به گزارش صدای حوزه، حجت‌الاسلام محسن مهاجرنیا در پنجمین نشست از هشتمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان “آینده پژوهی انقلاب اسلامی” که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود، گفت: مفروضات آیندهپژوهی دوگونه است که بخشی پذیرش بیرونی است و بخشی مسائل اعتقادی است که همان دین و باورهای دینی ما است.
وی خاطرنشان کرد: این مفروضات ایدئولوژیک و اعتقادی مخصوص ما است و در دیگر اندیشکده‌های آیندهپژوهی دنیای غرب به آن اعتقاد ندارند.
مهاجرنیا یادآور شد: ما چون اعتقادات دینی داریم بنابراین چنین پیش فرض‌هایی داریم و این جز مسلمات فکری ما محسوب می‌شود و آرمان، اعتقادات و اهداف ما تحت تأثیر همین ایدئولوژی دینی است و این ایدئولوژی انگیزه‌بخش و حرکت‌زا است.
وی با تقسیم این مفروضات به دو بخش مفروضات هستی‌شناختی و ایدئولوژیکی، تصریح کرد: در مفروضات هستی‌شناختی، اراده انسان دخالت ندارد بلکه به صورت تکوینی وجود داشته و همه جهان آفرینش و همه مخلوقات تحت کنترل و پرورش خداوند است و نظام هستی یک نظام دقیق، عالمانه و بر اساس عدالت است.
این استاد و پژوهشگر فلسفه سیاسی ادامه داد: این که دنیا دارای حرکت عدالت‌محور و رو به جلو است، ناشی از اعتقادات و ایدئولوژی ما است و بر همین اساس، هیچ چیزی در دنیا عبث و بیهوده خلق نشده است و در نظام هستی هیچ پدیده‌ای اضافی و نابجا نیست حتی وجود شیطان در عالم بسیار مهم است، زیرا با وجود وسوسه‌های شیطانی اراده انسانی خود را نشان می‌دهد و انسان خوب از انسان بد متمایز و شناخته می‌شود.
مهاجرنیا تصریح کرد: همه موجودات عالم در حال حرکت‌اند و هیچ موجودی رکود و سکون ندارد و بر اساس اعتقاد ما، این حرکت رو به کمال است. بنابراین ما آینده‌ای داریم که در آن همه موجودات حرکت رو به جلو و تعالی‌گونه دارند.
وی اضافه کرد: خداوند این نظام را به صورت نظام علّی و معلولی آفریده است و هرچیزی علّتی دارد و این قاعده برای ما قابل فهم است و برای رسیدن به کمال باید علل آن ایجاد شود و نظام هستی دقیقا بر اساس نظام علّت و معلول پیش می‌رود بنابراین اگر علت به وجود نیاید معلولی شکل نخواهد گرفت.
این نویسنده و پژوهشگر افزود: هیچ موجودی در جهان به صورت جبری، تصادفی و بیهوده خلق نشده است و همه چیز بر اساس خواست خداوند و منطق علّت و معلولی آن است.
مهاجرنیا بیان کرد: ما به چهار قید اعتقاد داریم که جزء ایدئولوژی و هستی شناختی ما هستند و ویژگی‌های آیندهپژوهی ما مبتنی بر این چهار قید شکل گرفته است؛
- اول آنکه ما براساس این هستی‌شناختی و جهان‌بینی که از آینده داریم اجمالا آینده پیش روی ما یک آینده روشن و تحت اراده و تدبیر الهی است.
- دوم اینکه این آینده‌ای که ما به آن اعتقاد داریم خود باعث ایجاد حرکت می‌شود و روشن بودن هدف باعث ایجاد انگیزه برای انسان می‌شود. در حالی که برای دیگران این تحرک و انگیزه باید بر اساس یک نوع منافع و سودی اتفاق بیفتد.
