به گزارش صدای حوزه، آیت‌الله جواد مروی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس خارج فقه معاصر به بررسی موضوع «بیت کوین و رمز ارز‌‌ها» پرداخت که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛
بررسی بیان دوم بر عدم جواز استخراج بیت کوین:
عرض شد دلیل دوم بر اینکه استخراج بیت کوین جایز نیست تکلیفا و حرام است و مالک نمی‌شود آنچه را که استخراج کرده است وضعا، دلیلی است که برخی از علمای اهل‌سنت اقامه کرد‌ه‌اند. می‌گویند استخراج بیت کوین از مصادیق قمار است و قمار به اجماع و ضرورت و روایات و آیات، حرام است و آنچه از راه قمار به دست بیاورد مالک نمی‌شود.
البته علمای اهل‌سنت اینجا دو بیان دارند، برخی از آن‌‌ها سرمایه گذاری را در بیت کوین قمار و حرام می‌دانند و برخی از مطالبشان استفاده می‌شود هم استسمار و سرمایه گذاری را و هم استخراج بیت کوین را حرام و قمار می‌دانند.
از برخی از کلمات مفتی سابق مصر و جامعه الازهر دکتر علی جمعه همین معنا استفاده می‌شود.(این دکتر علی جمعه از شخصیت‌های متنفذ به جهاتی در مصر است حدود ده سال مفتی اعظم مصر بود، در جهان اسلام هم آدم شناخته شد‌ه‌ای است، البته مواضع مختلفی دارد که بعضی از آن‌‌ها خیلی خوب است و بعضی از آن‌‌ها هم بالاخره، از جهت سیاسی کسی بود که خلع مرسی را از ریاست جمهوری اعلام کرد، بعد از اینکه کودتا کردند علیه مرسی و یک بیانات شرعی درست کرد و فرمانده ارتش گفتند صلاحیت ندارد و خلع مرسی را اعلام کرد.
برخی از اهل سنت استخراج بیت کوین را حرام می‌دانند
برخی مثل اخوان المسلمین با او اختلاف کردند از نظر عقایدی هم سلفیه با او مخالف هستند، از جمله ایشان اهل‌سنت نمازی را در مسجدی که مشتمل بر قبر و ضریح اشد جایز نمی‌دانند لذا کتاب نوشته اند که باید ضریح پیغمبر برداشته شود و قبر پیامبر منتقل شود، ایشان فتوایش این است که نماز در مسجدی که مشتمل بر قبر و ضریح است صحیح و شرعی است، نکته دیگری که سلفیه دارند و داعش هم این نکته را خیلی اعمال می‌کرد هدم اضرحه بود که می‌گفت ضریح‌هایی که بر قبول بزرگان افراشته شده باید از بین برود لذا حرم عسکریین را منهدم کردند، فتوای دکتر علی جمعه این است که هدم ضریح حرام است شرعا و باعث استخفاف ولی خدا می‌شود و تمسک می‌کند به حدیث قدسی که هدم اضرجه ا‌هانت به ولی است که در آنجا دفن است و به منزله حرب با خداوند است و سلفیه هم در مقابل او موضع گیری دارند) نظر ایشان این است که استسمار و استخراج بیت کوین قمار است و حرام است و جمعی دیگر از علمای اهل‌سنت هم همین نکته را دارند.
عرض ما این است که این استدلال صحیح نیست و استخراج بیت کوین از مصادیق قمار محسوب نمی‌شود.
توضیح مطلب: از کلمات جمعی از فقهای اهل‌سنت اینگونه استفاده می‌شود که آنان هر رویداد و عملی که نتیجه‌اش نامشخص باشد، »یمکن ان یقع او لا یقع»، و مبتنی بر ریسک یا به تعبیر دیگر بر شانس باشد او را قمار حساب میکنند، لذا بعضی از آن‌‌ها تصریح میکنند و می‌گویند مالک قمار این است که پول در مقابل چیزی پرداخت شود، انسان هزینه کند در مقابل چیزی که مجهول است «و قد یقع و قد لا یقع»، این را مصداق قمار می‌دانند لذا جمعی از بزرگان اهل‌سنت قرار داد بیمه و قرارداد تأمین را می‌گویند حرام است تکلیفا و بیمه کننده هم مالک آن پول نمی‌شود وضعا، بیمه شده هم همینگونه، چون عقد بیمه هم قمار است. از جمله قائلین به این نظریه عالم تقریبی بزرگ اهل‌سنت شیخ ابوزهره است صاحب کتاب الامام الصادق علیه السلام. تعبیر ایشان است که چرا عقد بیمه تکلیفا حرام و وضعا باطل است؟ می‌گوید «لانه معلق علی خطر تاره یقع و تاره لا یقع و هو قمار معین»، می‌گوید بیمه یک ریسک است، یک خطر است. بیمه کننده پول می‌گیرد اگر تصادف کرد طرف، خسارت می‌دهد اگر تصادف نکرد چیزی نمی‌دهد به او لذا پول می‌گیرد در مقابل شئ مجهول و این قمار است.
دو رکن اساسی در قمار
این نگاه به قمار و این مالک برای قمار مسلم صحیح نیست، ما در بحث مکاسب محرمه به تفصیل در مبحث حرمت معاوضه بر آلات قمار بررسی خواهیم کرد که از ادله استفاده می‌شود هویت قمار دارای دو رکن اساسی است:
رکن اول: لعب و بازی بر او صدق کند. بازی هم یعنی چه؟ آنجا بحث مفصلی خواهیم داشت که آن تفریح و فعالیتی که به قصد سرگرمی و مشغولیت انجام می‌شود و انگیز‌هاش دست یافتن به فائده یا محصول یا نتیجه‌ای نباشد، به آن می‌گوییم لعب و بازی، پس اولین مالک قمار در شریعت این است که لعب باشد، بازی باشد، کاری که آن کار فی نفسه هیچ فائده، هیچ محصول و هیچ نتیجه‌ای نداشته باشد.
رکن دوم: این است که مراهنه و برد و باخت در آن باشد، برنده و بازنده داشته باشد، حالا بعد با آلات آماده شده برای این کار باشد یا نه بحث‌های مفصلی دارد که در جای خودش خواهد آمد.
در استخراج بیت کوین هر دو رکن قمار منتفی است.
نکته اول: عملیه استخراج یک فعالیتی نیست که به قصد سرگرمی و مشغولیت انجام بشود، ما قبلا اشاره کرد‌ه‌ایم این عملیه استخراج که حل یک مسأله ریاضی مشکل هست، متخصصین می‌گویند در استحکام شبکه تأثیر فوق العاد‌ه‌ای دارد. یعنی قدرت محاسباتی آن شبکه را بیشتر می‌کند و در نتیجه متخصصین می‌گویند امنیت و رشد شبکه را به شدت افزایش می‌دهد پس خود آن کار یک عملی است که آن عمل تفریح و سرگرمی نیست یک فعالیت مؤثر است.
نکته دوم: این است که مراهنه و برد و باخت نیست، یعنی طرفینی با هم بازی کنند و بعد بگویند یکی برنده است و دیگری بازنده است، اینکه صرفا یک نفر کاری انجام می‌دهد هزینه‌ای می‌کند با ریسک، این مصداق قمار نیست، و الا جعاله هم قمار است، طرف اعلام می‌کند »من رد ضالتی فله کذا»، صد نفر یا هزار نفر هزینه میکنند، زحمت می‌کشند خرج میکنند گاهی چون آن جُعل ارزش دارد مسافرت می‌کند تا گمشده او را پیدا کند، هزینه می‌کند در مقابل چیزی که «یقع او لا یقع» پس جعاله را باید بگویند قمار است.
حرمت شرط بندی دلیلی غیر از قمار دارد
نتیجه: ارکان قمار در استخراج بیت کوین وجود ندارد لذا قمار نیست. البته توجه داشته باشید در مبحث قمار در مکاسب محرمه ما مطالب مفصلی را مطرح می‌کنیم که ممکن است گوشه‌ای از آن مطالب مرتبط با این مباحث باشد، مثلا آیا شرط بندی بر لعب دیگران قمار حساب می‌شود یا نه؟ دو تیم بازی فوتبال انجام می‌دهند سایت‌های شرط بندی، شرط بندی میکنند این شرط بندی بر تفاوض در این لعب آیا قمار است یا نه؟ معلوم نیست قمار باشد، اگر قمار نیست از بابی دیگری حرام است و آن عنوان دیگر حرام تکلیفی یا وضعی چیست؟
آیا در بعضی از شرط بندی‌ها حرمت وضعی است و حرمت تکلیفی ندارد؟ لذا بعد اگر آن پول را با یکی از عقود شرعی به یکدیگر تملیک کنند که باید توضیح بدهیم. در بعضی از این قرارداد‌ها اگر یک لونی از شرط بندی شد، فرد سومی بود، بعد پولی در بین بود و بعد با صلح یا هبه تملیک شد آیا این درست یا نه؟ که بحث مفصلی دارد که در جای خودش باید بحث شود.
نکته دومی که مهم است وضعیت بازی‌های کامپیوتری چگونه است، آیا مطلقا قمار است یا تفصیل داده شود یا گفته شود هیچ کدام قمار نیست، یا بعضی از بازی‌ها که در دنیا مصطلح است مثل کلاش آپ قمار است و بعضی از بازی‌های دیگر قمار نیست؟ این‌ها بحث‌های مفصلی است که در جای خودش باید مطرح شود و ممکن است اندک مناسبتی با این بحث هم داشته باشد که در جای خودش خواهد آمد.
نتیجه: این بیان دوم که گفته شد استخراج بیت کوین حرام است چون قمار است نه این بیان درست نیست، استخراج بیت کوین لعب نیست، مراهنه بین دو طرف نیست لذا قمار صدق نمی‌کند.
بیان سوم: بیان پژوهشکده پولی بانک مرکزی جمهوری اسلامی
بیان سوم برای اشکال در استخراج بیت کوین بیانی است که پژوهشکده پولی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی در مقا‌له‌ای تحت عنوان ماهیت استخراج و مبادله انواع رمزارز‌ها که جدیدا هم منتشر کرده در پاییز ۱۳۹۹ که البته این مقاله را آقای حسینی به من دادند، در این مقاله که در حقیقت می‌خواهد احکام استخراج و مبادله بیت کوین را هم شرعا بررسی کند و انسان وقتی این مقالات را مراجعه می‌کند به ضعف جهات فکری و شرعی نهادهای ما پی می‌برد و متوجه می‌شود که واقعا ضعف قوانین یک جهت عمده آن برمی‌گردد به آن کسانی که طراحی میکنند برای جعل این قوانین، چقدر از نظر فکری این‌ها ضعف فکری دارند و معلوم می‌شود از شخصیت‌های علمی حتی درجه ۲ و ۳ استفاده نمی‌شود، حالا به هر تقدیر زحمت کشید‌ه‌اند و زحمتشان مورد تقدیر است.
در صفحه ۴۰ این تحقیق که در حقیقت در مورد استخراج بیت همین چند خط را آورد‌ه‌اند عبارتشان این است «در رابطه با استخراج(انتشار) به دلیل وجود شبهه شرعی در رابطه با مالیت و مبادله رمزارز‌های جهانروا، استخراج آن‌‌ها جهت استفاده در داخل کشور با شبهه شرعی مواجه است؛ اما استفاده از آن‌‌ها به عنوان «کالای صادراتی» بالاشکال اسـت. در فقه اسلامی این مسـئله تحت عنوان «تولید مال نامشروع« مورد بحث قرار می‌گیرد. در واقع، تولید کالا‌هایی که مصرف آن برای مسلمانان حرام یا دارای شبهه است(مثلاً تولید و پرورش خرگوش و قورباغه(به قصد فروش به کسانیکه آن را حلال می‌دانند، اشکالی ندارد«.
خلاصه این بیان این است که استخراج بیت کوین به دو هدف و دو غرض ممکن است انجام شود، با یک غرض استخراج شبهه شرعی دارد و آن غرض این است که اگر استخراج کنیم جهت استفاده در داخل کشور این شبهه شرعی دارد، می‌گوید به خاطر اینکه ما در مباحث قبلی گفتیم، مالیت این رمزارز مورد اشکال است مبادله آن مورد اشکال است چون مالیتش و مبادله آن مورد اشکال است پس استخراجش هم مورد اشکال است. ولی اگر استخراج کنیم یعنی تولید کنیم یعنی انتشار پول باشد برای اینکه در خارج از کشور مصرف کنیم اشکالی نخواهد داشت.
نقد و بررسی این بیان سوم در جلسه بعد خواهد آمد.
