به گزارش صدای حوزه رهبر معظم انقلاب هفته گذشته در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری از ضرورت کشاندن مفاهیم ارزشی و معرفتی اسلام به عرصه عمل سخن گفته و افزودند: منظومه معرفتی و ارزشی اسلام یک مجموعه مفاهیمی است که آوردن این مفاهیم به میان مردم و آنها را به مرحله و منصه عمل درآوردن، یک کار بسیار بزرگ و مهمّی است که ما هر جا این کار را انجام دادیم، برای ملّت و کشور و برای آبروی اسلام و جمهوری اسلامی ارزشمند بود و هر جا غفلت کردیم، محروم ماندیم.
ایشان افزودند: در واقع عرض بنده این است که عناوین و مفاهیم معرفتی اسلام جنبه و ترجمه عملیّاتی پیدا کند و عمل به آنها ممکن و رایج بشود که این به خودی خود نمی شود و احتیاج به تلاش دارد.
حجت الاسلام ابوالفضل ساجدی گفت: منظومه معرفتی که رهبر به آن اشاره کردند و لازم دانستند مبتنی بر این اسن که ما یک نگاه منظومه ای داشته باشیم و در این نگاه هم به احکام فردی توجه کنیم و هم به احکام اجتماعی.
وی افزود: اصل نگاه منظومه ای به اسلام به طور خاص از گذشته کم و بیش بوده ولی شاید بتوان گفت با توجه به تحولاتی که در جهان اتفاق افتاده، این نگاه منظومه ای تقریبا از ز مان مرحوم علامه محمدحسین طباطبایی آغاز شد که به معارف کلی اسلام یک نگاه ویژه ای صورت گرفت و جریانی در کشور شروع شد. البته در زمان علمای سابق نیز این نگاه بود ولی علامه احساس خطری کردند و وارد عرصه فلسفی شدند.
این پژوهشگر مذهبی ادامه داد: علامه طباطبایی با تفسیر المیزان در مقام بیان یک چنین نگاه منظومه ای به اسلام برآمدند و شاگردان علامه همچون شهید مرتضی مطهری، مرحوم محمدتقی مصباح و آیت الله عبدالله جوادی آملی به این سمت حرکت کردند و این مسیر را ادامه دادند.
وی با بیان این که جامعه نیاز به چنین نگاه منظومه ای دارد، تصریح کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به دلایلی از جمله تحقق جمهوری اسلامی و پاسخ گویی و مواجه شدن با پرسش های مختلف از یک طرف و کم شدن مرزهای معرفتی میان شرق و غرب، هجمه های فرهنگی مغرب زمین و تحولات حق گرایانه مغرب زمین که در دوران رنسانس و مدرنیته اتفاق افتاد و خواستند ضربه هایی را که از مسیحیت خوردند، به اسلام هم سرایت دهند، سبب شد به تدریج روند نگاه منظومه ای به اسلام در کشور ما تقویت شود.
این استاد حوزه ادامه داد: حوزه های علمیه در این مسیر گام های خوبی برداشتند ولی نکاتی را که رهبر انقلاب فرمودند نشان می دهد این ضرورت هنوز به پایان نرسیده است هرچند آثار بسیار خوبی در مسیر این نگاه منظومه ای منتشر شده است.
نگاه منظومه‌ای به اسلام چیست؟
ساجدی گفت: منظور از نگاه منظومه ای به اسلام این است که اولا هر عضوی سر جای خود باشد و اگر اسلام را همچون یک انسان سالم بدانیم که دست و پا و اعضای مختلف دارد، اسلام نیز در صورتی محقق خواهد شد که نگاه منظومه ای بر آن حاکم باشد. یعنی هر بخشی به درستی تبیین شود، ابعاد فردی و اجتماعی و نیز اهدافی که اسلام دارد بیان شود و آنگاه می توانیم آثار آن را در جامعه مشاهده کنیم.
