نشست وضعیت شناسی حوزه و روحانیت با موضوع «حوزه، تدریس، تبلیغ؛ مخاطرات و حمایت ها» با حضور حجت الاسلام وحید حاجی آقازاده، مدرس فرق و ادیان و حجت الاسلام دکترسیدمهدی موسوی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، در محل پایگاه خبری تحلیلی صدای حوزه برگزار شد. مشروح این نشست به تفصیل ذیل خدمتتان تقدیم می شود:
حجت الاسلام والمسلمین حاجی آقازاده در ابتدا بیان کرد: حوزه دچار یک انحراف ذاتی شده است؛ ما اگر حوزه را متون دینی و ادامه وظایف انبیا می دانیم این حوزه ای که در حال حاضر داریم، مطابق با آن نیست. معیشت طلاب
شأن حوزه، هدایت و تبلیغ است نه صرفا اجتهاد
وی افزود: آنچه ما از متون دینی می فهمیم این است که تمام ساختار حوزه به معنای استاندارد آن باید به سمت تبلیغ دین برود. اگر طلبه لمعه میخواند، باید در مسیر تبلیغ دین باشد؛ هدف گذاری حوزه تبلیغ است و شأن حوزه، شأن هدایت است نه مجتهد پروری؛ اما متاسفانه الان یکی از اهداف که اجتهاد باشد تبدیل به تمام هدف حوزه شده است.
وی در مورد تاسیس حوزه سفیران هدایت با رویکرد تبلیغ گفت: در حال حاضر حتی خود بدنه حوزه هم سفیران هدایت را رد می کند و آن را نمی پذیرد. فکر سفیران هدایت با هدف تمرکز بر تبلیغ ایده خوبی بود اما بد اجرا شد؛ چون حوزه آن را اجرا نکرد به این معنا که بدنه مرکزمدیریت توسط یکی از معاونینش آن را اجرا کرد و نتیجه مطلوب حاصل نشد.
حاجی آقازاده ابراز کرد: حال که شأن حوزه، صیانت از دین و تبلیغ آن است، ضریب فقاهت چه جایگاهی در آن دارد؟ طلبه فارغ از اینکه کلامی یا فقیه باشد باید به سوی قوم و طایفه خود برگردد و با تبلیغ نقش خود را ایفا کند.
حوزه و روحانیت محترم است نه مقدس
وی اضافه کرد این چه ساختاری است که در حوزه ایجاد شده است که طلبه هرچه فاضل تر می شود از فضای طایفه ی خود دور تر می شود و متاسفانه این را برای خود شأن می داند؟! خود ساختار حوزه این شأن را اقتضا می کند! اساساً باید این سوال را پرسید که چه کسی گفته است حوزه مقدس است؟ مقدس صرفاً آن چیزهایی است که در مورد آن در دین نص داریم.
وی در ادامه خاطر نشان کرد: فضیلت یک طلبه که لمعه خوانده است به کسی که دکترای الهیات دارد و مسئول یک هیئت کثیرالخیر است چیست؟ منبع این تقدس زایی کجاست؟ دین هرچه هست مسئولیت است.
این استاد فرق و ادیان تصریح کرد: مگر مانیفست دین قرآن نیست؟ حالا متن این قرآن چقدر پژوهشی است؟ اگر قرآن را به یک مرکز پژوهشی بدهید حتی در حد یک مقاله علمی پژوهشی هم آن را قبول نمی کند! دلیل آن این است که شأن قرآن شأن هدایت است؛ قرار نیست خداوند در قرآن به صورت مبهم و علمی صحبت کند.
طلبه «حجت الاسلام» است یا «حجت الفقه»؟
وی گفت: چه کسی گفته است طلبه ای که از فقه بریده شود، سلب توفیق می شود؟ چه کسی گفته است که طلبه قرار است فقیه شود؟ طلبه قرار است نوکر دین باشد. لفظی که برای طلبه به کار می برند «حجت الاسلام» است نه «حجت الفقه»! تجلی حجت الاسلام ممکن است در کلام یا جامعه شناسی یا امثال آن باشد؛ اما در حال حاضر همه را به فقه اختصاص داده ایم و این ساختار حوزه، در حال حاضر ضد تبلیغ است.
