به گزارش صدای حوزه، صرفنظر از اهمیت و ابعاد مختلف سفر رئیس جمهور کشورمان به روسیه و دیدارهای مختلف ایشان، حاشیه ها و تشریفات استقبال از ایشان در مسکو، مانند حضور نیافتن پوتین در فرودگاه برای استقبال از همتای ایرانی خود، چینش و اندازه میز گفت‌وگو و نیز فاصله میان آنها، همچنین نبودِ پرچم دو کشور در این ملاقات ها و نماز خواندن رئیس جمهوری ایران در کاخ کرملین محل بحث های فراوان در شبکه های اجتماعی و رسانه ها بوده است. گرچه اپیدمی کرونا و نیز تغییر بسیاری از پروتکل‌ها پس از شیوع این بیماری می تواند پاسخ بسیاری از سوالات حاشیه‌ای باشد، اما جزئیات بیشتری هم هست که شاید بسیاری از ما نمی دانیم.
برای پاسخ به سوالات و رفع برخی ابهامات در این باره با «علی‌محمد بیدارمغز» گفت‌وگو کرده ایم؛ وی از دیپلمات های با تجربه وزارت امورخارجه است که در دوره های مختلف مسئولیت های مختلفی را بر عهده داشته است؛ «معاونت اداره نمایندگی‌ها- تشریفات کل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی»، «رییس تشریفات نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد نیویورک» و «مدیر سابق آموزش تشریفات در مرکز آموزشهای دیپلماتیک وزارت امور خارجه» از جمله مسئولیت های بیدارمغز در حوزه تشریفات دیپلماتیک بوده است. مشروح گفت‌وگو با این دیپلمات سابق و متخصص در این زمینه را در ادامه می خوانید:
-موضوع عدم استقبال رئیس جمهور روسیه از همتای ایرانی خود، مورد سوالات و ابهامات فراوان از سوی کاربران شبکه های اجتماعی و برخی اهالی سیاست قرار گرفته است؛ بفرمائید که بر اساس پروتکل های دیپلماتیک و سابقه تشریفات و استقبال از سران کشورها در روسیه، آیا تشریفات بعمل آمده در زمینه استقبال از آقای رئیسی در مسکو غیرمعمول یا خارج از عرف بوده است؟
انتقال فرودگاه ها به خارج از شهرها به دلایل محیط زیستی، پروتکل های دیپلماتیک را هم تحت تاثیر قرار داده است؛ در نتیجه این نقل و انتقالات، فاصله فرودگاه های بین المللی با مراکز شهرها و پایتخت ها زیاد شد. بنابراین، ترتیبات و تفاهمات دوجانبه ای برای استقبال از مقامات یکدیگر میان کشورها شکل گرفت. بر این اساس، کشورها برای استقبال از سران و مقامات همتا، اغلب از حضور در فرودگاه های بین المللی اجتناب می کنند.
برای مثال، در طول روز با احتساب ترافیک، رفتن به فرودگاه بین المللی امام خمینی، حدودا یک ساعت و ۱۵ دقیقه به طول می انجامد و همین مقدار زمان هم برای برگشت لازم است که زمان زیادی برای رئیس جمهور یک کشور است. از سوی دیگر هواپیمای تشریفاتی مقامات کشورها فاقد نظم پروازهای تجاری است و نمی توان ساعات دقیق و مشخصی را برای رسیدن آنها پیش بینی کرد.
برای مثال، ممکن است رئیس جمهور چین از پکن عازم تهران شود، و بر اساس مرسومات دیپلماتیک توقفی هم در اسلام آباد پاکستان داشته باشد و دیدار و احوالپرسی هم با آقای عمران خان رئیس جمهور پاکستان داشته باشد. به همین دلیل، کشورها برای مراسم استقبال از مقامات یکدیگر، متقابلا ترتیباتی را تنظیم کرده اند. در اینصورت این تفاهم شکل می گیرد که در صورت عدم استقبال از رئیس جمهور یک کشور در فرودگاه، مقامات آن کشور هم می توانند در چارچوب «اقدام برابر» از حضور در فرودگاه خودداری کنند.
