تخم گشنیز چیست؟
گشنیز از گیاهان گل‌دار و متعلق به خانواده جعفری است. تخم گشنیز درشت و به‌رنگ قهوه‌ای روشن است و حفره‌ای توخالی دارد. اسانس تخم گشنیز در این بخش نهفته است و طعم خوبی به غذا می‌دهد. وقتی برگ‌های گشنیز قهوه‌ای‌رنگ می‌شود و شروع به خشک‌شدن و ریختن میکنند، می‌توان تخم گشنیز را جمع‌آوری کرد. تخم نرسیده گشنیز به‌رنگ سبز روشن است و طعمی تلخ دارد.
هندی‌ها از گشنیز برای طعم‌دادن به غذاهای خود استفاده میکنند. این سبزی در مکزیک و بخش غربی آمریکا هم محبوب است. آنها از این گیاه برای غذاهای گوشتی‌شان استفاده میکنند. با وجود اینکه معمولا از برگ‌های گشنیز در غذاها استفاده می‌شود، تخم گشنیز و پودر آن هم کاربرد بسیاری دارد.
گفته می‌شود این گیاه از جنوب اروپا، شمال آفریقا و غرب آسیا سرچشمه گرفته است. البته این گیاه یکی از بی‌شمار گیاهانی است که در باغ‌های معلق بابل کشت می‌شده است. همچنین، در مصر و یونان باستان نیز برای طعم‌دارکردن غذاها از گشنیز استفاده فراوانی شده است.
خواص تخم گشنیز
۱. کمک به داشتن پوست زیبا
بنا بر تحقیقی که در دانشگاه آیورودای کالیفرنیا (California University of Ayurveda) انجام شده است، تخم گشنیز به‌دلیل اینکه خواص ضدعفونی‌کننده دارد، در درمان برخی بیماری‌های پوستی، مانند اگزما، خارش پوست، جوش‌ها و التهاب‌های پوستی بسیار مؤثر است. همین‌طور، تخم گشنیز جراحت و زخم‌های دهان را نیز درمان می‌کند.
۲. کنترل دیابت
از آنجا که هند به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به پایتخت دیابتی‌های جهان است، اصلا عجیب نیست که تعداد بیشتری از مردم در هند به‌دنبال روش‌های درمانی این بیماری باشند.
بر اساس طب سنتی، مصرف منظم تخم گشنیز مقدار قند خون را کنترل می‌کند. در پژوهشی که نتیجه‌اش در مجله بریتانیایی تغذیه (The British Journal of Nutrition) منتشر شد، معلوم شد که عصاره تخم گشنیز حاوی ترکیبات خاصی است که وقتی وارد خون می‌شود موجب ترشح انسولین و رفتاری مانند انسولین می‌شود. بدین ترتیب، از افزایش قند خون پیشگیری و سطح گلوکز فرد را در حد مناسب خود حفظ می‌کند.
تخم گشنیز با بهبود عملکرد سلول‌های بتای لوزالمعده، سطح قند خون را کاهش می‌دهد. وظیفه این سلول‌ها آزادسازی انسولین است. مصرف منظم تخم گشنیز در کاهش خطر عوارض قلبی ـ عروقی مرتبط با پیش‌دیابت، دیابت نوع ۲ و سندروم متابولیک نیز مؤثر است.
۳. افزایش رشد مو
ضعف فولیکول‌های مو، عدم تعادل هورمونی و اضطراب، همچنین رژیم غذایی نامناسب موجب ریزش مو می‌شود. تخم گشنیز با قوی‌کردن ریشه‌های مو جلوی ریزش مو را می‌گیرد و موجب رشد بهتر آن می‌شود. در واقع، تخم گشنیز با تقویت فولیکول‌های مو و شروع رشد بیشتر می‌تواند مشکلات مربوط به مو و ریزش آنها را برطرف کند.
