به گزارش صدای حوزه، صدای دادخواهی مردم خوزستان که از بی آبی و بی برقی در کشور به فریاد رسیده بود، می‌تواند آیینه تمام‌نمای شرایط آب و برق کشور تلقی شود.
در شرایطی که تامین آب و برق برای هر نوع فعالیتی در کشور جزء نیازهای حیاتی است و نقش اکسیژن برای بقای انسان را بر عهده دارد، وزارت نیرو به عنوان یکی از مهمترین وزارت خانه های اقتصادی دولت وظیفه تامین این نیاز مهم را بر عهده دارد.
اهمیت تامین و توزیع آب و برق با کیفیت مطلوب که از حیاتی ترین نیازهای جامعه است، مهمترین هدف این وزارت‌خانه محسوب می‌شود. اما می‌توان اهداف دیگری نظیر حفاظت، نگهداری، بهره برداری و بهبود کمی و کیفی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی به همراه تامین نیازهای انرژی با کیفیت مطلوب و تمام وقت برای انواع مصارف شهروندان را نیز برای وزارت نیرو برشمرد.
قطعی برق، ابر چالشی که درمان فوری نیاز دارد
بررسی شرایط کنونی زیرساخت‌های آب و برق کشور بیانگر وجود ابر چالش‌هایی است که حیات سایر بخش‌های دیگر نظیر، زندگی روزانه مردم، صنعت و کشاورزی را تحت تاثیر خود قرار داده است. به عنوان مثال قطعی برق در روزهای اخیر به حدی زمینه مختل شدن زندگی مردم را فراهم کرد که ساده‌ترین کارها نظیر تراکنش بانکی، باز شدن درب‌های برقی و حتی نگهداری مایحتاج غذایی با مشکل روبرو شد.
علاوه بر مشکلات عنوان شده در حوزه مشترکان خانگی برق و زندگی روزمره مردم، قطعی برق تولید بسیاری از صنایع بزرگ و کوچک را تحت تاثیر قرار داد و حتی بسیاری از کشاورزان نیز به سبب وابستگی تامین آب از چاه با ابزار برق دچار مشکلات گسترده شدند.
طبیعی است که سایه چنین چالشی بر سر کشور نمی‌تواند در طولانی مدت تحمل شود و باید در اسرع وقت به وضعیت آن رسیدگی کرد.
مسئله قطعی برق راه حل پایدار دارد؟
برای حل مشکل قطعی برق ناشی از کمبود تولید این حامل انرژی ۳ راهکار مطرح می‌شود.
راهکار اول پیرامون حل ریشه‌ای مشکل قطعی برق در زمستان، مسئله اصلاح الگوی مصرف بر مبنای اسناد بالادستی ابلاغی رهبر معظم انقلاب است. در شرایط فعلی شاهد رشد سرسام آور مصرف برق در کشور هستیم و شاخص پیک مصرف نسبت به سال گذشته نزدیک به ۱۵ درصد افزایش را تجربه کرده است. این در حالی‌ست وزارت نیرو قصد داشت رشد این شاخص پیک مصرف را در حد ۱ درصد کنترل کند.
بر همین اساس علاوه بر راهکارهای تشویقی و آگاه‌سازی مدیریت مصرف برق، جراحی نظام تعرفه‌گذاری با نگاه عدالت محور باید در سریع‌ترین زمان ممکن مد نظر قرار گیرد.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته در این حوزه، در حال حاضر ۵۱ درصد از یارانه برق پرداختی از بیت المال سهم ۳ دهک پر درآمد جامعه می‌شود هر مشترکی که بیشتر مصرف کند، از یارانه انرژی بیشتری برخوردار می‌شود. در همین راستا استفاده از نظام تعرفه‌گذاری پلکانی موثر با رایگان کردن هزینه برق کم‌مصرف‌ها و افزایش قابل توجه هزینه برق مشترکان پرمصرف می‌تواند علاوه بر اصلاح الگوی تقاضای برق، زمینه عادلانه شدن مشکل قطعی برق را حل کند و یکی از موتورهای محرک تخریب صنعت برق را از کار بیندازد.
جهش در ساخت نیروگاه با محوریت استفاده از انرژی اتمی و سایر انرژیهای تجدیدپذیر
علاوه بر راهکارهای مطرح شده در حوزه مدیریت مصرف برق، باید زمینه امور مغفول مانده در برنامه ششم توسعه از جمله افزایش ظرفیت نیروگاهی کشور در دستور کار قرار گیرد. البته ساخت نیروگاه باید با نگاه متنوع‌سازی سبد نیروگاهی کشور انجام شود؛ به نحوی‌که سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر و نیروگاه‌های اتمی در ظرفیت نصب شده نیروگاه افزایش پیدا کند.