وی افزود: به عبارت دیگر اگر به اسلام نگاه منظومه ای داشته باشیم، مثل یک انسان سالم، یک دین زنده و پویا در مسیر اهدافی خواهد بود که قرآن تبیین کرده است. یعنی زندگی توحیدی، حاکمیت عدل، گسترش تقوای فردی و اجتماعی، گسترش معنویت، کامل کردن حلقه زنجیره سلامت و ارتقاء بخشیدن به سلامت جسمی و روانی و اجتماعی و معنوی که اسلام در این مسیر حرکت می کند.
این پژوهشگر مذهبی اضافه کرد: البته چنین نگاهی نیازمند به روزرسانی است. یعنی تحقیقاتی که انجام شده را با توجه به شرایط فعلی جامعه، جهان و انسان به روزرسانی کنیم. یعنی جامعه فعلی را بشناسیم و با جهان شناسی و انسان شناسی متناسب با نیاز فعلی خود به این سمت حرکت کنیم.
وی افزود: بنا بر این هم باید این نگاه منظومه ای را به روزرسانی کنیم و همچنین مفاهیم این نظام منظومه ای را کاربردی کنیم که رهبر انقلاب به مواردی همچون مفهوم مواسات اشاره کردند که منجر به نهضت کمک مومنانه در ایام کرونا شد و به دنیا نشان داد که دین چه نقشی می تواند در گسترش کمک به دیگران داشته باشد.
ساجدی یک مرحله از کار را مربوط به برجسته سازی آثار مثبت دین در سطح ملی و بین المللی دانست و اظهار کرد: البته حوزه های علمیه کارهای خوبی انجام دادند ولی همچنان فاصله بسیاری داریم و نویسندگان باید ندای رهبری را پاسخ دهند و سه گام را بردارند.
سه گام تا عملی کردن مفاهیم دینی
ساجدی گفت: گام اول این است که این نگاه منظومه ای را به روزرسانی کنیم و با نگاه به وضعیت تمدن غرب و اسلام، شرایط فعلی دنیای داخل و خارج و با توجه به شرایط فعلی انسان مدرن حرکت کنیم.
وی درباره گام دوم گفت: این نگاه منظومه ای اقتضا می کند که در دایره وسیعتری به دین نگاه کنیم و به احکام اجتماعی توجه داشته باشیم و آن را محدود به احکام فردی نکنیم که در آن صورت سبب از بین رفتن بسیاری از مصالح آموزه های اسلام خواهد شد. یعنی دین اسلام یک دین زنده و پویایی نخواهد بود که بتواند یک زندگی توحیدی را دنبال کند و گسترش دهنده تقوای فردی و جمعی باشد.
ساجدی تاکید کرد: به هر اندازه که جامعه اسلامی در مسیر دین بیشتر حرکت کرده و این مفاهیم را برجسته نماید؛ همانگونه که رهبر انقلاب به مفاهیمی همچون توکل، تکلیف، جهاد و ایثار به معنی صحیح کلمه اشاره کردند، در تبیین و عینی سازی موفق خواهیم بود.
وی اضافه کرد: در گام سوم اگر کارکردهای دین برجسته سازی شود، ندای رهبر انقلاب را پاسخ گفته ایم و در این مسیر می توانیم گام های بلندی برداریم. البته کارهای فراوانی در این زمینه به صورت جزیره ای انجام شده و در اضلاع مختلف این منظومه به آن پرداخته شده است ولی بعضی از این اضلاع کمتر به آن توجه شده است. شاید حوزه های علمیه با توجه به این که توزیع نیروها متناسب با نیازها نبوده به این موضوع به صورت کامل نپرداخته است و اگر محققان در این مسیری که علامه طباطبایی آغاز کردند و شاگردانشان آن را دنبال کردند، تلاش کنند، این راه کاملتر می شود.
این کارشناس مذهبی افزود: این مسیری است که هنوز نیاز به گام های بلندتری دارد و تعداد مراکزی که این نگاه را به نحو منظومه ای دنبال کنند، کم است. البته چنین نگاهی کار آسانی نیست و هر مقدار کار شود باز جای آن خالی است ولی مراکزی که با این نگاه به اسلام توجه دارند، باید چنین کاری را انجام دهند.
