در بیشتر اوقات فقر مادی با فقر فکری و فرهنگی همراه است.

در برابر اینکه می گویند پول چرک کف دست است باید گفت، پول چرک کف دست نیست، بلکه پاک کننده چرک دست هاست؛ اگر به عنوان مخلوق خدا بدان حرمت نهاده شود.

فقر از دیدگاه بین المللی بدین معنی نیست که شما توان گرم کردن خانه تان را ندارید، یا نمی توانید اجاره‌ تان را بپردازید، و یا نمی توانید ملزومات خودتان را تهیه کنید. فقر از منظر بین‌ المللی به این معناست که هر زمانی که بیدار می شوید با ناامنی، عدم اطمینان در خصوص پول مواجه شوید. فقر یعنی منزوی شدن و حتی تبعیض؛ به خاطر شرایط مالی. استرس مداوم که باعث وقوع مشکلات می‌شود که و مردم را از فرصت حضور فعال در جامعه محروم می‌کند.

مسائل اقتصادی و معیشتی در تامین بهداشت جسمی و روانی انسان ها نقش بسزایی دارند. اگر فرد یا جامعه با معضل محرومیت و فقر روبرو گردد، بسیاری از خواسته هایش تامین نمی شود، بیماری های روحی و روانی در او برجسته خواهد شد و تهدیدهای بی شماری سراغ او خواهد آمد. مناسب است نگاهی گذرا به آثار شوم فقر و محرومیت داشته باشیم تا از این طریق نگاه به ثروت اصلاح گردد.

آثار روان تنی

نابرابری و فقر را در دو مقیاس می توان بررسی نمود؛ مقیاس فردی و مقیاس اجتماعی.  فقر و محرومیت در هر دو مقیاس آثار زشت و اندوه باری به جا می گذارد. فقر به گونه های مختلف سلامت جسمی افراد را تهدید می کند. فرد یا خانواده فقیر چه بسا به بزهکاری ها و جنایات مختلفی دست زنند. همچنین اگر فقر در جامعه رسد یابد، پیامدهای سنگینی از خود بر جای می گذارد.

امروزه جمعیت وسیعی از مردم جهان در فقر مطلق به سر می برند. آنان از کمترین امکانات نظیر سر پناه، خوراک و پوشاک محرومند. بیش از سی درصد کشورهای در حال توسعه از آب سالم بی بهره اند، سالیانه سی میلیون نفر در جهان از گرسنگی جان می دهند.متوسط مصرف پروتئین در کشورهای آفریقایی به سختی به بیست گرم در روز می رسد. در حالی که این رقم در کشورهای پیشرفته بیش از صد و بیست گرم است.

مرگ نوزادان، کاهش امید به زندگی، معلولیت گرسنگی از آثار شوم فقر است.  زندگی در فقر و محرومیت مهم ترین علت استرس ها، خودکشی ها، اعتیادها، فروپاشی خانواده ها، تنش ها و ده ها پدیده پلید دیگر است. در سال ۲۰۰۰ میلادی حدود یک میلیارد از جمعیت جهان در فقر شدید زندگی می کردند.

آثار اجتماعی-فرهنگی

در بیشتر اوقات فقر مادی با فقر فکری و فرهنگی همراه است. کسی که مبتلا به فقر مالی است، آن چنان روح و ذهنش به مسئله تامین معاش مشغول می شود که فرصتی جهت پرداختن به نیازهای تربیتی و اعتقادی نخواهد داشت، گذشته از اینکه امکاناتی هم در اختیار او نیست.

با فقر و محرومیت، بسیاری از استعدادها و ظرفیت ها به شکوفایی نمی رسند، روابط دوستانه تحت الشعاع قرار می گیرد، ارتباط خویشاوندی رو به ضعف می نهد، نیل به خوشبختی به صورت یک آرزو در می آید، مشکلات اخلاقی سر بر می آورند، تعلیم و تربیت نادیده گرفته می شود و بهداشت روانی آسیب می بیند.

فقر به دنبال خود گوشه گیری  و احساس تنهایی به ارمغان می آورد. فرد تهی دست از اتومبیل و لباس جذاب بی بهره است؛ لذا وضعیت ظاهری خوبی نخواهد داشت. اگر شخصی از وضعیت ظاهری پایین برخوردار باشد. جذاب نخواهد بود و همین امر موجب بد زبانی ها و محرومیت های روحی و عاطفی خواهد شد.

