به گزارش صدای حوزه، درست از لحظه بسته شدن در‌های وزارت کشور به روی نامزدها، درِ گمانه‌زنی‌ها پیرامون چگونگی برگزاری مناظرات انتخاباتی صداوسیما به روی مردم باز شد. تعدد نامزدهای سرشناس آن هم از حزب و گروه‌های یکسان، نگرانی‌ها را برای تعدد کاندیدهای غیراصلی بیشتر و به همین نسبت برگزاری مناظرات را سخت‌تر و غیر اصولی‌تر خواهد کرد. اگرچه تعدد نامزدها در دیگر کشورها امر غیرطبیعی نیست اما مناظره با حضور تمام کاندیدهای تأییدصلاحیت شده، راه مرسومی هم در برگزاری مناظرات نیست و به نظر می‌رسد پیش‌تر تنها فرانسه مدلی نزدیک به مناظرات ۹۲ و ۹۶ ما برگزار کرده است.
در اکثرکشورها فرصت مناظرات فقط در اختیار کاندیدهای نهایی قرار می‌گیرد به طوری که در آمریکا برای برگزاری مناظرات انتخاباتی کمیسیونی وجود دارد که برای واجدین شرایط مناظرات انتخاباتی برگزار می‌کند و سه معیارواجد شرایط بودن برای ریاست جمهوری طبق قانون اساسی آمریکا، بودن نام آنها به حد کافی برای کسب ۲۷۰ رای الکترال و در آخر هم داشتن حداقل ۱۵ درصد رای در پنج نظرسنجی برگزیدهٔ ملی را مورد توجه قرار می‌دهد و آنها با این روش تاحد ممکن از حضور کاندیدهای غیراصلی جلوگیری میکنند.
برنامه‌ریزی‌ها انجام شده است
به گفته مهرداد عظیمی رئیس مرکز تولید و فنی معاونت سیما درباره تمهیدات درنظر گرفته شده برای برنامه های انتخابات ریاست جمهوری، از ماه‌ها قبل اقدامات مختلفی در حوزه‌های فنی و تولیدی انجام شده است و همچنین طرح دکور‌های انتخاباتی از آغاز رسمی تبلیغات به تأیید ریاست سازمان، ستاد انتخابات و معاون سیما رسیده و از چند هفته قبل از تبلیغات نصب می‌شود و همه برنامه ریزی ها برای نصب دکورها و ضبط و پخش دیگر برنامه ها تاکنون انجام شده است. شنیده‌ها نیز حاکی از آن است که مناظرات انتخاباتی قرار است به همان شیوهٔ مناظرات ۹۲ و ۹۶ برگزار شود؛ مدلی که اگرچه توانست از به حاشیه رفتن مناظرات و جدل های دو به دو کاندیداها جلوگیری کند اما خود آغاز‌گر پدیدهٔ مخرب و نوظهور «کاندیدای پوششی» شد.
فراز و نشیب مناظرات در ایران
اگر انتخابات را اصلی‌ترین رکن جامعه مردم‌سالار بدانیم، اگر رسانهملی را از منظر تأثیرگذارترین رسانه‌جمعی تعریف کنیم، اگر مهم‌ترین روش تبلیغاتی در شکل‌دهی به رأی مردم را مناظراتِ انتخاباتی درنظر بگیریم، شیوهٔ برگزاری مناظرات، بی‌شک مهم‌ترین مسئلهٔ نامزدهای انتخاباتی، صداوسیما و مردم است.
در ادوار اولیه انتخابات ریاست جمهوری در ایران، به دلیل سرشناس بودن نامزدهای انتخاباتی که به طور عمده از برجستگان انقلاب بودند، تلویزیون بیشتر در ایجاد شور انتخاباتی و حضور حداکثری مردم در انتخابات نقش‌آفرینی می‌کرد.
