به گزارش صدای حوزه، شروع فصل تابستان همزمان با آغاز اوقات فراغت جمعیت میلیونی دانش آموزان و دانشجویانی است که در سنین حساس نوجوانی و جوانی به سر می‌برند. ضرورت برنامه‌ریزی برای این قشر از جامعه از آنجایی حائز اهمیت است که این دوران، نقطه عطفی در زندگی افراد به شمار می‌رود و در ساخت سرنوشت آنان و سعادت جامعه نقشی بسزا دارد؛ بنابراین ترسیم و ارائه نقشه راه برای جوانان و نوجوانان ضرورتی است که بر خانواده‌ها و مسئولان جامعه قرار دارد.
این در حالی است که تابستان با روزهای بلند و اوقات فراغت بسیار پیش روی قشری است که با انبوهی از داده‌ها و محتوا در فضای مجازی روبرو هستند؛ داده‌ها و اطلاعاتی که می‌توانند مسیر راه آینده‌سازان کشور ما را از خط مستقیم خارج کرده و یا خط سیر مستقیم و سعادت بخشی را در اختیار آنها قرار دهند.
این طور است که تعطیلات تابستانی برای نسل جوان و نوجوان فرصتی برای تفریح و سرگرمی است، اما لازم است که تفریح را به گونه‌ای تعریف کرد که هم نوجوان امروزی از آن لذت ببرد و هم مورد رضایت خدا بوده و سعادت همیشگی او را تأمین کند. بزرگترهای خانواده در بهره‌برداری از این ایام فراغت نوجوان خود می‌توانند سینما بروند، سفر کنند، با آنها همبازی شوند و یا اینکه در خانه بمانند و با سرگرمی‌های خانگی خوش بگذرانند. البته خط قرمزهای تفریح را هم نباید نادیده گرفت. چون اگر همین سرگرمی‌ها در تعطیلات تابستانی هم به جای سود، ضرر داشته باشد باید دورش را خط کشید.
نظر اسلام درباره تفریح
تفریح سالم یکی از عواملی است که سلامت هر کسی را تأمین می‌کند. در روایت‌های امامان معصوم علیهم السلام هم به این موضوع اشاره شده است.
به عنوان مثال در کتاب معانی الاخبار نوشته شده که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «آدم خردمند اوقات روزانه‌اش را به چند بخش تقسیم می‌کند و یک بخش از آن را برای بهره‌جویی از حلال قرار می‌دهد؛ این بخش، قسمت‌های دیگر را تقویت می‌کند و مایه آرامش و آسایش قلب می‌شود.»
امام صادق علیه السلام هم فرموده‌اند: «هر مسلمان دانا، باید فرصت‌های زندگی خود را بر سه بخش تقسیم کند، به این ترتیب که بخشی از آن را برای کار و کسب درآمد صرف کرده و بخش دیگری را به جمع‌آوری توشه و زاد برای آخرت بپردازد. بخش سوم زندگی او هم باید به تفریح‌های سالمی که از رفتار حرام در آن خبری نیست، سپری شود و پرداختن به این بخش سوم (تفریحات)، کمکی برای این فرد مؤمن خواهد بود که آن دو بخش اول را با کیفیتی بهتر انجام دهد.»
بنابراین هدف از تفریح، تأمین سلامت و تجدید نیرو برای جمع کردن توشه دنیا و آخرت است. پس تعطیلات تابستانی برای نوجوانان و جوانان فرصت خوبی برای تجدید قواست تا بعد از این روزها، با انرژی بیشتری مشغول تحصیل و یا کار و کسب شوند.
در عین حال با در نظر گرفتن انواع تفریح‌های سالم و ناسالم که اسلام معرفی کرده، این نتیجه به دست می‌آید که بهتر است تفریح برای رسیدن به سودی غیر از سرگرم شدن انجام شود.
تفریحات خانگی
لازم نیست که برای سرگرم شدن در تعطیلات تابستان حتماً برنامه‌ای برای گشت و گذار در مکان‌های تفریحی داشته باشید. بعضی تفریح‌ها در محیط خانه هم قابل اجرا هستند و هر کسی بر اساس علاقه‌های خودش می‌تواند به شکل و سبک خاصی تفریح کند و سرگرم شود.
در عین حال تفریح هم در بعضی موارد زنانه و مردانه دارد؛ بعضی از تفریح‌ها بیشتر با سلیقه و لطافت خانم‌ها سازگار هستند و بعضی سرگرمی‌ها با روحیات و خلق و خوی آقایان تناسب دارد.
هنرهای دستی: یک تفریح پیشنهادی برای دختران در تعطیلات تابستانی، پرداختن به هنرهای دستی است. یکی از این هنرها که در دین اسلام هم به آن توصیه شده، هنر ریسندگی است. در کتاب کنز العمال نوشته شده که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «بهترین سرگرمی زن، ریسندگی است.»