۴. هضم بهتر
استاد علوم پزشکی در بیمارستانی در کلکته درباره تأثیر تخم گشنیز در هضم بهتر غذا می‌گوید:
تخم گشنیز ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی دارد و نوعی فیبر رژیمی است و باعث می‌شود کبد درست کار کند و حرکات روده را بهبود می‌بخشد. تخم گشنیز به تولید ترکیبات و مایعات گوارشی همچون اسیدهای صفراوی نیز کمک کرده و فرایند هضم و جذب را تسهیل می‌کند. هر زمان دچار سوء‌هاضمه شدید، می‌توانید کمی تخم گشنیز به رژیم غذایی‌تان اضافه کنید. مسلما نتیجه خوبی از آن می‌گیرید.
همچنین به‌نظر متخصصان تغذیه، «تخم گشنیز طعم بسیار مطبوعی به غذا می‌دهد و فرایند هضم را آسان می‌کند. تخم گشنیز منبع خوبی از فیبر، فسفر و کلسیم است.»
در ضمن، تخم گشنیز نفخ را درمان می‌کند و با بهبود فعالیت آنزیم تریپسین، که نوعی آنزیم لوزالمعده است، پروتئین‌های موجود در روده کوچک را تجزیه می‌کند. روغن تخم گشنیز نیز به‌دلیل خواص ضدباکتریایی خود سندروم دردناک روده تحریک‌پذیر را تسکین می‌دهد.
تخم گشنیز در درمان تهوع و اسهال نیز مؤثر است. با نوشیدن دمنوش تخم گشنیز (که با ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در آب جوش دم کشیده است) می‌توانید از فواید آن بهره‌مند شوید.
۵. کنترل کلسترول
مقدار کلسترول یا وضعیت چربی‌های بدن معمولا موضوعی نگران‌کننده است. اگر می‌خواهید از سطح کلسترول بدنتان بکاهید و آن را کنترل کنید، استفاده از تخم گشنیز بهترین گزینه است.
بنا بر نظر یکی از پزشکان بیمارستانی در کلکته، تخم گشنیز حاوی ترکیبی به‌نام کوریاندرین (Coriandrin) است که فرایند هضم چربی را کنترل می‌کند و در نهایت موجب کاهش کلی کلسترول و تری‌گلیسیرید در بافت‌های بدنمان شود.
در طب سنتی آیورودا، تخم گشنیز اثر قدرتمندی در نحوه هضم غذا در بدن و جذب چربی دارد. به همین دلیل، معمولا برای کنترل سطح کلسترول خون مصرف تخم گشنیز توصیه می‌شود. در ضمن، تخم گشنیز مقدار کلسترول خوب را نیز افزایش می‌دهد.
۶. درمان سرماخوردگی و آنفولانزا
ویتامین C آنتی‌اکسیدانی قوی است که برای سلامتی بدن و پوست زیبا بسیار مهم است. تخم گشنیز انواع بسیاری ویتامین از جمله اسید فولیک، ویتامین A و بتاکاروتن و مهم‌تر از همه ویتامین C دارد. برگ و تخم گشنیز تقریبا ۳۰ درصد مقدار توصیه‌شدۀ روزانۀ ویتامین C را که در درمان سرماخوردگی و آنفولانزا مؤثر است تأمین می‌کند.
۷. پیشگیری از قاعدگی نامنظم
زنانی که به جریان شدید قاعدگی مبتلا هستند باید به‌طور منظم به رژیم غذایی‌شان تخم گشنیز اضافه کنند. یکی از پزشکان بیمارستانی در کلکته می‌گوید:تخم گشنیز حاوی محرک‌های طبیعی است که موجب ترشح غدد درون‌ریز بدن و تعادل هورمونی می‌شود که آن به‌نوبه خود از دردهای مربوط به چرخه قاعدگی و جریان شدید خون می‌کاهد.