تاریخچه مناظرات
اولین مناظره انتخاباتی تلویزیونی در سال ۱۳۷۹ برگزار شد و تلویزیون در قامتِ نیروی کمکی به رأی دهندگان برای شناخت و انتخاب بهتر ظاهر شد. پس از آن، در سال ۱۳۸۰ به دلیل تعدد نامزدها، امکان برگزاری مناظرات تلویزیونی فراهم نشد؛ اما در سال ۱۳۸۶ به دلیل دو مرحله ای شدن انتخابات، دو نامزد به دور دوم راه پیدا کردند و میان نمایندگان فرهنگی و اقتصادی آنها مناظراتی برگزار شد که تأثیر بسازایی در شکل دهی به افکار عمومی و نتیجه انتخابات داشت؛ اما شاید بتوان نقطه عطف مناظره های انتخاباتی تلویزیونی را نهمین دوره انتخابات در سال ۱۳۸۸ دانست. فیلم های معرفی نامزدهای انتخابات، مناظره ها، مصاحبه ها و میزگردهای تلویزیونی، سهم مهمی در معرفی نامزدها، دیدگاه ها و ویژگی های فردی آنان داشت و مخاطبان تلویزیونی را بیشتر و عمیق تر در جریان اختلاف نظرها و بحث های هر یک از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری قرار داد. عمده تحلیلگران، مشارکت ۸۰ درصدی در آن انتخابات را نتیجه عملکرد رسانه ملی بویژه مناظره نامزدها می‌دانند.
در دور یازدهم انتخابات ریاست جمهوری، آخرین نظرسنجی مؤسسه گالوپ و بی بی جی حاکی از آن است که در خصوص دنبال نمودن اخبار مربوط به انتخابات ریاست جمهوری، بیش از ۹۰ درصد مخاطبان، تلویزیون ایران را منبع اخبار خود معرفی کرده اند و گفتگو با دوستان و اعضای فامیل ۳۹ تا ۴۴ درصد، روزنامه ها ۲۸ تا ۳۹ درصد، رادیوی ایران ۲۷ تا ۲۸ درصد و کانال‌های تلویزیونی بین المللی و تا ۲۳ درصد منابع را تشکیل می دهند.
از این نتایج می‌توان نتیجه‌گرفت که شاید نقش‌آفرینی رسانهملی در بزنگاه سیزدهمین دوره انتخاباتی از دوره‌های یازدهم و دوازدهم کمتر باشد اما نمی‌توان تأثیرات کوتاه‌مدت و بلند‌مدت مناظرات در نتیجه انتخابات را نادیده گرفت؛ چراکه از میان توانمندی های نامزدها، «سخنوری» بیشترین تأثیر را در رأی آوری آنها دارد.
رسانه های جمعی از جمله رادیو و تلویزیون با ایجاد فضای انتخاباتی،کمک به رأی دهندگان برای کسب اطلاع درباره نامزدهای رقیب و اقناع مخاطبان به ترجیح یک حزب یا یک فرد، بر فرایند انتخابات اثر می‌گذراند و می‌توانند مردم از انتخاب‌های احساسی و هیجانی به سمت انتخاب‌های عقلانی سوق دهند. گذر از مناظره‌های «دو به دو» ۸۸ و رسیدن به این ۹۲ و ۹۶ شاید یکی دیگر از دلایل موجه برای هرچه عقلانی‌تر شدن فضای انتخابات بود.