البته ریسندگی در دوران زندگی پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نمونه‌ای از تفریح و یا کار خوب برای خانم‌ها بود. امروزه خیاطی، گل‌دوزی، قلاب‌بافی، ترمه‌دوزی و … را می‌شود به عنوان تفریح در خانه به دختران جوان پیشنهاد کرد.
شوخی و خنده: آدمی که مدام کار کند، به مرور زمان بدنش خشک و خسته می‌شود؛ چنین آدمی باید با ورزش و نرمش بدنش را نرم کند تا بتواند به کارهایش ادامه بدهد. دین هم با شوخی و تفریح نرم و قابل درک می‌شود. دینی که با شوخی و تفریح همراه نباشد، دین نیست و مورد قبول آدم‌ها قرار نمی‌گیرد. این طور است که به نقل از پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله روایت شده که فرمودند: «تفریح و بازی کنید، چون من خوش ندارم که در دین شما خشونت و سختی دیده شود.»
ورزش و تفریح
اسب سواری، تیراندازی و شنا از ورزش‌هایی است که هم به عنوان تفریح و هم به عنوان ورزش حرفه‌ای توصیه شده است. در کتاب کنز العمال به نقل از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله آمده است: «بهترین سرگرمی مرد مؤمن شناست.» روایت دیگری هم از آن حضرت نقل شده مبنی بر اینکه: «دوست‌داشتنی‌ترین سرگرمی نزد خدای تعالی اسب سواری و تیراندازی است.»
البته این ورزش‌ها از لحاظ هزینه با هم تفاوت دارند. به عنوان مثال اسب سواری ورزش نسبتاً گرانی است، اما لذتی در آن هست که هر کس یک بار آن را تجربه کند، به راحتی ترکش نمی‌کند.
تیراندازی هم ورزشی است که باید آن را در باشگاه‌های مخصوصی یاد بگیرید. البته اگر قرار است برای تفریح به پارک‌های جنگلی یا کنار دریا بروید، شکار تفریحی را به کلی فراموش کنید.
شنا هم ورزش و تفریح خوبی برای روزهای گرم تابستان است و استخرها یکی از پرمخاطب‌ترین مکان‌ها برای نوجوانان و جوانان در این روزها هستند. هزینه زیادی ندارد و برای سلامتی بدن هم مفید است.
یکی دیگر از ورزش‌ها که به طور تفریحی هم قابل اجراست و در بین ایرانی‌ها طرفدارهای زیادی دارد، ورزش کشتی است. در روایت‌ها نقل شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله دیگران را به ورزش توصیه می‌کردند. در جلد ۱۰۳ کتاب بحار الانوار هم نوشته شده که: یک شب رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به خانه دخترش، حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها، رفته و امام حسن و امام حسین علیهما السلام را که آن زمان کودک بودند، به کشتی گرفتن تشویق کردند. آن دو بزرگوار هم برخاستند و با هم کشتی گرفتند.
تفریح کودک و نوجوان
روش‌های زیادی برای پر کردن تعطیلات تابستانی وجود دارد؛ از مهمانی و دیدار با دوستان و اقوام گرفته تا سفرهای گروهی و گشت و گذار در طبیعت. روایت‌های اسلامی برای هر گروه سنی، شیوه‌ای برای تفریح تعیین کرده است. در این میان، یکی از تفریح‌های کودکان و نوجوانان، بازی کردن است.
ابورافع، یکی از دوستداران امام حسن علیه السلام، ماجرایی را تعریف کرده که شرح آن در جلد ۴۳ کتاب بحار الانوار آمده است: «من و امام حسن بن علی علیهما السلام در کودکی با هم سنگ بازی می‌کردیم.»
اصلاً بازی‌های دوران کودکی همه‌اش باعث شادی و نشاط است. هیچ اشکالی هم ندارد اگر بزرگترها در بازی بچه‌ها وارد شده و در شادی آنها شریک شوند. چون پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هم در بازی نوه‌های خود، امام حسن و امام حسین علیهما السلام، وارد می‌شده و با آنها تفریح می‌کردند.
تفریح‌های ممنوع
خداوند همان قدر که آدم‌ها را به خوبی‌ها دعوت می‌کند، از بدی‌ها بازمی‌دارد. همان طور که تفریح و سرگرمی حلال را معرفی می‌کند، سرگرمی‌های حرام را هم نام می‌برد و از آن نهی می‌کند. در آیه ۳۲ سوره انعام، دنیا را وسیله بازی و بیهوده گرایی مردم غافل نام می‌برد و می‌فرماید: «وَ مَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَآ إِلَّا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْاخِرَهُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ؛ و زندگی دنیا جز بازی و سرگرمی نیست و البته خانه آخرت، برای تقواپیشگان بهتر است. آیا نمی‌اندیشید؟» البته باید توجه داشت که کلمه «لعب» به کاری گفته می‌شود که قصد صحیحی در آن نباشد و «لهو» هم کاری است که آدم را از کارهای مهم و یاد خدا غافل کند.