این کارشناس حوزه فرق و ادیان در نقد سخنان حجت الاسلام موسوی گفت: اگر قرار است مفاهمه ای صورت بگیرد، باید مبتنی بر مقبولیت و استماع طرفین باشد. من ذهنیت شما را خیلی نسبت به حوزه خوش بینانه و البته غیر واقعی می دانم. آن اساتیدی که گفتید به ما گفته اند که طرح عملی مناسب کجاست تا آن را عملیاتی کنیم، خب بفرمایید؛ آن طرح عملی که مقام معظم رهبری سال ها قبل فرمودند را اجرا کنید. با آن طرح انجام چه برخوردی شد؟ اگر پژوهشگاه هم برای این مشکلات حوزه درست کنیم با کوچکترین اشاره یکی از بزرگان و مخالفت او تمام نتایج و برنامه های پژوهشگاه گفته شده نقش بر آب خواهد شد.
وی افزود من حوزه را مجموعه بیوت مراجع می دانم، حتی نه خود مراجع؛ اگر این ها اجازه بدهند که حرف‌ها به گوش مراجع برسد، اتفاقات خوبی رخ خواهد داد.
او گفت: در شرایط فعلی ما به عنوان حوزه علمیه، حتی مسئله های مردم را هم نمی دانیم؛ از طرفی یک مسئله ساختگی در فضای تبلیغی برای مردم ایجاد می‌کنیم و آن را ضریب می‌دهیم؛ اما به مردم که می رسد،می‌گویند اصلاً مسئله ما این نیست.
چالش معیشتی نسل جدید طلاب
حجت الاسلام حاجی آقازاده اذعان کرد نسل جدید طلاب ما، درد اقتصاد دارند و نمی توانند زندگی خود را فقط با شهریه اداره کنند و این باعث یک نوع طلاق عاطفی بین حوزه و نسل جدید از طلاب شده است که رفته رفته خود را نشان می دهد.
وی افزود بزرگان فقهای ما در گذشته نسبت به اقتصاد لطف و به آن اهتمام داشته اند؛ ولی در حال حاضر طلبه‌های ما در بحث معاملات شرعی جزء سفهاء به شمار می آیند و حق معامله ندارند، چون معلومات اقتصادی لازم را ندارد.
او خاطرنشان کرد ما می‌بینیم که موفق های ما مخالف های حوزه هستند، یعنی هر کس با حوزه مخالفت کرده است موفق شده است. امروزه جهل مردم نسبت به حوزه علمیه، دقیقاً مانند جهل آن ها نسبت به ساختار وزارت اطلاعات است؛ همانطور که از وزارت اطلاعات خبر ندارند، از حوزه هم بی اطلاعند و نمی دانند در حوزه چه خبر است.
این مدرس فرق و ادیان بیان داشت: در همین قضیه کرونا، مخالف های حوزه اعم از طلبه هایی که رفتند غسالخانه یا برای کارهای جهادی و بسته های معیشتی اقدام کردند، آبروی حوزه را خریدند.
لسان قوم جامعه امروز چیست؟
وی اضافه کرد پیشتر، طلبه‌های ما در ابتدا حکیم می شدند تا طبابت را یاد بگیرند و به صورت رایگان مردم بیمار را درمان کنند؛ پس از آن حرف از دین می زدند. این اوج کارآمدی حوزه بود. «بلسان قومه» به این معناست؛ اما امروزه لسان قوم چیست؟ نسبت به آن اطلاعی نداریم!
حاجی آقازاده سپس گفت: یکی از مشکلاتی که در حوزه وجود دارد این است که برخلاف جاهای دیگر مانند دانشگاه، در ساختار حوزه کسی که حرف آخر را بزند و مسئله را جمع کند وجود ندارد.