۸. افزایش سلامت قلب
همان طور که گفته شد، تخم گشنیز کلسترول بد را کاسته و نوع خوب آن را افزایش می‌دهد و در عین حال، از تجمع پلاکت‌های انسانی در خون پیشگیری می‌کند. تجمع پلاکت‌های خون در سرخرگ‌های بدن به اختلال در جریان خون در قلب و در نهایت حمله قلبی منجر می‌شود.
تخم گشنیز نقش مهمی در سوخت‌وساز چربی‌های موجود در انسان داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تخم این گیاه مقدار فشار خون را تنظیم می‌کند. خواص آنتی‌اکسیدانی تخم گشنیز نیز فشار خون را کاهش می‌دهد. در واقع، تخم گشنیز با بازکردن رگ‌های خونی، از فشار خون می‌کاهد.
۹. درمان التهاب مفاصل
تخم گشنیز با پیشگیری از فعالیت سیتوکین التهاب‌آور در غشای زلاله‌ای، التهاب مفاصل را تسکین می‌دهد. این غشا سطح درونی مفصل را می‌پوشاند. از تخم گشنیز می‌توان به‌شکل استعمال خارجی و ضماد نیز استفاده و دردهای التهاب مفاصل را درمان کرد. دو ترکیب مهم سینه اُل (Cineole) و اسید لینولئیک خواص ضدروماتیسمی و ضد‌آرتروز دارند.
۱۰. درمان ورم ملتحمه (قرمزی چشم)
پژوهشی نشان داده است تخم گشنیز خارش چشم (یکی از علائم اصلی ورم ملتحمه) را درمان می‌کند. در این پژوهش، خارش چشم و قرمزی چشم داوطلبان آزمایش پس از استفاده از اسپری تخم گشنیز برطرف شد. ویژگی‌های ضدباکتریایی تخم گشنیز از چشم‌ها در برابر بیماری‌های مسری مانند ورم ملتحمه محافظت می‌کند.
برای درمان ورم ملتحمه، چشم‌هایتان را با جوشانده تخم گشنیز شست‌وشو دهید. برای بهبود دید چشم‌ها، یک قطره آب تخم گشنیز را که در آب خیسانده‌اید در چشم‌ها بچکانید و برای خلاص‌شدن از بیشتر مشکلات چشمی، هر روز با معده خالی، آب گشنیز بنوشید.
۱۱. تقویت سیستم عصبی
لینالول یکی از ترکیبات اصلی تخم گشنیز و روغن آن است. بررسی‌ها نشان داده که این ماده از اضطراب در انسان می‌کاهد. لینالول اثرات مفیدی روی سیستم عصبی مرکزی دارد و به‌دلیل دارابودن ویژگی‌های ضدتشنج، از احتمال حملات صرع یا تشنج می‌کاهد.
گشنیز نقش مؤثری در پیشگیری از بیماری‌های عصب‌شناختی مانند آلزایمر دارد. البته این اثر فقط در برگ‌های گشنیز مشاهده شده است. تخم گشنیز یکی از مواد غذایی معمول است که طعم خوبی به غذا می‌دهد؛ اما بسیاری از مردم از فواید باورنکردنی آن بی‌خبرند.
۱۲. کاهش وزن
با مصرف آن دسته از مواد غذایی که سوخت‌وساز بدن را افزایش می‌دهند، کاهش وزن رخ می‌دهد. اگر می‌خواهید لاغر شوید، تخم گشنیز بهترین دوست‌تان است.
مقدار ۳ قاشق غذاخوری تخم گشنیز را حداقل ۳ ساعت در آب بخیسانید و روی شعله گاز قرار دهید و یک لیوان آب روی آن بریزید. سپس آن‌قدر آن را بجوشانید تا مقدار آب به نصف برسد. پس از صاف‌کردن جوشانده تخم گشنیز، آن را مصرف کنید. اگر روزانه ۲ بار از این جوشانده بنوشید، گوارش و سیستم ایمنی بدنتان بهبود می‌یابد و لاغر می‌شوید.