پیامدهای فقر برای انسان

تهی دستی انسان ها را به خشم و پرخاشگری می کشاند. فرد ندار به دلیل مشاهده تبعیض ها و بی عدالتی ها عقده های روانی بسیاری را درون خود جای می دهد. کینه ها و دشمنی ها فرد تنگ دست را به سمت خشم پیش می برد تا آن که روزی خشمش سر باز کند و جامعه را به هرج و مرج بکشاند. این در حالی است که مولا علی (علیه السلام) فرمود: پسرم از فقر تو بیمناکم؛ از آن به خدا پناه ببر که فقر موجب کاستی در دین و پریشانی در فکر می شود و کینه و دشمنی در پی می آورد. در این مقاله با راهکارهای امام علی علیه السلام برای فقر زدایی در جامعه آشنا شوید.

انسان تهی دست از جایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار نیست. او همواره با تحقیر و سرزنش مواجه می شود و از این طریق بیشترین صدمات روحی و ذهنی را دریافت می نماید. مردم با فقرا به شیوه ای متفاوت از ثروتمندان رفتار می کنند. آنان با نگاه منفی و تحقیر آمیز در جامعه، احساسات تهی دستان را تضعیف می کنند و از آنان موجوداتی شرمنده، خجلت زده و انتقام جو می سازند.

انسان فقیر هماره احساس می کند بی لیاقت و بدون جایگاه اجتماعی است و همین باور هویت او را می سازد. مولا علی (علیه السلام) بیان داشت:

فقیر، حقیر و ناچیز شمرده می شود، به حرفش گوش نمی دهند و جایگاهش را نمی شناسند. اگر وی راست بگوید، او را دروغ گو می نامند و اگر زاهد باشد، او را نادان می خوانند.

این در حالی است که بزرگان دین تامین نیازهای مالی مردم را در اولویت قرار داده ان و توجه به آنها را شاخص نموده اند. امام صادق (علیه السلام) فرمود: به مومن از زکات آن قدر داده می شود که بخورد، بیاشامد، لباس تهیه کند، ازدواج نماید، حج به جا آورد، صدقه دهد و قرض خود را ادا نماید.

اما می توان در میان تمامی پیامدهای زشت و شوم فقر، ضعف ایمانی و دین داری را بیشتر برجسته نمود. محرومیت و تهی دستی بستری مناسب جهت تمایل به بی دینی یا ادیان دیگر است.

فقر انسان را در پرتگاه کفر قرار می دهد؛ زیرا انسان های فقیر با مشاهده زندگی توانگران تحمل خویش را از دست می دهند، احساس خواری و ذلت می کنند، در مقابل آنان به سمت تملق و چاپلوسی کشیده می شوند، حس حسادت در آنها تحریک می گردد و در نهایت از خداوند گله مند گشته، ناخشنود می شوند.

امیر مومنان (علیه السلام) در این رابطه چه زیبا فرمود: فقر شدید ممکن است انسان را وادار به خیانت، دروغ گویی، ذلت پذیری و امتناع از کمک کردن کند و همه اینها کاستی در دین است.

به دلیل پیامدهای نابهنجار، پلید و پست فقر است که حاکمان و مدیران جامعه باید فقرزدایی را سرلوحه برنامه های دینی و اقتصادی خویش قرار دهند.

آنان باید در اجرای عدالت و رفع تبعیض به صورت واقعی و عملی برنامه ریزی کنند تا تمامی زمینه های مناسب را برای بهره مندی عمومی و تامین معیشت اجتماعی فراهم نمایند. حاکمان دینی مامور به رفع فقرند.

پیامبر(ص) تذکراتی به حاکمان پس از خود داده است: مردم را فقیر و تهی دست نگذارند تا به کفر کشیده شوند.

فقر موجب بیماری های جسمی، روانی و اجتماعی خواهد شد. بسیاری از ناراحتی های روانی، افسردگی ها، اضطراب ها، استرس ها، اختلالات روانی، اختلالات جسمی و آلام دوران کهن سالی معلول محرومیت و فقر است. فقر، بی رحم ترین قاتل و مهم ترین علت رنج ها و دردهای بشریت بوده و هست.

نتیجه گیری

بیانی زیبا از امام صادق (علیه السلام) خاتمه بخش این قسمت است:

سلمان وقتی نصیب سالانه خود را از بیت المال می گرفت، به اندازه یک سال مخارج خود را ذخیره می کرد. به او می گفتند: تو با این همه زهد و تقوا به فکر ذخیره یک سال خود هستی؟ شاید امروز یا فردا بمیری و به آخر سال نرسی! سلمان در جواب گفت: شاید هم نمردم. چرا فقط مردن مرا فرض می کنید و زنده ماندنم را در نظر نمی گیرید؟ اگر زنده ماندم، نیازهایی دارم که باید برآورده شوند. شما نمی دانید که نفس انسان اگر به مقدار کافی وسایل زندگی نداشته باشد، در اطاعت خدا کوتاهی می کند و نشاط و نیروی خود را ادر این راه از دست می دهد، ولی اگر به قدر کافی وسایل زندگی فراهم شد، آرامش می یابد و اطمینان خاطر پیدا می کند.