-قواعد و پروتکل های دیپلماتیک در ارتباط با «سطح مقامات» استقبال کننده چگونه است؟ آیا قاعده مشخصی در این زمینه وجود دارد؟
در اینجا یک قاعده از سوی کشورها رعایت می شود؛ به طوریکه سطح مقام استقبال کننده نباید دو درجه کمتر از مقام میهمان پایین تر باشد. مثلا وزیر یا معاون رئیس جمهور برای استقبال از رئیس جمهور، و برای استقبال از یک وزیر، یک مدیرکل یا معاون وزیر در نظر گرفته می شود. پائین تر از این، برای استقبال از مقامات مرسوم نبوده و برخلاف تشریفات دیپلماتیک است. در اینصورت، توهین به رئیس جمهور میهمان و خلاف ادب خواهد بود.
نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد، حضور رئیس تشریفات در فرودگاه ها است که به امور تشریفات مانند ویزا و روادید و جابه‌جایی بار و هماهنگی اتومبیلها رسیدگی می‌کند، اما استقبال اساسا توسط مقام رسمی صورت می گیرد.
عامل مهم دیگر در کیفیت تشریفات، تفاهمات دوجانبه و سطح روابط میان کشورهاست؛ برای مثال، در صورت فرود هواپیمای یک رئیس جمهور در فرودگاه مهرآباد، به دلیل کوتاهی مسافت، یک مقام همتا ممکن است برای استقبال از میهمان در فرودگاه حاضر شود و مراسم رسمی استقبال مانند سان و رژه هم در همانجا برگزار شود. در این صورت، کشور مقابل هم باید در صورت سفر رئیس جمهور ما به آن کشور، عمل برابر صورت دهد و استقبال از او در فرودگاه در همان سطح انجام شود. به طور کلی، روابط میان دو کشورها در کم و کیف استقبال از مقامات موثر است.
-موضوع مورد بحث دیگر در سفر آقای رئیسی به مسکو، شکل میز و فاصله چند متری میان روسای جمهور دو کشور است. تحلیل شما از این چینش و این شکل از تشریفات چیست؟ آیا مفهوم و معنای خاصی دارد؟
دیدارها و ملاقات سران در ۳ حالت صورت می گیرد؛ یکی، دیدارهای «تشریفاتی» خیلی کوتاه در حد دست دادن و کنار هم نشستن است. مشابه همین حالت، در دیدارهای «مشورتی» صورت می گیرد. اما در دیدارهای «کاری»، ترتیبات نشستن متفاوت است؛ میزی که برای آقای رئیسی چیده شده بود میز برای مذاکرات و دیدار کاری است؛ عده‌ای این را با دیدار آقای پوتین با نخست وزیر اسرائیل یا سران سایر کشورها مقایسه کرده اند. این در حالی است که دیدار و مذاکرات روسای ایران و روسیه ۳ ساعت طول کشیده است.
ظاهرا کسی غیر از روسای جمهور و دو مترجم کسی در جلسه حضور ندارد. احتمالی که من مطرح می کنم این است که افراد دیگر، شامل وزرا و همراهان دو رئیس جمهور نیز سر این میز بوده اند. یک قاعده ای در برخی ملاقات های کاری وجود دارد که سران دو کشور به تنهایی با حضور مترجمان با یکدیگر گفتگو می کنند.
در این حالت، مسائل استراتژیک سطح بالا و خیلی محرمانه و در حد سری ممکن است میان دو رئیس جمهور مطرح شود که مقامات در سطوح پائین تر حضور ندارند. تصور من این است که در ملاقات اصلی و کاری، آقایان وزرا حضور داشته اند و احتمالا برای زمانی کوتاه میز را ترک کرده اند و به همین خاطر فاصله میان آقای رئیسی و آقای پوتین زیاد به نظر می رسد. بر این اساس، همراهان و وزرا، میز را ترک کرده و ۲ رئیس جای خود را عوض نکرده اند.
دوره هایی که من در سازمان ملل بودم، گاهی پیش می آمد که وزرا یا روسای جمهور در دیدارهای دوجانبه، از همه اعضای هیات خود درخواست می کردند که میز را ترک کنند و مذاکرات ۲ نفره داشته باشند. این قاعده در دیدارها و ملاقات مقامات مرسوم است.