وی ابراز کرد: دادگاه ویژه روحانیت باید توجیه شود که آن طلبه ای که به دنبال مهارت آموزی اقتصادی می رود از طرف آن دادگاه توبیخ نشود؛ زیرا دادگاه های دیگر بر اساس شرع حکم می‌کنند اما در دادگاه روحانیت بر اساس شأن حکم می شود و آن شأن را هم خود دادگاه ویژه روحانیت تشخیص می دهد.
حجت الاسلام حاجی آقازاده در بیان راهکار حل مشکلات تبلیغ بیان داشت سازمان اوقاف آن مقدار سعه مالی دارد که در یک طرح دوساله، تعداد بسیاری خانه عالم بسازد و سازمان تبلیغات هم متولی سازماندهی و آموزش شود و دفتر تبلیغات هم حامی طلاب بشود،؛ این سه در کنار هم مسئله تبلیغ را حل می کنند؛ اما در حال حاضر متاسفانه هر کدام قصد دارد به صورت موازی کار خود را پیش ببرد.
در بخش دیگری از این نشست حجت الاسلام و المسلمین موسوی گفت: چند نکته که باید به آن توجه کرد این است که نمی‌توان تدریس را از تبلیغ جدا کرد. مگر می توان از تبلیغ و تدریس صحبت کرد اما از نهاد حوزه سخنی نگفت؟ مگر می توان از نهاد حوزه سخن به میان آورد اما نسبت به رابطه میان حوزه و جامعه غافل باشیم؟
وی افزود ما باید شبکه ای از مفاهیم را کنار هم قرار دهیم؛ یک طرح کلی از حوزه، دین، مردم و جامعه، تدریس و تبلیغ ترسیم کنیم تا مشخص شود که آیا الان حوزه در جایگاه خود قرار دارد یا خیر؟
آسیب نگاه جزیره ای به موضوعات
او تصریح کرد یکی از مشکلات بزرگی که امروزه در فضای عمومی جامعه و حتی در حوزه به صورت خاص وجود دارد نگاه های جزیره‌ای به موضوع است؛ به این معنا که تبلیغ را جداگانه بحث می‌کنیم، تدریس را جداگانه، دین را جدا از اسلام شناسی جداگانه بحث می کنیم و فقه و کلام را هر کدام بدون در نظر گرفتن دیگری.
موسوی در نقد طرح های تحولی حوزه بیان داشت متاسفانه ما در طرح هایی که برای تحول در حوزه ارائه می شود، اثری را سراغ نداریم که یک رویکرد کلان نسبت به حوزه داشته باشد و حوزه را به عنوان یک نهاد دینی، اجتماعی، آموزشی و تربیتی به صورت یکجا ببیند و هر کدام از این ها را سر جای خود قرار داده باشد؛ شبیه آنچه که مقام معظم رهبری در طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن بیان کرده اند که ما باید کاری کنیم که همه معارف اسلامی در یک شبکه طرح شوند.
ضرورت حوزه پژوهی
وی اضافه کرد یکی از نیازهای مهم ما بحث حوزه پژوهی است. اینکه ما برخی امور را تقدس بخشی می کنیم به خاطر این است که از تاریخ خود منقطع شده است. ما نشان نداده ایم که قرآن در بستر زمانی خود چگونه یک جامعه ای را متحول کرد و در آن رستاخیز اجتماعی ایجاد کرد تا ما از همان منظر به قرآن نگاه کنیم و ببینیم چگونه می توانیم از قرآن به عنوان متن و برنامه زندگی و عامل تحول بخش حیات اجتماعی استفاده کنیم.
وی عرضه داشت ما صرفا قرآن را به عنوان یک متن آموزشی و پژوهشی قرار داده ایم و می خواهیم چند گزاره ی فلسفی و کلامی و فقهی از آن خارج کنیم و به عنوان کتاب هدایت به آن نگاه نمی کنیم! دلیل اینکه قرآن از کتاب‌زندگی بودن خارج شد، این است که از متن تاریخ خود منقطع شد.