وی افزود: البته نگاه منظومه ای بخش های مختلفی دارد و قابل تجزیه است ولی نیاز به یک مدیریت کلان دارد که بتواند در یک توزیع مناسبی نیروهای مختلف را جهت دهد که هر کدام متناسب نیاز بیشتر در آن بخش سرمایه گذاری کند.
منظومه معرفتی اسلام و تمدن نوین اسلامی
ساجدی گفت: در مجموع بخشی از این منظومه معرفتی به تبیین همه جانبه تمدن نوین اسلامی برمی گردد، بخشی از آن مربوط به تولید اندیشه در این نگاه منظومه ای است و بخشی نیز مربوط به توسعه اسلامی سازی علوم انسانی است. یعنی نگاه اسلامی به این آموزه ها و استخراج و استنباط آموزه های اسلامی در عرصه های فرهنگ، جامعه، روان، عرصه های مختلف سلامت و عرصه های مختلف علوم انسانی و میان رشته ای چگونه است و بخشی نیز مربوط به کارهای میدانی و رسانه ای است.
جایگاه سلامت معنوی در منظومه معرفتی
وی اضافه کرد: مطالب مربوط به منظومه معرفتی و ارزشی اسلام باید در عرصه عمل عرضه شود و این مفاهیم بر اساس آن منظومه فرهنگسازی شود. مثل مفهوم مواسات که اتفاق افتاد و جامعه نقش آن را به خوبی لمس کرد.
این استاد موسسه امام خمینی (ره) اضافه کرد: یکی از مفاهیمی که می توان نام برد موضوع سلامت معنوی است که بتوانیم به سمت گسترش اخلاق و تقوای فردی و جمعی و توسعه سلامت معنوی حرکت کنیم. اسلام در زمینه سلامت معنوی گام های بلندی برداشته و اگر بتوانیم این معارف را برجسته کنیم، هم جامعه ما از آن بهره خواهد برد و هم دنیا مدل موفقی را خواهد یافت. سلامت معنوی موضوعی است که عمر چندانی در دنیا ندارد در حالی که آیات و روایات بسیاری در این عرصه وجود دارد.
نقش رسانه‌ها در عملی کردن منظومه معرفتی
وی بخشی از عملی کردن منظومه معرفتی را بر عهده رسانه ها دانست و گفت: بخشی از کارهای رسانه ای، عینی سازی و آوردن به صحنه عمل در فضای جامعه و همچنین ارائه کارهای هنری بر روی منظومه معرفتی باعث برجسته شدن و استخراج نتایج منظومه معرفتی خواهد بود. مثلا در دوران همه گیری کرونا دیدیم که چه اتفاقی افتاد و ظرفیت آن را در جامعه دیدیم در حالی که در کشورهای دیگر شاهد حمله مردم به فروشگاه ها بودیم یا مشکلاتی برای افراد سالخورده مبتلا به کرونا ایجاد کردند و گفتند به سمت نجات نیروهای جوانتر برویم ولی در ایران دیدیم اینگونه مواسات و نهضت کمک مومنانه در طرح شهید قاسم سلیمانی انجام شد.
ساجدی افزود: اگر این ظرفیت ها استخراج و به صورت رسانه ای عرضه شود، مردم دنیا می بینند که ارزش عملیاتی کردن مفاهیم ارزشی و معرفتی اسلام چیست و چه آثاری در جامعه دارد. به همین دلیل معتقدم هنر و رسانه باید به میدان بیاید تا هم سبب تشویق جامعه شود و هم پشتوانه خوبی برای محققان و افراد متدین شود و از طرف دیگر الگویی برای سایر جوامع شود.
وی ادامه داد: این کار فقط یک کار نظری و علمی نیست و باید از فضای مجازی به طور گسترده استفاده کرد. چون امروزه فضای مجازی در فرهنگسازی بسیار اثرگذار است ولی ما در این مسیر استفاده کافی از آن نمی کنیم. بنابر این یک سطح کار مربوط به کارهای علمی صرف است و یک سطح آن نیز کارهای گسترده در فضای مجازی و رسانه ای است و یکی هم مربوط به بحث های استخراج و برجسته سازی کارکردهای مثبت دین در سطح ملی و بین المللی است که همه ا ینها باید در کنار هم صورت بگیرد.
