به گزارش صدای حوزه، عرفه روزی است که در روایات ما آن را همپای شب قدر معرفی کرده‌اند، همچنان که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود «مَن لَم‌یُغفَرْ لَهُ فی شهرِ رمضانَ لَم‌یُغفَرْ لَهُ إلى مِثلِهِ مِن قابِلٍ إلّا أن یَشهَدَ عَرَفَهَ؛ کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نشود، مگر آن که در عرفه حاضر شود.» (الکافی (ط ـ دارالحدیث)، ج۷، ص۳۸۰)
عنصر مشترک شب قدر و عرفه
عنصر مشترکی که بین شب قدر و عرفه وجود دارد، کسب معرفت نسبت به جایگاه والای امامت اهل‌بیت علیهم السلام است، موضوعی که آن‌چنان که بایسته است مورد توجه قرار نمی‌گیرد، در واقع آنچه در شب قدر اهمیت دارد، احساس حضور در محضر امام به‌عنوان امامِ شب قدر است، همان وجود مقدسی که خداوند از مجرای ایشان مقدرات عالم و آدم را رقم می‌زند؛ فهم و درک چنین موضوعی در گروی معرفت امام است. امام صادق ضمن توضیحی درباره تفسیر سوره قدر فرمود «ملائک به‌همراه امور یک سال، از هنگام غروب خورشید تا طلوع آن، به‌سوی او (امام) فرو می‌آیند، همه امور را به‌سوی او می‌‌آورند، آن شب برای او تا طلوع فجر، سلام است؛ تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَهُ إِلَیْهِ بِأُمُورِ السَّنَهِ مِنْ غُرُوبِ الشَّمْسِ إِلَى طُلُوعِهَا مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ هِیَ لَهُ إِلَى أَنْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ.»
اما درباره عرفه، همان طور که از نامش پیداست، از ریشه «عَرَف» به‌معنای شناخت و معرفت است؛ اما چه شناختی بالاتر از معرفت به امام قرار دارد؟ در احادیث متعددی بر این حقیقت تصریح شده است. امام صادق علیه السلام فرمود «مَنْ ماتَ وَ لَمْ‌یَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیَّه؛ هرکه بمیرد و نسبت به امام زمانش معرفت نداشته باشد، به مرگ جاهلى مرده است.» جالب است که عنصر مورد تأکید حضرت رسول گرامی خدا صلّی اللّه علیه و آله در روز عرفه و غدیر تأکید بر ولایت عترت بوده است، در این باره حضرت امام امیرالمؤمنین علیه السلام خطاب به طلحه فرمود: آنچه پیامبر در این باره (ولایت) فرمود، در روز غدیر خم و در روز عرفه در حجه الوداع و در روز رحلتش بوده است. در آخرین خطبهاى که آن حضرت ایراد فرمود نظر کن که فرمود «من میان شما دو چیز باقى گذاردم که تا به این دو تمسّک کردهاید هرگز گمراه نمىشوید: کتاب خدا و اهلِ‌بیتم. خداوندِ لطیف خبیر به من وعده داده است که این دو از یکدیگر جدا نشوند تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند، مانند این دو انگشت ــ که حضرت به دو انگشت سبّابه و وسط اشاره کردند ــ که یکى جلوتر از دیگرى است، به این دو تمسّک کنید تا گمراه نشوید و لغزش نکنید، از ایشان جلوتر نروید و از آنها عقب نمانید و به آنها چیزى یاد ندهید که از شما داناترند». (کتاب سلیم‌بن قیس الهلالی، ج۲، ص۶۵۵)
درک حج وابسته به معرفت امام است
جواد مهرپویان، محقق و پژوهشگر رشته ارتباطات، گرایش حج و زیارت در این باره به تسنیم گفت: اگر کسی در عرفات باشد و مدام گریه نکند، مدام توبه نکند و مشغول کار دیگری باشد، بخشیده نخواهد شد؟ آیا جریان بخشش در عرفات به‌خاطر گریه و توبه مردم است؟ یا اینکه فضای به‌شدت اثرگذاری عرفات به‌خاطر امامت و معرفت امامت فراهم شده است؟ حالا همه حداقل برداشت‌شان غفران همه گناهان است، اما همان طور که درک شب قدر به معرفت اهل‌بیت است، درک حج هم به معرفت امام است. واقعاً در عرفات باید به‌روی معرفت خلیفهالله سرمایه‌گذاری جدی شود و دعا و توبه جزئی و مقدمه‌ای برای این معرفت باشد و نه همه این معرفت.
بنابراین در عرفه برای شیعیان حقیقی، معرفت به امام حاصل می‌شود و در حقیقت پیوستگی زیادی بین حج، عرفه و غدیر با ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام وجود دارد؛ در روایتی از رسول خدا می‌خوانیم «مَثَلُ الإِمامِ مَثَلُ الْکَعْبَهِ اِذْ یُؤتی وَلایَأْتی»؛ یعنی مَثل امام مانند کعبه است؛ مردم باید سوی او روند نه او سوی مردم. باطن این روایت گویای آن است که کعبه، مثالی از امام است و شیعیان باید طی گردش دور خانه کعبه، تمرینی برای گردش حول حریم امام علیه السلام داشته باشند. آغاز قیام حضرت امام حسین علیه السلام از کنار کعبه آن هم در روز عرفه و نیز اعلان ظهور و قیام امام عصر عجّل اللّه تعالی فرجه از کنار این مکان مقدس حاوی پیامی خاص است که همگی در پیروی از ولایت عترت خلاصه می‌شوند، مضاف بر اینکه حضرت امام باقر علیه السلام تکمیل فرآیند حج را در لقای امام معرفی کرده فرمود: «تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَام.» (الکافی (ط ـ الإسلامیه)، ج۴، ص۵۴۹)
با این تعریف، مسلمانان طی مناسک حج نسبت به معرفت امام مانوری همگانی را برگزار میکنند تا با رفتارهای تبعیتی و در قالب کاروان بشری آشنا شوند و در عرفات که موسم معرفت است، به شناخت حقیقی نسبت به امام دست یابند و در این راستا در روز عید قربان تا آنجا که میسر است، نسبت به آستان مقدس اهل عترت علیهم السلام تقرب یابند.