این استاد سطوح عالی حوزه در ادامه گفت: بنابراین لازم است که ما با همان مبنایی که حضرت امام، شهید مطهری و علامه طباطبایی مطرح کرده‌اند که از وزان علمی و منهج پسندیده‌ای هم برخوردار است حوزه را به عنوان موضوع قرار دهیم و به بررسی آن بپردازیم. لازم است چنین کاری انجام شود حتی اگر امروز آن کار را نپسندیدند در آینده آن را تایید خواهند کرد؛ همانطور که زمانی که ملاصدرا حرف های خود را مطرح کرد، پذیرفته نشد؛ اما صد سال بعد توسط ملا علی نوری تبدیل به متن حوزه شد.
وی افزود اولین کاری که باید انجام دهیم این است که باید تعدادی از پژوهشگران تاریخ شناس و حکیم و مجتهد در اسلام شناسی بیایند و همان حوزه پژوهی شهید صدر و شهید مطهری را ادامه دهند و تبدیل به طرح و برنامه کنند و نهایتاً آن برنامه اجرا شود.
موافقت بزرگان با تحول حوزه
او تصریح کرد: با توجه به شناختی که از نزدیک نسبت به بزرگان حوزه دارم، بسیاری از ایشان با موضوع تحول حوزه همراه هستند اما سوال آنها این است که کدام طرح عملیاتی جامع برای این هدف ارائه شده است که هم جایگاه فقه را حفظ کند، هم جایگاه تبلیغ، هم فلسفه و هم کلام؟ عموم کارهایی که ارائه می شود یک بخش را برجسته کرده است و بخش دیگری را زمین گیر کرده است.
حجت الاسلام موسوی افزود ریشه آسیب هایی که در تبلیغی یا تدریس داریم در این است که جایگاه اجتماعی حوزه در زمان خودمان را درست تعریف نکرده ایم. حوزه یک نهاد اجتماعی مبتنی بر حقیقت دین است که رسالت خود را در فهم دین، تبلیغ دین و اقامه دین می داند و مخاطب اصلی آن هم مردم هستند. یعنی حوزه باید مردم را به میدان دینداری بیاورد تا خود مردم اقامه ی دین کنند؛ «لیقوم الناس بالقسط».
وی افزود: حوزه قرار است موانع مشارکت و رشد دینی را کنار بزند و حقیقت دین را به مردم معرفی کند تا خود مردم یک جامعه دینی را ایجاد کنند و خودشان به دنبال ولی بیایند و گرنه اگر مردم در میدان وارد نشوند اگر امیرالمومنین هم در راس جامعه باشد، آن جامعه، جامعه دینی و اسلامی نیست. رسالت اصلی حوزه به عنوان یک نهاد اجتماعی رشید کردن مردم است.
وی سپس گفت: حال سوال این است که این حوزه که برای مردم است چقدر مردم را می شناسد؟ حوزه چه نسبتی با جامعه امروز دارد؟ حوزه امروزی ما محصول زحمات بزرگان دین در هزار سال گذشته، برای یک جامعه ی سنتیِ کشاورزی است که ویژگی های خاصی دارد؛ جامعه نوعاً روستایی است، شهرها محدود هستند، ارتباط ها محدود است و شبکه‌های مجازی و رسانه ها به این شکل کنونی در آن وجود ندارند.
سید مهدی موسوی خاطرنشان کرد شبکه تدریسی و تبلیغی آن حوزه که برای چنان جامعه ای طراحی شده است، فوق العاده بوده است؛ اما امروز که از عصر صنعت و شبکه اطلاعات عبور کرده‌ایم و وارد عصر دیجیتال و شبکه‌های مجازی گسترده شده ایم، آیا تدریس، تحقیق، تبلیغ و خود نهاد حوزه ما با چنین جامعه ای ارتباط درستی برقرار کرده است؟
عدم شناخت حوزه از زیست بوم امروزی جامعه
وی اضافه کرد: جامعه امروز در یک زیست بوم انسانی جدید زندگی می کند که مظاهر آن تلفن همراه و شبکه مجازی و امثال آن است. حوزه ما چه فهمی از این زیست‌بوم انسانی دارد تا بعد ببینیم آیا فقه ما متناسب با این زیست و برای این مردم است و آن ها را رشد می‌دهد یا خیر؟ فلسفه، کلام و نحوه تبلیغ نیز به همین صورت است.