روایت مناظرات سال ۸۸
دکتر رضا پورحسین، مجری مناظرات انتخابات ۸۸ پیرامون یکی از مشکلات اساسی در مناظرات ۸۸ می‌گوید:« آنچه در الگوی اولیه طراحی مناظره مطلوب درنظر گرفته شده بود، این بود که اندیشه‌ها و برنامه‌های هم را نقد کنند و بیشتر نگاه به آینده داشته باشند. قاعدتا در عمل خیلی این امر محقق نشد که دلایلی دارد و بعدا بیان خواهم کرد. بیشتر، نامزدها به خود و برنامه‌های خود و نقد شخص روبه‌رو یا حتی شخص غایب پرداختند و کمتر به مسائل علمی و مهارتی و برنامه‌ای اشاره داشتند و حتی به آینده کمترین توجه صورت گرفت که این موضوع ربطی به طراحی مناظره نداشت. بلکه این چهار شرکت‌کننده بودند که در چنین فضایی قرار گرفتند و شاید این۴ نفر به‌نوعی بر هم تاثیر می‌گذاشتند و از هم تاثیر می‌پذیرفتند»
او درباره تأثیر فضای دوقطبی جامعه بر التهاب مناظرات ادامه داد:« من در متن ماجرا بودم می‌گویم تاثیری که فضای بیرون بر مناظره‌ها داشت بیشتر بود تا فضای مناظره‌ها بر فضای بیرونی. نوع گردهمایی‌ها، صحبت‌ها و… به‌نوعی بود که آن حرف‌ها را در بیرون از مناظره بارها شنیده بودیم. به‌نظر من تاثیر شرایط بیرونی و اجتماعی و سیاسی و دوقطبی شدن بر مناظره‌ها بیشتر بود. این هم توجه داشته باشید مناظره زمانی اتفاق افتاد که جامعه به شدت دوقطبی شده بود. اگر مناظره به‌خوبی جلو می‌رفت نشاط اجتماعی و سیاسی ایجاد می‌کرد. دوقطبی بودن اگر مطابق با اخلاق و ارزش‌های خوب سیاسی، اجتماعی و فرهنگی باشد اتفاقا می‌تواند شادابی ایجاد کند، ولی وقتی هیجان وارد می‌شود و دوقطبی‌ها بیشتر هیجانی می‌شود فضا را خراب می‌کند. به‌نظر من مناظره‌ها در پی تشکیل دوقطبی در جامعه بود.»
درست یا غلط مدل مناظراتی ۸۸ با تعدد کاندیدها در دوره های بعد و همچنین بدبینی نظام به برگزاری مناظرات به صورت «دو به دو» از مدل برنامه‌سازی صداوسیما کنار گذاشته شد.
«کاندیدای پوششی» ثمرهٔ اشتباه مناظراتی صداوسیما
بی تردید تبلیغات انتخاباتی با تکیه بر نقش آگاهی بخش خود، باید به گزینش افراد لایق و در نهایت تحقق دموکراسی به نحو شایان کمک کنند اما زمانی که مهم‌ترین برنامه انتخاباتی رسانهملی که قرار بود به دور از هرگونه جدال، محلی باشد برای بررسی دیدگاههای مدیریتی، به کارزاری برای کش‌مکش‌های حزبی و گروهی تبدیل شد؛ دیگر نمی‌توان در بطن جامعه شاهد رقابت های سالم انتخاباتی بود.
«کاندیدای پوششی» لفظی که حضورش در ادبیات سیاسی را مدیون اشتباهات مناظراتی در صداوسیماست؛ پدیده‌ای است که با جمعی شدن فضای مناظرات و خارج شدن از مدل استاندارد مناظره به فضای انتخابات ایران پا گذاشته است.
کاندیده های پوششی افرادی هستند که اگرچه شانس بسیار کمی برای پیروزی در انتخابات دارند اما به عنوان گزینه‌های اصلی تنها برای رقابت در مناظره‌ها و کمک به کاندیدهای اصلی در انتخابات شرکت میکنند و اغلب از همان روز ثبت‌نام ها هم برای عموم مردم قابل تشخیص هستند.
از اصلی‌ترین دلایل مخرب بودن حضورکاندیداهای پوششی به حاشیه راندن اصل گفتگو و برنامه‌های مدیریتی نامزدها و همچنین رفتن فضا به سمت دوقطب سازی و دعواهای جناحی است. اگر در مناظرات رو در رو فضای دوقطبی بین دو کاندیدا شکل می‌گرفت حالا هم همان فضا فقط به صورت گروهی شکل خواهد گرفت.
رسانهملی موظف است با طرح و برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای مدیریت مناظرات از تبعات این پدیده جلوگیری کند و یا با برگزاری انتخابات تنها بین کاندیدهایی که تصمیم نهایی برای تا آخر ماندن دارند یا برگزاری دو به دو مناظرات از اثرات این پدیده جلوگیری کند.