بنابراین تفریح کردن و سرگرمی در تعطیلات و اوقات فراغت خوب است، اما اگر همین سرگرمی آدم را خسته و کسل کند نه فقط توصیه نمی‌شود، بلکه باید دورش را خط کشید و اصلاً طرفش نرفت.
شکار به قصد تفریح: در کتاب مستدرک ماجرایی نوشته شده با این شرح که: امام صادق علیه السلام درباره کسی که برای تفریح و سرگرمی به دنبال شکار می‌رود، فرموده‌اند: «مؤمن فرصت چنین کارهایی را ندارد. کارهای لهو و سرگرم‌کننده، سنگدلی می‌آورد و نفاق بر جای می‌گذارد.» پس زمانی که شکار برای رفع گرسنگی و تأمین نیاز خانواده و مردم باشد اشکالی ندارد، که البته آن هم باید به اندازه باشد و حیوان‌های بی‌زبان را بی‌مورد از بین نبرد.
اما اینکه جوانان در تعطیلات تابستانی تفنگ به دست بگیرند و راهی جنگل‌ها شوند تا برای سرگرمی، حیوان‌ها را بکشند، کاری است که نه فقط سازمان جنگلبانی با آن مخالف است، بلکه بالاتر از این حرف‌ها، کار خلاف دین مرتکب شده است.
کفتربازی
پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله مردی را دیدند که کبوتربازی می‌کرد. فرمودند: «شیطانی دنبال شیطان می‌رود.» تعدادی از عالمان دین در تفسیر این روایت که در کتاب مستدرک نوشته شده، گفته‌اند که اصل این کار بد نیست، اما اگر ادامه پیدا کند و باعث شود که انسان به غفلت و بطالت عمر دچار شود، سرزنش شده است.
در تعطیلات تابستان هم همین طور است. اینکه جوانی هر روز به جای اینکه کار مفیدی انجام بدهد، به پشت بام برود تا کبوترهای بی‌زبان را بگیرد و در قفس نگه دارد تا به او عادت کنند، بعد پروازشان بدهد تا دوباره برگردند توی قفس خودش، کار درستی است؟
قمار
خداوند در آیه ۱۸۸ سوره بقره می‌فرماید: «یا ایها الذین امنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال خود را در بین خود به باطل نخورید.» امام صادق علیه السلام فرموده‌اند که منظور از نخوردن مال به باطل، ممنوع بودن قمار است.
اما چرا سرگرم شدن به قمار ممنوع و حرام است؟ چون اگر یک بار بنشینی پای قماربازی، در آخر یا پولت را می‌بازی و یا پولت طرف مقابل را می‌بری؛ پس یا حریص‌تر می‌شوی تا پول بیشتری را ببری و یا برای جبران پول از دست داده‌ات بازی قمار را ادامه می‌دهی. این بازی ادامه پیدا می‌کند تا درنهایت به کلی بازنده یا برنه شوی. اما خوب است بدانیم حتی اگر برنده شویم، یک زمانی به طور کلی همه چیز را می‌بازیم. این طور است که بازی قمار برای مسلمان ممنوع شده تا وقت باارزش‌تر از طلایش را صرف باختن نکند.
عیاشی
اینکه جوان و نوجوان با چه کسی تفریح کند و سرگرم شود، نکته مهمی است که نباید از آن غافل شد. تعطیلات تابستانی وقت زیادی نیست، اما همنشینی با آدم بی‌هدف و خوشگذران فایده‌ای جز از بین بردن همین وقت کم را ندارد.
این نکته را هم امام صادق علیه السلام فرموده‌اند که شرح آن در جلد ۷۹ کتاب بحار الانوار آمده است: «از همنشینی با آدم‌های خوشگذران فریب‌خورده دوری کن. همنشینی با آنها از مجالسی است که اهلش به خشم خدا دچار می‌شوند و ممکن است هر لحظه آنها را فراگیرد و به خاطر همنشینی با آنها گریبان تو را هم بگیرد.»
موسیقی نادرست
یک روز پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله با امام علی علیه السلام صحبت می‌کردند. ضمن صحبت‌هایشان به آن حضرت سفارش فرمودند که: «علی جان! سه چیز باعث سنگ شدن قلب آدم‌ها می‌شود: گوش دادن به لهویات، شکار کردن و اظهار نیاز پیش سلطان.»
اما موسیقی ناجور چیست؟ فقها و عالمان دین می‌گویند موسیقی‌ای که آدم را از خود بیخود کند و یا مفهوم بدی داشته باشد که شنیدنش بیشتر از سود، ضرر باشد، موسیقی ممنوع است.
حالا اگر در طول سفر تابستانی یا در خانه، حوصله جوان و یا نوجوانی سر رفت و خواست موسیقی گوش بدهد، باید از موسیقی‌های هجو و باطل دوری کند تا دلش سنگ نشود و حرف حق بر قلبش اثر کند.