وی در بیان منشأ این مسئله گفت: مشکل اصلی فهم اجتماعی است که از طلبه و بزرگان گرفته تا ساختار حوزه و حتی رسانه از آن محروم است. ما باید درجامعه به یک بلوغی برسیم تا یک فهم همدلانه عمیق از فضای اجتماعی امروزی که در آن هستیم ایجاد شود و سپس رسالت خود را عملی کنیم. ما هنوز آن فهم عمیق از جامعه امروزی، نظام اسلامی و حکومت اسلامی که تشکیل داده‌ایم را نداریم.
موسوی در ادامه بیان کرد ساختار حوزه برای امر تبلیغ تسهیلگر نیست و هر ساختاری اگر از تسهیل گری خارج شد باعث به هم خوردن تعادل و توازن می شود.
او اذعان کرد بعد از انقلاب یک اشکال بزرگ در فضای کلان اجتماعی و به خصوص در فضای حوزه این بوده است که فکر کرده ایم مشکلات را باید با ساختار حل کنیم؛ بنابراین مدام اقتدار و قدرت ساختار را بیشتر کرده ایم، امور را از دست اساتید گرفتیم و به ساختار دادیم، امتحانات را از اساتید گرفتیم، شهریه را از مراجع گرفتیم و وارد ساختار کردیم؛ از طرفی هم مدل ساختار موجود، جوابگویی لازم را نداشت؛ بنابراین نه تنها ساختار از حالت تسهیل گری خارج شد بلکه باعث زمان دار شدن مسائل نیز شد.
وی افزود دلیل عدم توفیق تبلیغ در شهرستان ها این است که نگاه ساختار گرایانه به آن داریم نه یک نگاه انسانی. خود ما طلبه ها هم نباید همه چیز را از ساختار انتظار داشته باشیم. ساختار نباید بهانه ای برای کار نکردن ما شود. اما از آن طرف ساختار هم باید محدود شود و اختیارات را بین نیروی انسانی و عزم عمومی تقسیم کند.
رکن اصلی تحول حوزه
حجت الاسلام موسوی تصریح کرد رکن رکین تحول در حوزه، عزم تمام اساتید و طلبه ها است که در میدان بیایند و کار را مانند گذشته سامان دهند.
وی در ادامه گفت: من نیز منتقد وضعیت فعلی مرکز مدیریت حوزه هستم و نقدها را وارد می دانم اما معتقدم که برای کاستن مشکلات، می‌توانیم کارهایی را انجام دهیم؛ از طلبه گرفته تا استاد و حوزه های خارج از مدیریت مرکز قم.
راهکار پیشنهادی حل مسئله معیشت طلاب
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه در تبیین راهکار پیشنهادی خود برای حل مسئله معیشت طلاب خاطرنشان کرد به نظر من با فرض اینکه مرکز مدیریت به طلاب کمک می کند یا نه، استاد امروز حوزه باید به سه چیز مجهز باشد تا بتواند به طلبه اش در جهت بهبود کیفیت زندگی او کمک کند و او را از بحران هویت نجات دهد.
وی افزود اولین مسئله، اسلام شناسی است. انصافاً امروزه حوزه به تعبیر شهید مطهری به دانشکده فقه تقلیل پیدا کرده است؛ ما باید یک طرح جامع اندیشه اسلامی را در اختیار استاد و طلبه بگذاریم که از عقاید گرفته تا فقه و اخلاق را به او آموزش دهد.
او سپس بیان کرد امروز طلبه نمی‌تواند معیشت خود را تامین کند زیرا جامعه از او اسلام‌شناسی می‌خواهد؛ اما دست طلبه خالی است و نمی تواند این نیاز جامعه را برطرف کند؛ بنابراین جامعه برای او هزینه نمی کند و او را تامین نمی‌کند.