- سوم آنکه آیندهپژوهی ما حتما باید رو به تکامل باشد و چهارمین نکته این که همه موجودات در حال حرکت‌اند و هیچ سکونی در عالم وجود ندارد. در حقیقت این آینده پژوهی هم حرکت‌زاست و نشان می‌دهد که همه موجودات جهان خلقت در حال حرکت‌اند.
وی تاکید کرد: ما براساس مفروضات آیندهپژوهی معتقدیم که آینده قطعی اتفاق خواهد افتاد و تخلف و تغییری در آن وجود ندارد.
وی در پاسخ به این پرسش که برخی معتقدند آینده‌ها قطعی نیستند و احتمالاتی در آن وجود دارد، گفت: بر اساس اعتقادات ما، رویدادها در بستر آینده (زمان) و براساس موضوعات تکوینی، رخ می‌دهند و جامه عمل می‌پوشند، بنابراین تحقق این آینده قطعی است و حرکت ما در این دالان زمانی به سمت هدف قطعی است، برای نمونه پیروزی حق بر باطل چیزی است که ما قطعا به آن باور داریم و اینجا است که مسیر آیندهپژوهی ما با مسیر آیندهپژوهی غرب تفاوت پیدا می‌کند.
مهاجرنیا با اشاره به دسته‌بندی‌های مفروضات ایدئولوژیک گفت: در برخی پدیده‌ها اراده انسان در آن دخیل است و انسان قدرت تغییر و عدم تغییر آن را دارد. بنابراین ما برای بررسی آینده انقلاب اسلامی باید به این نکات توجه داشته باشیم که برای احتمال هر یک از گزینه‌ها مثلاً اینکه آیا انقلاب اسلامی ادامه پیدا خواهد کرد و یا به سمت رشد و تکامل بیشتر حرکت خواهد کرد؟ آیا قدرت اول جهان خواهیم شد؟ یا به سمت انحطاط و زوال پیش خواهیم رفت؟ باید برنامه داشته باشیم.
وی با اشاره به این که پیامبر(ص) در پاسخ حضرت علی(ع) که پرسیدند این قوم نورانی که شما می‌فرمایید در سمت راست عرش الهی هستند، چه کسانی هستند؟، فرمودند:
“هُمْ قَوْمٌ تَحَابُّوا بِرَوْحِ اللَّهِ عَلَى غَیْرِ أَنْسَابٍ وَ لَا أَمْوَالٍ؛ أُولَئِکَ شِیعَتُکَ وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ” آن قوم کسانی هستند که بر مبنای محبت و عشق به روح الهی و بدون هیچ چشم‌داشتی و بدون تعصبات قومی و قبیله‌ای و تبار و ریشه دور هم جمع می‌شوند و این‌ها شیعیان و دوستان تو هستند و تو امام آن‌ها هستی.
وی افزود: این روایت در واقع تفسیر آیه‌ای است که می‌گوید مردمی در آینده تاریخ می‌آیند، پیامبر(ص) ۱۴۰۰ سال پیش گفته است “که این قومی که قرار است بیایند، چه کسانی هستند. ممکن است ما این قوم باشیم و ممکن هم هست که بعداً مردمان دیگری بیایند یعنی پیامبر(ص) یک آیندهپژوهی کرده است که فرض کنید که اگر ما باشیم ۱۴۰۰ سال طول کشیده است. این آیندهپژوهی قطعی را به ما یاد می‌دهد و چون روایت به گونه‌ای است که در واقع حالت تشریعی هم دارد و اراده انسان‌ها هم در آن‌ها دخیل است یعنی ایرانی‌ها می‌توانند این بستر را فراهم کنند که مصداق این روایت واقع شوند.
وی سپس افزود: امام کاظم(ع) فرمودند: “یخرج رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی الْحَقِّ یَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ” یک مردی از اهل قم مردم را به حق دعوت می‌کند و قومی مثل پاره‌های آهن مستحکم دور او را می‌گیرند و این‌ها از هیچ چیزی ترس ندارند و از هیچ چیزی نمی‌ترسند وبا توکل به خدا می‌ایستند.
