اهل بیت(ع) با موضوع بررسی سیمای امام حسین(ع) در نوحه‌های دهه ۹۰ عصر روز گذشته چهارشنبه پنجم آبان‌ماه با سخنرانی مهدی امین فروغی، سیدمهدی حسینی، مهدی زنگنه و حجت‌الاسلام محسن حنیفی و با حضور جمعی از فعالان عرصه نوحه کشور برگزار شد.
هدف از برگزاری جلسات دماهنگ
هادی جانفدا قائم مقام مجمع شاعران اهل بیت(ع) در خصوص برگزاری هدف این جلسات اظهارداشت: وظیفه مجمع این است که در خصوص نوحه‌های دهه ۹۰ کار کند زیرا جلسه رسمی در این خصوص نداشتیم. اولین جلسه در این حوزه جامه‌دران بود که سالی یکبار اهالی نوحه دورهم جمع می‌شوند. بعد از ۳ سال هیأت علمی در مجمع ایجاد کردیم که در جلسات آن به این جمع‌بندی رسیدیم تا جلساتی به عنوان پاتوق برای بررسی نوحه داشته باشیم.
وی افزود: این جلسات برای گفتگو بدون هیچ پیش‌داوری است و بنای تخریب نداریم و بناست با یکدیگر گفت‌وگو کنیم تا نوحه به یک اعتلایی برسد.
نوحه‌گری قدیمی‌ترین شکل آئین‌های شیعی است
مهدی امین فروغی پژوهشگر موسیقی آیینی در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه برای نخستین‌بار است که به صورت علمی جلسه‌ای برای بررسی نوحه تشکیل شده است، اظهارداشت: سوگواری‌های جمعی گونه‌ای از عزاداری است که در طول تاریخ بشر و در تمام جوامع به شکل‌های مختلف وجود داشته است. در گذشته اقوام و ملل دریافتند که اگر مجالس دعا و نیایش، عزاداری و جشن و سرور خود را به صورت جمعی برگزار کنند به مراتب تاثیرش از کارهای فردی بیشتر است.
وی با بیان اینکه در میان آئین‌های عاشورایی و شیعی، قدیمی‌ترین نوع، نوحه‌گری است، گفت: اگر امروز آئین روضه‌خوانی، شبیه‌خوانی و … رواج دارد، بی‌تردید قدیمی‌ترین آئین، نوحه‌گری است زیرا پیش از شروع اسلام وجود داشته است و طی آن مردم جمع می‌شدند، عزاداری می‌کردند.
نوحه به معنای تلفیق شعر با موسیقی است
امین فروغی با اشاره به اینکه نوحه‌گری قدیمی‌ترین شکل آئین‌های شیعی است، تصریح کرد: نوحه به معنای اخص کلمه یعنی تلفیق شعر با موسیقی، تلفیق کلام با ملودی و ضرب آهنگ به منظور خوانده شدن در مجالس که از ابتدا هم مورد توجه ائمه اطهار(ع) بوده است.
این پژوهشگر موسیقی آیینی گفت: پس از طی شدن سفر اسارت، کاروان بیرون دروازه مدینه می‌ایستد و امام سجاد(ع) به بَشیر بن جَذلَم می‌فرماید با قریحه شعری خود داخل شهر مدینه خبر شهادت امام حسین(ع) را اعلام کن. او هم مردم را به کنار مسجد‌النبی فرامی‌خواند و این‌گونه می‌گوید: ای مردم مدینه در شهر نمانید که حسین کشته شد، پیکر او در صحراست و سر او را بر نیزه می‌برند. از اوصاف مطرح شده برای این کار مشخص است که با او با وزن و ملودی این اشعار را خوانده است.
وی اضافه کرد: پس از واقعه عاشورا حضرت سکینه(س) یک بیت شعر می‌سراید و آن را برای موسیقی‌دان معروف حجاز ابن‌سریج می‌فرستد تا برروی آن آهنگی بگذارد. این شعر بعدها در واقعه برروی زبان مردم بود.