حجت الاسلام موسوی ابراز داشت مسئله دوم در حوزه، فقه -که به درستی علم اصلی حوزه در نظر گرفته شده- است چون فقه است که با زندگی مردم در ارتباط است؛ اما اشکال اساسی این است که ما فقه را به مکاسب ۲۰۰ سال پیش تقلیل داده ایم و بسیاری از ابواب فقهی را طلبه نمی داند؛ ما باید به سراغ فقه های تخصصی برویم و مسائل مهم زندگی مردم که فقه باید با آنها پاسخ دهد را مشخص کنیم؛ موضوعاتی مانند فقه رسانه، فقه سیاست، فقه اقتصاد و فقه پزشکی؛ سپس طلبه ها را بر اساس استعدادهایشان به کسب تخصص در آن فقه های تخصصی هدایت کنیم.
وی اضافه کرد مسئله سوم، کسب مهارت های معیشتی است؛ اعم از مهارت های زندگی، مانند همسرداری و تربیت فرزند و نیز مهارتهای اقتصادی و کاسبی. ما پیشتر از معضل معیشت، معضل رفتار برخی از طلاب با همسرشان و نیز معضل تربیت فرزند را داریم. اگر استاد یک سری از تکنیک ها و مهارت های لازم را بداند و آنها را در اختیار طلبه اش بگذارد، بخشی از مشکلات حل می‌شود.
وی در جمع بندی پیشنهاد خود گفت: اگر این ۳ مسئله، یعنی یک نگاه کلان اسلام شناسی، یک تخصص -که می‌تواند با آن با بدنه تخصصی جامعه ارتباط برقرار کند و مسئله جامعه را حل کند و البته این مسئله که حل می‌شود بخشی از درآمد طلبه را تامین می کند، – و مورد سوم هم مهارت های ارتباط گیری و کسب معیشت، در کنار هم قرار بگیرد، می تواند وضعیت حوزه و طلبه ما را از وضع موجود ارتقاء دهد.
او سپس اضافه کرد اگر چنین اتفاقی رخ دهد و تبدیل به مطالبه طلبه ها شود، حوزه به ناچار به این سمت می رود که پاسخی برای این مطالبه پیدا کند؛ مثلاً معاونت امور معیشت و اقتصاد را ایجاد می کند.
دیدگاه شهید مطهری در مورد استقلال مالی حوزه از مردم
این استاد سطوح عالی حوزه اذعان کرد شهید مطهری قائل به استقلال مالی طلبه و حوزه از مردم نیست و قائل به ارتزاق از طریق مردم است اما نکته این است که معتقد بودند طلبه نباید خودش مستقیماً از مردم کمک مالی بگیرد تا حالت گداپروری بشود و از طرفی هم اگر قرار باشد به طور مستقیم از کسی پول بگیرد باید هوای او را داشته باشد، که نتیجه آن عوام زدگی حوزه می‌شود. پیشنهاد ایشان این است که همه این پول ها در یک جا تحت یک صندوق جمع شود و یک شورا بر آن حاکم باشد؛ برنامه ریزی و اولویت بندی کند و سپس درست تقسیم و هزینه شود.
موسوی در بیان ارائه راهکار برای حل مسائل معیشتی طلاب گفت: یک پیشنهاد حل مسئله به صورت ریشه ای وجود دارد و یک پیشنهاد هم راهکار فعلی برای طلاب است.
وی افزود بالاخره طلبه‌ای که اسلام شناس نیست و یک تخصص فقهی، کلامی یا اصولی ندارد و نیز مهارت های زندگی و معیشت را ندارد نمی‌تواند اقتصاد مناسبی داشته باشد. اگر پول هم در اختیار چنین کسی قرار دهیم چون عقل معیشت ندارد، مانند بچه پولداری است که همیشه هزینه می‌کند و باز هم بدهکار است.