مهاجرنیا در ادامه گفت: خیلی‌ها این روایت را تفسیر به انقلاب اسلامی و به امام راحل( ره )کرده‌اند که حقیقتاً هم می‌دانیم در گذشته بعد از ائمه علیهم السلام چنین اتفاقی نیفتاده است که چنین مردی که مردم دنبال او عاشقانه، پروانه‌وار دور او را بگیرند نبوده است و او هم در قم بوده است و از قم برخاسته است. همه این ویژگی‌ها اینجا هست. اگر چه ما نمی‌توانیم تطبیق عینی بدهیم و بگوییم که ۱۰۰ درصد این مراد است ولی در عین حال یک آیندهپژوهی است که امام کاظم (ع) انجام داده است که شاید ۱۴۰۰ سال بعد تحقق می‌یابد و این آیندهپژوهی قطعی است. ما اعتقاد داریم و جزو ایدئولوژی و باور و اعتقادات ما است که این اتفاق افتاده است یا خواهد افتاد و وقوع این پدیده قطعی است.
به گفته وی حضرت علی( ع) در خطبه ۱۶۷ نهج‌البلاغه به مسئولیت انسان در برابر نظام آفرینش تاکید می‌کند که انسان در برابر دیگر انسان‌ها، حیوانات و حتی خانه‌ها و قلعه‌ها مسئولیت دارد چراکه نظام آفرینش در تسخیر انسان است. بنابراین ما نسبت به آن مسئولیم و نسبت به ساختن آینده و حال مسئولیت داریم.
وی با اشاره به آیه ۷۹ سوره نساء که می فرماید: “مَا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَهٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَکَ مِنْ سَیِّئَهٍ فَمِنْ نَفْسِکَ” خاطر نشان کرد: خداوند در این آیه فرموده است بدی که به انسان می‌رسد از ناحیه خود انسان است چون بنای نظام آفرینش بر پایه حق و خیر است. پس اگر به انسان بدی برسد از خود اوست ولی اگر خوبی به انسان برسد به دلیل آنکه خداوند خیر و خوبی مطلق است و همه خوبی‌ها از اوست، حتی اگر انسان در آن خیر دخیل هم نباشد آن خوبی از سوی خداوند است.
تاثیر اراده بر آینده
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: ساختن آینده با بخت و اقبال و تصادف میسّر نمی‌شود. اراده دقیق انسان‌ها در ساخت آینده تاثیرگذار است و تقدیر و جبر هم نیست.
مهاجرنیا با توجه به قطعیت آینده و نیز اراده انسان در ساخت آینده افزود: انسان می‌تواند در اتفاقات آینده و آینده‌های قطعی تاثیر بگذارد. باید توجه داشت که آینده قطعی است ولی زمان آن مشخص نیست ولی با این وجود اقدام و فعل انسان واجب است.
وی با تاکید بر این سؤال که آینده بر چه مبنایی ساخته می‌شود گفت: در خصوص ظهور امام عصر(عج) برخی معتقد بر قدرت و سلطه محوری هستند که این همان تفکرات لیبرالی است که می‌گویند قدرت در دست کسی است که امکانات دارد و آمریکا قدرت جهان است و ما در آینده نمی‌توانیم نقشی داشته باشیم.
وی افزود مبنای دیگر مبنای ایدئولوژیکی است که برای ساخت آینده بسیار مهم است. ساختن آینده مبتنی بر حق و عدالت و اراده خدا در نصرت حق است و لزوما با ابزار مادی نیست و آینده را حق می‌سازد نه قدرت. همۀ ابزار آینده، قدرت نیست. در بحث آینده اعتقاد و باور به نصرت الهی یک اصل است. بنابراین باورها آیندۀ مطلوب را می‌سازند.
به گفته وی آینده تماماً در دست جریان قدرت نیست، بلکه آینده نیاز به اعتقاد راسخ و محکم و بدون تردید دارد که آینده وعده داده شده حق و قطعی است و باید با این اعتقاد قطعی به سمت برنامه‌ریزی برای آینده حرکت کنیم.