در حال حاضر تنها ۲ درصد از ظرفیت نصب شده اسمی نیروگاهی کشور به برق اتمی، خورشیدی، بادی و سایر منابع تجدیدپذیر اختصاص دارد و این ظرفیت باید در سال‌های پیش رو با جهش مواجه شود. نکته قابل توجه در ارتقای نیروگاه‌های تجدیدپذیر مسئله کسری تراز گازی کشور است که در زمستان زمینه غیرفعال شدن نیروگاه سوخت فسیلی را مهیا کرده و منجر به خاموشی گسترده می‌شود. در شرایطی که توسعه نیروگاه‌های برق با محوریت منابع تجدیدپذیر می‌تواند سایه خاموشی زمستانه را از سر کشور رفع نماید.
دیپلماسی در خدمت تامین برق مردم
راهکار سوم مد نظر برای حل قطعی مشکل کم‌آبی اتکا به ظرفیت دیپلماسی برق است. در حال حاضر به دلیل تفاوت ساعتی کشورهای همسایه شاهد این مسئله هستیم که اوج بار در ساعات متفاوتی رخ می‌دهد. برای مثال بر اساس ساعت کشور اگر اوج بار ایران ساعت ۱۳ هر روز اتفاق بیفتد، این اوج مصرف در کشور عراق با اختلاف ۱ ساعته رقم می‌خورد. در همین راستا توسعه دیپلماسی برق و اتصال شبکه برق ایران به کشورهای همسایه می‌تواند زمینه تبادل انرژی در ساعت پیک مصرف را مهیا کرده و علاوه بر حل قطعی مشکل برق شاهد تبدیل شدن ایران به قطب تولید برق منطقه باشیم. لازم به ذکر است، این مسئله از لحاظ اقتصادی نیز می‌تواند آورده قابل توجهی برای کشور به همراه داشته باشد.
وزارت نیرو از نهاد تصدی‌گر به نهاد تنظیم‌گر تبدیل شود
یکی دیگر از چالش‌های موجود در صنعت برق، مسئله تصدی‌گری وزارت نیرو در صنعت برق است. در حال حاضر شرکت توانیر به عنوان مهمترین شرکت دولتی این صنعت، نه تنها سیاست‌گذاری صنعت برق را بر عهده دارد بلکه در بسیاری از موارد شاهد ورود این نهاد به عرصه اجرا و دخالت در بازار هستیم.
از سوی دیگر بسیاری از مدیران صنعت برق به طور مداوم میان بخش دولتی و بخش خصوصی در حال رفت و آمد هستند و همین مسئله زمینه از میان رفتن انگیزه برای فعال‌سازی بخش خصوصی را به وجود آورده است. در همین راستا ایجاد نظام حکمرانی صنعت برق با الویت تغییر در نهادسازی، با در نظر گرفتن کاهش مسئله انحصار و سازوکار جلوگیری از تعارض منافع باید در دستور کار قرار گیرد و این وزارت‌خانه به وزارت‌خانه‌ای تنظیم گر بدل شود. بخش خصوصی نیز پس از حل مسئله تعرفه‌گذاری با انگیزه بیشتری زیرساخت‌های این حوزه را تقویت نماید.
شرایط حدی اقلیمی و نیاز به تغییر نگرش در حکمرانی آب
علاوه بر مسئله تامین برق، وزارت نیرو در مسئله تامین آب نیز وظایف گسترده‌ای دارد. در همین راستا وقوع سیلاب و خشکسالی گسترده به فاصله کمتر از ۲ سال بیانگر آن است که نظام حکمرانی آب مستقر در وزارت نیرو هیچ آمادگی در مقابل شرایط فعلی اقلیمی ندارد.
بر اساس مطالعات صورت گرفته در اوایل دهه ۹۰ که بر روی چند رودخانه کشور انجام شد، مسئله تغییر اقلیم به طور قابل توجهی مورد تاکید بسیاری از کارشناسان و مسئولان قرار گرفت.
برای مثال مطالعه جامعی بر روی رودخانه دز مشخص کرد، روند تغییرات آبدهی این رودخانه برای ۲ دوره قبل و بعد از ۱۳۷۰ تغییرات گسترده‌ای را تجربه کرده و رژیم جریان در پائیز و زمستان بدلیل افزایش دما و تغییر نوع بارش سیلابی تر شده است.
از سوی دیگر میزان جریان سطحی در فصل پائیز و اوائل زمستان افزایش یافته اما میزان دبی پایه منطبق بر احتیاجات و مصارف به میزان ۱۱ درصد کاهش یافته است.
در این مطالعه مشخص شد که تغییرات اقلیمی و افزایش درجه حرارت به میزان ۲ درجه در کل کشور سبب شده تا شاهد افزایش شدت و کاهش زمانی بارندگی باشیم.
این یعنی در آینده نه چندان دور کشور با شرایط حدی اقلیمی مواجه شده و دوره‌های خشکسالی و سیلاب بسیار کوتاه می‌شود.
در چنین شرایطی استقرار سیستم پایش سیلاب در تمامی مناطق بالادست به عنوان هشدار دهنده مواقع سیلاب و همچنین استقرار سیستم مدیریت جامع سیلاب همراه با رویکرد سازوکاری و ساخت و سازی باید مد نظر قرار گیرد.
استقرار سیستم مدیریت جامع سیلاب برای تبدیل تهدید به فرصت
استقرار چنین رویکردی همراه با رشته سازه‌های انحرافی و ذخیره کننده می‌تواند تهدیدی به نام سیلاب را درقالب فرصتی برای ذخیره آب و استفاده در زمان‌های خشکسالی معرفی کند.
سایه سنگین خشکسالی و راهکارهای مدیریت منابع آب
علاوه بر مسئله سیلاب، مسئله خشکسالی نیز از ابر چالش‌های کشور تلقی می‌شود که هم اکنون به معضل بزرگی برای بخش گسترده از مردم و کشاروزان بدل شده است. در همین راستا حل مسئله خشکسالی نیازمند راهکارهایی است که بتوان با کمترین هزینه به مدیریت مسئله بپردازد.
در همین راستا با توجه به اینکه بیشتر از ۹۰ درصد آب کشور به سوی حوزه کشاورزی حرکت می‌کند، لذا اقدامات مدیریت مصرف و چرخش نظام حکمرانی به سمت حکمرانی موثر آب زیرزمینی در این حوزه می‌تواند منجر به عنوان راهکار مدیریت مسئله خشکسالی تلقی شود.
با وجود اینکه بخش عمده‌ای از آب کشاورزی کشور از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود، دولت هیچ زیرساختی برای این حوزه به وجود نیاورده و همه مسئولیت این حوزه به کشاورز عودت داده شده است. بر این اساس، استقرار زیرساخت شبکه آبیاری به منظور ارتقای بهره‌وری آب در این حوزه می‌تواند زمینه کاهش مصرف بخش کشاورزی را ایجاد کند.
علاوه بر این فعال سازی دیپلماسی آب کشور با رویکرد تعامل به منظور تامین حق آبه به خصوص در شرق کشور می‌تواند حیات را به این سرزمین‌ها برگرداند.
شبکه‌های مدیریت آب سطحی و فاضلاب شهری در اولویت فعالیت وزارت نیرو
فارغ از مسئله خشکسالی، نبود زیرساخت شبکه مدیریت آب‌های سطحی و فاضلاب در شرایط سیل چالش‌های گسترده‌ای را در برخی از شهرها از جمله جنوب غرب، جنوب شرق و شمال غرب کشور به همراه دارد.
در همین رابطه با توجه به اینکه این مسئولیت بین دو نهاد شهرداری‌ها و وزارت نیرو تقسیم شده لذا تشکیل شرکت مادر تخصصی به منظور پیگیری این مسئله می‌تواند راه حل پایداری برای جلوگیری از اتفاقات تلخ سال ۹۸ باشد.
نیاز به اقدام جهادی برای توسعه زیرساخت آب و برق
همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره کردیم، ابر چالش‌های عنوان شده تنها بخشی از مواردی است که وزارت نیرو به عنوان متولی آب و برق در ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
مسئله مهم در ابر چالش‌های مذکور آن است که این مسائل متعلق به آینده نبوده و بسیاری از این موارد به مشکلات قدیمی مردم تبدیل شده‌اند لذا نیاز به پیاده‌سازی فوری راهکار در این حوزه به شدت احساس می‌شود.
در همین رابطه، دولت آینده در حوزه وزارت نیرو می‌بایست با اقدامات جهادی به جنگ مشکلات گسترده و ریشه‌دار مردم رفته و علاوه بر جبران ضعف سال‌های گذشته زمینه حل ریشه‌ای معضلات روز را مهیا کند.
وزارت نیرو با دو موضوع بسیار حیاتی روبروست. تامین پایدار آب به عنوان ماده اولیه ایجاد تمدن‌ها و انرژی برق به عنوان پیش‌نیاز و پیشران توسعه صنعتی در کشور.
وزیری که در دولت سیزدهم بر کرسی وزارت نیرو خواهد نشست با ابرچالش های بسیار جدی به میراث مانده مواجه است و برای حل این ابرچالش‌ها، باید بتواند پیچیدگی‌های حکمرانی در صنعت آب و برق را درک کرده و برای حل مشکلات آن همزمان صاحب ایده و توان اجرایی بسیار بالایی باشد.
آنچه وزیر نیروی دولت سیزدهم به ارث می‌برد انبوهی از مشکلات به همراه راه‌حل‌هایی ست که اجرا کردن هر کدام از آنها در شرایط فعلی کشور پیچیدگی‌های فراوانی دارد. به همین دلیل درک مهمترین مقام مسئول در این حوزه از ظرفیت‌های حکمرانی آب و برق و توانایی به خدمت گرفتن این ظرفیت‌ها یکی از مهمترین مولفه‌هایی‌ست که باید در انتخاب وزیر نیروی آینده مورد دقت و توجه قرار بگیرد.