او در ادامه گفت: پس اگر می خواهیم مسئله را به صورت ریشه ای حل کنیم، باید طلبه را اسلام‌شناس کنیم، او را در یک زمینه متخصص دهیم و به او عقل معاش دهیم؛ اگر این سه را به او بدهیم بدون وابستگی به سازمان حوزه می تواند اقتصاد خود را تامین کند.
حجت الاسلام موسوی ابراز داشت ما باید به طلبه کمک کنیم تا به این رشد برسد تا بتواند کارش را انجام بدهد زیرا به تعبیر آقای حاجی آقا زاده موفقان این حوزه آن کسانی بودند که رشد یافتند، مستقل شدند، فکر کردند و اقدام کردند. این راهکار اصلی برای حل ریشه‌ای مسئله است.
کدام طلبه به دانشگاه برود؟
وی اضافه کرد در مورد فرستادن طلاب به دانشگاه برای تحصیل نظر من این است که -برخلاف نظر برخی از آقایان که معتقدند طلابی که در حوزه موفق نیستند را به دانشگاه بفرستیم- باید فضلای حوزه را به دانشگاه بفرستیم، از دو جهت: اولاً این که طلبه ای که باهوش و فاضل باشد می تواند مسئله روز جامعه را بفهمد و از طرف دیگر می تواند آن مسائل را در حوزه سرازیر کند و فلسفه و کلام و فقه متناسب با آن را ایجاد کند و پویایی را رقم بزند و ثانیاً آن طلبه ای که وارد دانشگاه می شود، نماد حوزه است؛ حوزه باید وزن طلبه ای که تربیت کرده است را به دانشگاه نشان دهم تا ثابت کند که حوزه چقدر حرف برای گفتن دارد؛ اما اگر یک طلبه که فاضل نیست را به دانشگاه بفرستیم تلقی خوبی از جایگاه و خروجی حوزه ایجاد نخواهد شد.
وی در تایید مطلب خود بیان کرد مقام معظم رهبری هم وقتی که مسئله هجرت را در سال‌های ۷۴ یا ۷۵ مطرح کردند، فرمودند آن هایی که از آب و گل در آمده اند قم را رها کنند و به مناطق دیگر برای تبلیغ و ترویج دین بروند؛ به عکس آن چیزی که الان دارد اتفاق می‌افتد.
این استاد سطوح عالی حوزه خاطرنشان کرد اما اینکه راهکار فعلی و کوتاه مدت برای وضعیت معیشت طلاب چیست، به نظر بنده باید برخی از نهادهای حوزوی مانند سازمان تبلیغات سازمان اقامه نماز و نهادهایی که بودجه و امکاناتی دارند طی یک طرح و برنامه ریزی، فضلای حوزه را به آنها وصل کنیم تا حداقل مسئله این نهادها حل شود؛ امثال سازمان تبلیغات از آنها حمایت کنند، مسئله اوقاف، مسئله عقیدتی‌سیاسی را حل کنند، به عنوان حلّال مسائل وارد شوند و مشکلات آنها را حل کنند. چنین کاری می‌تواند به امر معیشت طلاب کمک کند تا آن رشد اصلی اتفاق بیفتد.
نقش کلیدی رسانه های حوزوی در کمک به حل مشکلات حوزه
حجت الاسلام والمسلمین موسوی در پایان با اشاره به نقش کلیدی رسانه ها در مسئله معیشت طلاب گفت: نقش رسانه بسیار مهم است زیرا هم در مهارت افزایی طلاب، هم در آگاه سازی مسئولان و نیز توجیه نهاد های امنیتی و اطلاعاتی می تواند نقش موثر ایفا کند. برای مثال در مورد اینکه علمای ما در گذشته کار اقتصادی می‌کرده‌اند در رسانه ها تبیین شود و تبدیل به الگو شود؛ بایستی کار تبلیغاتی گسترده ای انجام شود و رسانه نقش موثرتری داشته باشد؛ با کمک یک اتاق فکر با همکاری همه رسانه های مرتبط با حوزه می‌توان به یک گفتمان مشترک در این زمینه رسید و به حل مشکلات جاری کمک کرد.
مطالب مرتبط:
