به گزارش صدای حوزه، نشستی علمی با موضوع «تبیین و بررسی مطالبات مراجع عظام تقلید از حوزه های علمیه در مورد بایسته های آموزشی» امروز در مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه های علمیه با حضور و مشارکت نمایندگان شش مرجع تقلید، آیات عظام : مکارم شیرازی، نوری همدانی، جوادی آملی و سبحانی برگزار شد. در این جلسه نمایندگان مراجع تقلید، حضرات آیات مکارم و سبحانی به صورت حضوری و جوادی آملی به صورت آنلاین مباحث شان را ارائه نمودند و نمایندگان دفتر آیات عظام صافی گلپایگانی و مظاهری به صورت مکتوب مباحث شان را ارائه خواهند داد.
آیت الله العظمی مکارم معتقدند که باید جلوتر از زمان خودمان حرکت کنیم
حجت الاسلام وحید علیان نژاد به نمایندگی از دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی در نشست علمی گفت: حضرت آیت الله مکارم شیرازی معتقدند که دنیای امروز دنیای پژوهش بوده و اگر امروز حوزه به بازتولید و پژوهش های جدید دست نزند روند پیشرفت متوقف می شود.
عضو شورای استفتای دفترحضرت آیت الله مکارم شیرازی افزود: مسئولین حوزه باید روحیه پژوهش گری را در طلاب رشد دهند، طلبه نباید سمت حفظیات برود؛ بلکه باید به سمت موضوعات عمیق تر حرکت کند. پژوهش ها هم باید دارای نوآوری باشد؛ طلاب باید به سمت آزاداندیشی و آراء جدید حرکت کنند.
وی ادامه داد: از نظر حضرت آیت الله مکارم شیرازی، طلاب باید به سمت مسائل روز حرکت کنند؛ پژوهش باید درباره دغدغه های جامعه و حتی مسائلی که درفضای مجازی مطرح می شود، باشد.
عضو شورای استفتای دفتر آیت الله مکارم شیرازی یادآور شد: از نظر ایشان ما باید جلوتر از زمان خودمان حرکت کنیم، حوزه باید در طرح ایده ها یک گام جلوتر حرکت کند؛ یعنی وقتی سفر به فضا، گوشت مصنوعی و دیگر مسائل روز مطرح می شود، حوزه باید از طریق تیم های پژوهشی قوی از هم اکنون برای این مسائل حرف داشته باشد.
حجت الاسلام علیان نژاد بیان کرد: ما امروز با دنیایی از حرف های مختلف و اخلاقیات صحیح و غلط دارای تنوع مواجه هستیم و حوزه باید بر مبنای فقه، به این مسائل ورود کند؛ متاسفانه امروز برخی طلاب چنان در یک رشته تخصصی کار می کنند که از دیگر بخش ها غافل اند، در حالی که رشته های تخصصی در کنار تفقه باید دنبال شود.
وی تاکید کرد: حوزه باید کتاب های چاپ شده را جهت دهی کند تا مراکز مختلف حوزوی همزمان به یک تحقیق مشترک نپردازند. انقلاب اسلامی حاصل سال ها فعالیت حوزه و علمای حوزه بوده و حتی کسانی که انقلاب را قبول ندارند معتقد هستند که اگر امام راحل نبود انقلابی صورت نمی گرفت.
حافظه محوری جای مباحثه
حجت الاسلام علیان نژاد ابراز کرد: در حوزه سابق یکی از مباحثی که بسیار مورد تاکید بود، مباحثه محوری بود؛ اما امروز ما یک کتاب را به عنوان منبع معرفی می کنیم و با توجه به تعطیلات، ۴۰ درصد کتاب خوانده می شود و در نهایت با خواندن چند جزوه، امتحان داده می شود؛ این حافظه محوری امروز در حال گرفتن جای مباحثه است.
وی ادامه داد: پیش مطالعه از دیگر عادت های بسیار مهم طلاب قدیم بود؛ طلبه ای که به پایه های بعدی می روند، باید بتوانند دروس قبلی را که خوانده اند، تدریس کنند و این امر باعث عمق آموخته ها می شود.
عضو شورای استفتای دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی افزود: اخلاق محوری و رابطه اخلاقی استاد و شاگرد در گذشته مهم تر بود؛ ما نه تنها باید برای طلاب، آموزش هایی را بگذاریم، برای اساتید هم باید آموزش های لازم برای جذبه داشتن را ارائه شود .
حجت الاسلام علیان نژاد بیان کرد: از نظر آیت الله مکارم شیرازی ادبیات عرب امروز ضعیف تر از گذشته است؛ آموزش ها هم باید فرامرزی باشد، چرا که شبهات فرامرزی شده است.
وی اظهار داشت: از نظر ایشان حوزه باید طلبه تراز انقلاب اسلامی تربیت کند، این انقلاب به اسم اسلام اتفاق افتاده و حوزه باید برای تمام نیازهای جامعه پاسخ داشته باشد، چرا که اگر حوزه ضعیف شود، نظام ضعیف شده است.
عضو شورای استفتای دفتر آیت الله مکارم شیرازی عنوان کرد: سیره حضرت آیت الله سبحانی و حضرت آیت الله مکارم شیرازی نزدیک به هم بوده و این دو بزرگوار هر دو روز یک بار معمولا با هم دیدار دارند.
حجت الاسلام علیان نژاد خاطرنشان کرد: حوزه های اهل سنت هیچوقت نتوانستند شخصیتی مانند امام راحل را ارائه دهند، علاوه بر این شیخ زکزاکی و دیگر افراد را هم می بینیم که بسیار موثر بوده اند؛ عمده این افراد شاگردان مکتب حوزه قم هستند.
وی بیان کرد: ما اگر داعیه دار این هستیم که قرار است دنیا را به سمت کمال و سعادت ببریم، در وهله نخست باید خودمان به سمت کمال و سعادت حرکت کنیم، بعد از آن دیگران در پی ما راه می افتند؛ این خودسازی در بین طلاب بسیار مهم است.
عضو شورای استفتای دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی اضافه کرد: اگر کسی خمس می دهد باید متوجه شود که از پرداخت این خمس چند مشکل از مردم حل می شود؛ یعنی ما اگر دین را پیاده کنیم می توانیم بشریت را هدایت کنیم.
حجت الاسلام علیان نژاد گفت: اگر من طلبه اخلاقیات را رعایت نکنم، نخستین کسی که از اسلام زده می شود، خانواده من است؛ لذا اگر ما آموزه های اسلامی را پیاده کنیم می توانیم موفق شویم. اگر دوری از دروغ و اختلاس و فساد پیاده شود مردم دلداده اسلام می شوند.
وی به حل مشکل فقدان برنامه منسجم پژوهشی در حوزه و موازی کاری ها، نیازسنجی و نیازسازی در امر آموزش، نوآوری در امر آموزش در سطوح مختلف، اشاره کرد و تاکید کرد: گاهی تخصص ها در حوزه، دروس اصلی را تحت تاثیر قرار می دهد، یعنی طلبه ای که به سمت مثلا اخلاق می رود، فقه آن ضعیف می شود.
حجت الاسلام علیان نژاد ابراز کرد: از نظر آیت الله مکارم شیرازی تعطیلات دروس حوزه زیاد بوده و این تعطیلات دو دسته است؛ یک سری غیرضروری است و طلاب را به اردوها می برند و دروس در اردو تعطیل می شود؛ یک سری تعطیلات هم به دلیل اعزام به تبلیغ است؛ هر لحظه ای را که طلاب به دست می آورند باید وقف کارهای پژوهشی و علمی بکنند.
وی یادآور شد: حوزه در طول تاریخ نماد حریّت و آزاداندیشی بوده است؛ دروس خارج فقه جایی است که یک مجتهد نظر تمام علما را بیان می کند، در نهایت هم نظر خود را می گوید.
عضو شورای استفتای دفتر آیت الله مکارم شیرازی تصریح کرد: چه بسیار شاگردهایی داشتیم که نظری خلاف استاد خود را بیان می کردند؛ البته این یک آزاداندیشی صحیح بوده و با ذکر دلیل و مبانی مخالف صورت می گیرد.
حجت الاسلام علیان نژاد گفت: امروز یک فقیه ۷۰ ساله وقتی درس می دهد، یک شاگرد ۲۰ ساله به آراء ایشان اشکال وارد می کند و این نشان دهنده آزاداندیشی و حریت در حوزه است.
وی مطرح کرد: یک حوزوی نباید بیاید شبهه نبود امام زمان(عج) را مطرح کند؛ امروز یک ایرادی که وجود دارد این است که فرد بدون دلیل و غیرمستند شبهه مطرح می کند.
مسئول پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی خاطرنشان کرد: حوزه باید یک فکری نسبت به معیشت طلاب بکند، برخی از حوزویان علی رغم مشکلات معیشتی فداکارانه کار دین را دنبال می کند، اما نمی توان به این موضوع بی تفاوت بود.
علمای قدیم اجازه نمی دادند شبهه ای روی زمین بگذارند
حجت الاسلام مرتضی ترابی که به نمایندگی از دفترآیت الله العظمی سبحانی در این نشست حضور داشت، عنوان کرد: یکی از راه های بالندگی به علم از نظر حضرت آیت الله سبحانی اهتمام به دروس تخصصی است.
وی افزود: رسیدگی به طلاب، گسترش برنامه ها در شهرستان ها و تقویت حوزه خواهران به اقتضای نیازها می تواند در بالندگی حوزه و تولید علم موثر باشد.
عضو هیئت استفتای دفتر حضرت یت الله سبحانی گفت: نظر این مرجع تقلید این است که درس خارج کلام و رشته های دیگر راه اندازی شود؛ همچنین احیای رشته های مهجور مانند ریاضیات، علم هیات و غیره از دروسی است که لازم است احیا شود.
حجت الاسلام ترابی بیان کرد: نگاه ما به تولید علم و نظریه پردازی باید مثبت باشد و اگر ما تولید علم نداشته باشیم، هر علمی که باشد خواهد مرد؛ زنده ماندن یک علم به این است که تولید علم شود.
وی ادامه داد: نمی توان کارهای علمی را با افراط و تفریط انجام داد؛ بلکه باید کارها به صورت ریشه ای انجام شود.
عضو هیئت استفتای دفتر حضرت آیت الله سبحانی یادآور شد: درباره شیوه تدریس، معظم له، اعتقاد دارند که این تقریر نویسی ها در دروس خارج کمک چندانی به فهم مطلب نمی کند؛ این اتفاق باید بعد از درس اتفاق بیفتد؛ در هنگام درس باید تمام توجه به مطلبی باشد که ارائه می شود.
حجت الاسلام ترابی تاکید کرد: طلاب در گذشته خود را وقف علم می کردند و همه اهتمام آن ها این بود که بتوانند به مدارج عالی علمی برسند.
وی ادامه داد: تلاش ها امروز در حوزه ها بیشتر معطوف به اخذ مدرک و کسب جایگاه شغلی و اجتماعی شده و این باعث شده که از نظام قدیم که طلاب عالم تربیت می کرد، دور شویم.
عضو هیئت استفتای دفتر آیت الله سبحانی یادآور شد: متاسفانه تلاش علمی در حوزه ها کمرنگ شده و اینکه کسانی خود را وقف علم کنند کمتر دیده می شود.
حجت الاسلام ترابی تصریح کرد: توجه به سوالات مردم و پاسخگویی به شبهات امروز کمرنگ شده است؛ در گذشته علما دغدغه داشتند که اگر جایی شبهه ای مطرح می شود، آن شبهه بی پاسخ نماند؛ این روحیه امروز کم است؛ حضرت آیت الله سبحانی در پاسخ به شبهات بسیار دقیق هستند و هر سوالی که به ایشان می رسد، همان روز پاسخ می گویند.
وی اضافه کرد: از نظر حضرت آیت الله سبحانی صرف همت در مسائل دنیوی و معیشت در میان حوزویان بیشتر شده و همواره این نکته را متذکر می شوند که طلاب قدیم به حداقل ها کفایت می کردند و تلاش چندبرابری در علم داشتند.
عضو هیئت استفتای دفتر آیت الله سبحانی خاطرنشان کرد: آیت الله سبحانی برای نقش هدایتگری حوزه، به تربیت مبلغین اهتمام بالایی دارند و معتقدند که ما آنگونه که در قدیم وجود داشت، امروز مبلغین و خطبای قوی کم داریم.
حجت الاسلام ترابی ابراز کرد: به اعتقاد ایشان کودکان در مجالس دینی تربیت های اسلامی را دریافت می کنند و قوام این مجالس به مبلغین و وعاظ قوی است. تربیت علما و دانشمندانی که در فقه و دیگر علوم اسلامی مجتهد باشند و در استقرار در مراکز شهرستان ها مورد توجه آیت الله سبحانی است.
عضو هیئت استفتای دفتر حضرت آیت الله سبحانی اضافه کرد: در عرصه بین المللی حفظ ارتباط با مراکز دینی از نظر ایشان بسیار مهم بوده و با دانشمندانی که در مصر حضور دارند، مکاتبه دارند؛ چرا که در این مباحثات علمی افق های جدیدی آشکار می شود.
حجت الاسلام ترابی تصریح کرد: اگر ایستایی در علوم حوزوی اتفاق بیفتد و ما نتوانیم قالب ها و نحوه عرضه را تجدید کنیم، خطر به حساب می آید. اهل سنت در اصول فقه در نقطه ای متوقف شدند و در حال حاضر نمی دانند از کجا شروع کنند؛ اما حوزه قم اینگونه نبوده و امروز هم باید از ایستایی پرهیز کنیم.
عضو هیئت استفتای دفتر آیت الله سبحانی افزود: سیستم اداری حوزه از گذشته تا کنون بر اساس اعتماد بوده و ما با نظام مند کردن همه چیز نباید این اعتماد را از بین ببریم؛ ما مجموعه های بزرگ را بر اساس اعتماد می توانیم با سه نفر اداره کنیم، اما مجموعه های بزرگ اگر اعتماد در آن ها نباشد، با تعداد بالای نیروها هم نمی توان آن را اداره کرد.
حجت الاسلام ترابی اظهار داشت: حوزه نیازمند عرصه های تهذیبی و اخلاقی بوده و حتی اگر از نظر علمی حوزه در راس باشد و تهذیب ضعیف باشد، ثمربخش نیست.
وی عنوان کرد: از نظر آیت الله سبحانی حوزویان باید به مبانی معتقد باشند، البته این به معنای عدم آزاداندیشی نیست، اما یکسری از مسائل از مبانی حوزه هست و اعتقاد طلاب به آن ها بسیار مهم است.
مدرک گرایی خطر جدی برای حوزه های علمیه
حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی نیز به صورت آنلاین به بررسی دیدگاه های آیت الله العظمی جوادی آملی در باره نقش نظام آموزشی حوزه های علمیه در بحث آزاد اندیشی ، تولید علم ، نظریه پردازی و احیای تمدن اسلامی پرداخت و گفت: دو ماموریت اساسی را برای حوزه می توان تعریف کرد که یکی از آن ها نظام اموزشی و علمی حوزه است و جا دارد که این نظام آموزشی به صورت کامل مدوّن شود تا ابتدا و انتهای آن مشخص باشد مانند آنچه در دانشگاه ها است. و این نظام آموزشی باید به گونه ای باشد که قابل عرضه به نظام جهانی باشد.
وی در ادامه افزود: البته مباحثی که در سوال مطرح کردید فراتر از نظام آموزشی حوزه است. در موضوع روحیه آزاد اندیشی باید گفت که متاسفانه دیوان سالاری موجود در حوزه باعث می شود که جلوی این روحیه گرفته شود و مضافا بر اینکه حوزه باید این آزادی را درک و لمس کند.
رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء خاطر نشان کرد: نکته دیگر در این زمینه وجود دارد این است که حوزه علمیه فعلی ما دو محدودیت دارد یکی از درون حوزه است و دیگری تحمیلی بر حوزه است .اما در مورد محدودیت درونی حوزه، ایت الله جوادی می فرمودند این حوزه ما محدود به فقه و اصول شده است. این محدویت باعث می شود که جلوی آزاد اندیشی گرفته شود. حوزه علمیه آمده است بحث های غیر فقه و اصول را در گوشه و بیرون حوزه در انجمن ها و موسسات مختلف قرار داد است ولی باید اینها در متن حوزه علمیه باشد.
حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی اظهار داشت: اما محدویت بیرونی و عارضی این است که نظام سیاسی این حوزه را در مشت خودش گرفته است. حوزه باید به نظام اسلامی خدمت کند و در این هیچ تردیدی نیست. حوزه باید به نظام اسلامی راه را نشان دهد اما متاسفانه الان برعکس شده است و این نظام است که به حوزه می گوید که چه بگویید و بنویسید. این حوزه علمیه هرگز به روحیه آزاد اندیشی نمی رسد .
وی افزود: در باب تولید علم باید گفت که مراد از علم کدام است. در علوم انسانی ما باید به اندیشه جهانی توجه کنیم . در مجلات باید بگذاریم که بحث های مختلفی مطرح شود و آن ها را تبدیل به طرح های عملیاتی کنیم و باید از استانداردهای جهانی در این باب استفاده کنیم و باید کار آمدی دین را نشان بدهیم.
رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء خاطر نشان کرد: درباب تمدن سازی باید گفت که اینکه یکی بیاید یا عده ای بیایند یک تمدن بسازند اینطور نیست و این یک پندار باطل است . تمدن یک برایند است ده ها جنبه مختلف باید اتفاق بیفتد تا این اتفاق بیفتد و حوزه نمی تواند به تنهایی این کار را کند.
در ادامه حجت الاسلام والمسلمین جوادی در جواب سوالی در باره تفاوت اصلی نظام آموزشی گذشته حوزه با حوزه کنونی از نظر آیت الله جوادی، بیان داشتند:نظام کنونی حوزه ، نظام دیوان سالاری است و مدرک گرایی تبدیل به اصل در حوزه شده است. بخلاف گذشته که هدف علم آموزی ، اخلاق آموزی بود و در پروش طلاب خیلی موفق بود. به نظر باید نظام مدرکی کنار بگذریم.
تفاوت دیگر استقلال حوزه است به گفته آیت الله جوادی اگر حوزه مستقل نباشد رهبر مستقل تولید نمی شود، مرجع مستقل تولید نمی شود، عالم مستقل تولید نمی شود. نکته دیگر که باید به آن توجه کرد این است که ماباید به پلورلاریزم علمی در حوزه معتقد باشیم و آن را گسترش دهیم .
حجت الاسلام والمسلمین جوادی آملی در باره شیوه آموزشی عالمان حوزه در مقایسه با علمای گذشته گفت: آیت الله جوادی می فرمودند ما در سه سطح با اساتید مان ارتباط داشتیم یک سطح شاگردی بود در سطح دوم هم بحثی با استاد بود و سطح سوم ما ناقد نظر استاد بودیم. اما متاسفانه امروز اینگونه نیست و طلاب معمولا به سطح سوم حتی دوم هم نمی رسند.