نوحه بخشی از دین کودکان را شکل می‌دهد
امین فروغی گفت: با توجه به این اهمیت باید نوحه را در طول زمان آسیب‌شناسی کرد تا مبادا دستخوش انحراف شود. ما در روزگاری هستیم که دیگر کسی برای شنیدن نوحه صرفا نباید در حسینیه و تکیه حاضر شود بلکه می‌توان در منزل و با استفاده از فناوری‌های نوین تمام نوحه‌ها را بشنود. در روزگاری هستیم که نوحه‌ها برای کودکان هم نقش‌آفرین است.
این پژوهشگر موسیقی آیینی تصریح کرد: برخی کودکان هنوز اصل دین را فرانگرفته‌اند اما با نوحه تصویری از دین برای آن‌ها شکل می‌گیرد بنابراین باید جلساتی برای این بررسی‌ها صورت گیرد تا ذاکران و نوحه‌سراها کنار هم بنشینند زیرا فردای کودکان ما در گرو همین کارهاست.
نوحه‌های دهه ۹۰ به موضوعات مختلف این ایام خوب می‌پردازد
در بخش بعدی این جلسه حجت‌الاسلام محسن حنیفی پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه برای بررسی نوحه‌های دهه ۹۰ تنها ملاک ما نوحه‌های فراگیر این دهه است، گفت: در ۳ حوزه محتوا، موسیقی و شعر و ادبیات این نوحه‌ها در این جلسه بررسی خواهد شد که من به بخش محتوایی آن می‌پردازم.
وی با بیان اینکه دهه ۹۰ فراز و نشیب‌های فراوانی داشته است که این روند نوحه را هم به سمت‌های مختلفی کشیده است. در ابتدای این دهه جریان زیارت اربعین آغاز می‌شود که در نوحه بسیار اثرگذار است و سپس ماجرای حضور داعش و دفاع از حرم اهل بیت(ع) در حوزه اجتماعی رخ می‌دهد که نوحه نیز به سمت آن می‌رود.
در پایان این دهه نیز جریان کرونا رخ می‌دهد که سمت و سوی نوحه را تغییر می‌دهد. در این دهه حتی به صورت جزیی‌تر نسبت به اتفاقاتی مشابه موضع‌گیری وزیر بهداشت در خصوص مجالس عزاداری هم شاهد سرایش نوحه هستیم.
توجه به روایات در نوحه‌های دهه ۹۰ بیشتر است
حنیفی با بیان اینکه یکی از خوبی‌ها و فضاهای روشن دهه ۹۰، پرداخت کامل به موضوعات است، گفت: در دهه ۸۰ عبارت «امیری حسین و نعم الامیر» در نوحه‌ها مطرح می‌شود اما در دهه ۹۰ به روایات معصومین و به عبارتی ماثورین توجه بسیاری می‌شود.
جملاتی در این دهه در نوحه‌ها مطرح می‌شود که پایه عقیده‌ای شیعه است. به طور مثال عبارتی همچون «دنیای من آقای من اللهم الجعل محیای محیای من » یا «الرحیل الرحیل» که پیش زمینه خوانده می‌شود یا «من زار الحسین به کربلا کمن زار الله فی عرشه»، «نوحوا علی الحسین» یا « حسینا و ما نسیت حسینا» در نوحه‌ها مطرح می‌شود که همگی حاکی از فضاهای روشن نوحه‌های دهه ۹۰ در توجه با روایات است.
این پژوهشگر دینی گفت: البته در این بین آفاتی هم بوده است و جملاتی در نوحه وارد شده که سندیت ضعیفی داشته است یا برای وزن دادن به شعر، نوحه‌سرا تغییراتی در کلمات عربی یا عبارات ایجاد کرده است اما در کل در این حوزه با فضای روشنی روبرو هستیم.