-اما در تصاویر مربوط به ملاقات آقایان پوتین و رئیسی، صندلی های اضافه ای دیده نمی شود، آیا مطابق این احتمالی که شما مطرح می کنید، ممکن است صندلی ها را پس از خروج وزرا یا همراهان، از دور میز برداشته باشند؟
البته در برخی از ملاقات هایی که ما بودیم چنین چیزی انجام نشده است؛ ولی در جریان دیدار روسای جمهور روسیه و ایران، احتمالا برای اینکه صورت و ظاهر حفظ بشود، ممکن است صندلی ها را برداشته باشند.
-آقای بیدارمغز، مسئله دیگری که در دیدار آقایان پوتین و رئیسی مطرح شده است، نبودِ پرچم دو کشور روی میز یا در اتاق مذاکرات است. آیا دیدارها در این سطح بدون استقرار پرچم ها امری عادی است؟
من هم پرچمی در تصاویر منتشر شده، مشاهده نکردم. پرچم را معمولا یا روی میز قرار می دهند یا پرچم های سالنی و پایه دار است که در سمت هیات ها و مقامات قرار می گیرد. احتمالی که من مطرح می کنم این است که پس از ترک جلسه از سوی وزرا و همراهان، به همراه صندلی ها، پرچم ها را نیز برداشته باشند. ممکن است چنین اتفاقی افتاده باشد.
-با فرض اینکه اساسا، پرچمی قرار داده نشده باشد، ارزیابی شما در این صورت چیست؟
چنین چیزی مرسوم نیست و برای من هم قابل تصور نیست؛ پرچم هویت یک کشور و یک ملت است. پرچم نشانه رسمی بودن ملاقات ها است. احتمال دیگر این است که ملاقات اصلی در یک سالن دیگر صورت گرفته که در آن سایر مقامات و وزرا حضور داشته و پرچم های دو کشور نیز در آنجا استقرار یافته باشد.
در این حالت، روسای جمهور به جای اینکه از وزرا برای ترک جلسه درخواست کنند، خودشان سالن را ترک کرده و در یک محیط دیگری به صورت خصوصی و دو نفره مذاکره کرده باشند. بر اساس این احتمال، تصاویر منتشر شده از دیدار دو نفره آقای پوتین و رئیسی، مربوط به محل اصلی مذاکرات نبوده است.
مشابه این حالت، در ملاقاتی که آقای لاریجانی به عنوان دبیر شورایعالی امنیت ملی با خاویر سولانا داشتند، در تصاویر مربوطه مشاهده می کنید که آقایان لاریجانی و سولانا در باغی هستند که محل دیدار بوده است. در این جلسه نه پرچمی است و نه لیوان آب و نه چیز دیگری.
در ارتباط با دیدار روسای جمهوری ایران و روسیه، این احتمال قوی تر است که ملاقات اصلی با حضور اعضای هیات ها در یک سالن دیگر با پرچم و میکروفون و آب و نوشیدنی های روی میز صورت گرفته است، اما ۲ رئیس جمهور به همراه ۲ مترجم اتاق اصلی مذاکرات را ترک کرده باشند و در اتاق دیگری که ما تصاویرش را دیده ایم به گفت‌وگوهای خود ادامه می دهند.
نماز آیت الله رئیسی در کاخ کرملین
-موضوع قابل بحث دیگر، تصاویر مربوط به نماز خواندن آقای رئیسی در کاخ کرملین است که بنابر برخی گفته ها، ایشان در میانه جلسه و دیدار با همتای روسی خود، اقدام به گزاردن نماز اول وقت کرده اند. نظر شما در این باره چیست؟
این مسئله هیچ بعید نیست؛ چرا که نماز اول وقت واجب است. از سوی دیگر، آقای رئیسی چهره مذهبی و دینی هم هستند. بنابراین، طبیعی است که تصور کنیم که ایشان برای نماز اول وقت جلسه را ترک کرده باشند. یک گفته ای در این زمینه وجود دارد مبنی بر این که «وقت نماز که رسید به کارت بگو که نماز دارم، به نمازت نگو که کار دارم.» هر چند که نشانه ای مبنی بر اینکه نماز آقای رئیسی وسط جلسه بوده است، وجود ندارد.
اما در این صورت، حتما هماهنگی های قبلی با طرف مقابل انجام شده است. اما به احتمال زیاد، آقای رئیسی نماز خود را در همان اتاقی که ملاقات صورت گرفته است، به جا آورده اند. به نظرم این اتفاق خوبی بود که نشان می دهد که در کاخ کرملین هم می شود نماز خواند.