۱۳. درمان مشکلات تیروئید
اگر به کم‌کاری یا پرکاری تیروئید مبتلا هستید، مصرف تخم گشنیز چاره کارتان است. تخم گشنیز به‌لطف مقدار بالای ویتامین‌ها و مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها، در تنظیم هورمون‌های بدن مؤثر است.
۱۴. درمان واکنش‌های حساسیتی
تخم گشنیز به‌دلیل طبع سردی که دارد، واکنش‌های حساسیتی را درمان می‌کند. تخم گشنیز کهیر و خارش و تورم پوست را نیز درمان می‌کند. برای این منظور، ۱ قاشق چای‌خوری عسل را با یک‌دوم قاشق چای‌خوری پودر تخم گشنیز مخلوط کنید و به‌صورت پماد به‌روی پوست و محل آسیب‌دیده بمالید و بگذارید ۵ تا ۱۰ دقیقه باقی بماند.
همچنین، جوشانده تخم گشنیز دهان و گلوی متورم را هم درمان می‌کند. ۱ قاشق چای‌خوری از تخم خردشده گشنیز را در ۱ فنجان آب بجوشانید. این جوشانده را همان طور که گرم است همراه با عسل میل کنید. در ضمن، می‌توانید تخم گشنیز را همراه با آب خیار یا آب جعفری نیز مصرف کنید.
عوارض تخم گشنیز
تخم گشنیز ممکن است عوارضی هم داشته باشد.
۱. ایجاد واکنش‌های حساسیتی
تخم گشنیز ممکن است در برخی از افراد واکنش‌های حساسیتی ایجاد کند. از این واکنش‌ها می‌توان به خارش لب‌ها، دهان و گلو، چشم‌ها و تب اشاره کرد.
۲. کاهش بسیار زیاد قند خون
میدانیم که تخم گشنیز قند خون را کاهش می‌دهد؛ بنابراین، اگر برای درمان دیابت دارو مصرف می‌کنید، پیش از مصرف تخم گشنیز با پزشک مشورت کنید. پزشک، بر اساس مصرف تخم گشنیز، مقدار داروی مصرفی دیابت‌تان را تنظیم می‌کند. شما باید مقدار مصرف تخم گشنیز را کنترل کنید تا در معرض خطر کاهش بیش‌ازحد قند خون قرار نگیرید.
۳. کاهش بیش از حد فشار خون
افرادی که فشار خون بالا دارند و داروی کنترل فشار خون مصرف میکنند باید در استفاده از تخم گشنیز دقت کنند. این افراد هم بهتر است پیش از مصرف تخم گشنیز با پزشک مشورت کنند.
روش‌های مصرف تخم گشنیز
تخم گشنیز را پیش از مصرف در ماهیتابه بریزید و روی حرارت ملایم بگذارید و بدون افزودن روغن تفت دهید. به‌محض اینکه بوی گرمی از آن برخاست، تخم گشنیز آماده است و بگذارید تا خنک شود.
می‌توانید از تخم گشنیز به روش‌های زیر استفاده کنید:
- تخم گشنیز را به خورشت یا سوپ بیفزایید.
- آن را هنگام پخت ماهی به آب آن بیفزایید.
- به موادی مثل اسفناج و سیر تازه و نخود اضافه‌اش کنید؛ سپس آن را با زنجبیل و زیره طعم‌دار کنید. بدین ترتیب میان‌وعده‌ای سالم خواهید داشت.
عطر تخم گشنیز بسیار متمایز است و پوشاندن بوی آن سخت است؛ اما در صورت نیاز می‌توانید تخم گشنیز را با تخم خردشده رازیانه یا زیره مخلوط کنید. تخم گشنیز را می‌توانید در ظرفی دربسته و در جای خنک به‌مدت چند ماه نگهدارید.