در نوحه‌های دهه ۹۰ برخی شئون سیدالشهدا پررنگ و برخی دیگر مغفول است
وی با بیان اینکه نوحه‌های دهه ۹۰ به برخی از شئون و ابعاد شخصیتی سیدالشهدا توجه بیشتری داشته است، گفت: در این نوحه‌ها با امام حسین(ع) محبوب و معشوق بیشتر سروکار داریم. امام حسین(ع) مزور یا زیارت شده بُعد دیگر نوحه‌هاست که البته این از فضاهای روشن نوحه‌هاست که شیعه را به زیارت امر کنیم.امام حسین(ع) مقتول و مذبوح بُعد دیگر است که به قتلگاه و مقتل سیدالشهدا می‌پردازد. امام حسین(ع) ممدوح هم جنبه دیگری است که البته در حد کمی وجود دارد.
حنیفی با بیان اینکه آیا امام حسین(ع) فقط بعد مقتول و مذبوح دارد یا فقط معشوق است؟ گفت: آیا تنها با معرفی چند بعدی خاص از ایشان می‌توانیم تصویر زلالی به مخاطب ارائه کنیم یا شئون دیگر را هم باید مورد توجه قرار داد؟ در دهه ۹۰ امام حسین(ع) حماسی کم داریم. در این دهه به بُعد حماسی حضرت زینب(س) و حضرت عباس(ع) توجه می‌شود اما به امام حسین(ع) حماسی کمتر پرداخته می‌شود.
در این دهه شورخوانی برای حضرت قاسم(ع) رواج پیدا می‌کند اما بُعد حماسی سیدالشهدا(ع) مغفول است درحالیکه در زیارت ناحیه مقدسه هم به این بُعد توجه شده است. امام زمان(عج) می‌فرماید: او چنان می‌جنگید که گویی حضرت حیدر مختار زنده شده است.
امام حسین(ع) توحیدی مغفول است
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه امام حسین(ع) توحیدی که در دعای عرفه وجود دارد کمتر مورد توجه بوده است، تصریح کرد: در برخی از اشعار در فضای قتلگاه به این بعد توجه شده است که نمونه‌اش در نوحه « یا رب تقبّل رجالنا الله» به آن پرداخته شده است اما کم است. امام حسین(ع) و موضوع رجعت اصلا دیده نمی‌شود در حالی که ایشان اولین کسی است که سر از خاک بیرون می‌آورد. در کل فضای رجعت در هیأت‌های ما مغفول است.
امام حسین(ع) و جریان ظهور بُعد دیگری است که مورد توجه قرار نگرفته است در حالیکه امتداد جریان سیدالشهدا ظهور است. نوحه‌های دهه ۹۰ در حوزه‌هایی فعال و در حوزه‌هایی غیرفعال است که اگر مورد توجه قرار گیرد کمک‌کننده به نسل‌های بعدی است.
در بُعد زیارت امام حسین(ع) نسبت به آداب زیارت کم توجهیم
وی با بیان اینکه در نوحه‌های دهه ۹۰ شاهد یک ادبیات جدید هستیم که پسندیده است، گفت: نوحه «باید رفت» ادبیات جدیدی دارد. پرداخت مضمون در نوحه‌ها خوب است. یکی دیگر از ضعف‌ها قشری‌گری و سطحی نگری است. در حوزه تربت سیدالشهدا(ع) عمدتاً بعد از واژه تربت با کلمه مست مواجه هستیم در حالیکه روایت‌های متعددی در خصوص تربت داریم که اصلا توجه نمی‌شود. در بُعد زیارت امام حسین(ع) نسبت به آداب زیارت کم توجه هستیم.
آیا در نوحه‌های دهه ۹۰ شأن امام حسین(ع) را حفظ کردیم؟
حنیفی با اشاره به اینکه امام حسین(ع) معشوق و محبوب را هم در روایت داریم، گفت: در روایت داریم «احب الله من احب حسینا» و … اما آیا می‌توان با این معشوق که شان آسمانی و صاحب‌الامری دارد مانند یک معشوق زمینی سخن گفت؟ اعراب پیامبر(ص) را با یا محمد صدا می‌کردند، آیه نازل شد ایشان را مانند خودتان صدا نزنید و بگویید یا رسول الله، حال ما در نوحه‌های دهه ۹۰ شأن امام حسین(ع) را حفظ کردیم؟