وی با اشاره به اینکه حوزه و حوزویان داعیه دار هدایت کاروان بشریت به سوی کمال و سعادت افزود: آیت الله جوادی در این باره می فرمودند: ما حرفمان و گفتارمان جهانی است ولی اندیشه و فکر ما محلی است . ما زمانی می توانیم داعیه هدایت بشر را داشته باشیم که تعامل با جامعه جهانی داشته باشیم که متاسفانه اکنون اینگونه نیست.
رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء با توجه به اهمیت مساله حریت و آزاد اندیشی در حوزه های علمیه بیان داشت: حریت و ازاد اندیشی بسیار مهم است . در حوزه این حریت به دو نحو محدود شده است یکی سخت افزاری است که از زشت ترین نوع محدویت هایی است که ما می بینیم . یکی دیگر نرم افزاری است که گاهی فشار ها به افراد به قدری زیاد است که افراد آزاد اندیش جرأت حرف زدن را ندارند. ما باید از درون حوزه نه بیرون از آن ، به نقد اندیشه ها بپردازیم.
وی ضمن اشاره به مهم ترین خطراتی که نظام آموزشی حوزه را تهدید می کند گفت: به نظر آیت الله جوادی آملی محور اصلی در حوزه باید اخلاق و علم باشد نه گرایش به مدرک. و باید در باره این مدرک گرایی تجدید نظر شود، چون نظام آموزشی مدرک گرا خطر و تهدید جدی برای حوزه های علمیه است.
افزایش اهتمام حوزه به پژوهش برای ارزشیابی طلاب
حجت الاسلام اسماعیل غبیشی مدیرکل امور تحصیلی معاونت آموزش حوزه های علمیه نیز در این نشست بیان کرد: در بخش آموزش حوزه نظرات مراجع بزرگوار تقلید اخذ شده است.
وی افزود: ما در سال های گذشته با یک سرعت آرام حرکت می کردیم و نهایت ۴۰ رشته بیشتر نداشتیم؛ امروز بیش از ۱۲۰ رشته آماده ارائه هستند و در استان ها هم بسترسازی تدریس رشته ها فراهم شده است.
مدیرکل امور تحصیلی معاونت آموزش حوزه های علمیه گفت: سال جاری نخستین سال دوره پنج ساله و نظام جدید را داشتیم و قریب به ۵۰ عنوان کتاب تولید شده است.
حجت الاسلام غبیشی ادامه داد: در کتب جدیدی که تولید شده است، بیش از هشت هزار بار از آیات و روایات با محوریت اخلاق استفاده شده است.
وی اضافه کرد: برخی از مثال های موجود در دروس حوزوی گذشته، مناسب فضای حوزه نبود و تمام این موارد با موضوعات اخلاقی جایگزین شده است.
مدیرکل امور تحصیلی معاونت آموزش حوزه های علمیه تاکید کرد: از سال ۹۱ تا ۹۸ حضور طلاب در دوره های تابستانه دو ماهه، پنجاه روزه و غیره از میانگین ۶۰۰ نفر به میانگین ۵ هزار نفر در بخش آموزش رسیده است.
حجت الاسلام غبیشی یادآور شد: همه درس های حوزه بلااستثنا قابلیت تقسیم ۱۵ به ۵ را دارند؛ به گونه ای که ۵ نمره به پژوهش اختصاص داده شود؛ امروز دروس طوری طراحی شده که قابلیت پر کردن خلأهای پژوهشی وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: در همه برنامه ریزی ها، رویکرد حوزه توجه به بیانیه گام دوم انقلاب بوده و تقریبا در همه عرصه ها به این بیانیه ورود شده است.
