به گزارش صدای حوزه، مهدی مشکی، پژوهشگر و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در مصاحبه ای از ضرورت ساماندهی فضای مجازی گفت و در مورد طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی به نکاتی اشاره کرد که در ادامه از نگاه شما می گذرد.
نقش فضای مجازی در زیست کنونی جامعه
مهدی مشکی اذعان کرد اصطلاحی که به نام مجاز به وجود آمده با یک نظریه و تفکر ارتباط دارد. این نظریه و تفکر اعتقادش این است که حقیقت یافتنی نیست بلکه ساختنی است؛ خود ما می توانیم حقیقت را بسازیم و طبق نظریه ای که داریم به افراد و جامعه القا کنیم.
وی افزود برای اینکه این نگاه و تفکر در جوامع خودش را نشان دهد نیاز به ابزار دارد. فضای مجازی جزو ابزارهای این جریان فکری است. فضای مجازی ادامه مباحثی است که اول در دنیای مدرن در علوم طبیعی ایجاد شده و بعد وارد مباحث علوم انسانی شد، که همه این ها پشتوانه فکری و فلسفی دارد. این طور نیست که مثلا انسان هایی شب خوابیده باشند و بعد صبح بلند شوند، بگویند این موضوع خوب است.
وی در ادامه گفت: آن مبحثی که اکثریت متفکرین ما قبول کرده اند، این است که ابزار و ساختارها تقریبا خنثی هستند، یعنی اصلا ربطی به تفکر ندارند؛ بله، ممکن است یک جریان فکری ایجاد کرده باشند؛ اما همان طور که بیان شد، انگیزه از انگیخته جداست و ما می توانیم خودمان بهره برداری بسیار مفیدی از آن بکنیم.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد که یک تفکر و اعتقاد دیگر بیان می کند که ساختار و ابزار از تفکر ایجاد شده و با خودش تفکر به همراه می آورد و شما نمی توانید این جریان را از آن تفکر جدا کنید و هر طور دلتان بخواهد از آن استفاده کنید.
وی اضافه کرد نظریه دوم که بنده هم طرفدار این نظریه هستم، اعتقاد بر این دارد که هر ابزار و ساختاری یک کارکرد ویژه خود دارد، که این کارکرد را نمی شود از آن گرفت. هواپیما، ماشین و کامپیوتر ویژگی های خودشان را دارند؛ اگر ویژگی های کامپیوتر را از آن بگیریم دیگر کامپیوتر نیست. به هیچ وجه نمی شود کارکرد ویژه ساختار و ابزاری را از آن جدا کرد و این کارکرد ویژه دقیقا ربط به تفکری دارد که آن را ایجاد کرده است. حال سوال اصلی این است که کارکرد ویژه فضای مجازی و ابزارهایی که فضای مجازی ایجاد کرده است چیست؟ باید این سوال را برای خودمان حل کنیم؛ چون کارکرد ویژه اش را نمی شود از آن گرفت.
نویسنده کتاب درآمدی بر مبانی و فرآیند شکل‌گیری مدرنیته اذعان کرد اگر این ابزار با ساختار اسلامی تضاد صددرصد داشته باشد، وظیفه اول این است که به طور کامل جمع شود. حال اگر به این موضوع رسیدیم که نمی شود آن را جمع کرد، به ناچار باید قانون وضع کنیم که محدودش کنیم. اصلا ما چاره ای نداریم در جریانی که ابزار و ساختارش در رفتار انسان ها و علوم شناختی (شناخت انسان ها) تغییرات ایجاد می کند، پادزهرهایی برای آن ایجاد کنیم. ما دو راه داریم: یا جمع کنیم -که جمع شدنی نیستند- یا پادزهر درست کنیم. پادزهر یعنی شما کارهای فکری انجام دهید که خود انسان ها سراغ آنها نروند یا اگر سراغ آن می روند شما کارهایی انجام دهید که اثرات منفی را به حداقل برسانید. چون بالاخره نمی توان این اثرات منفی را به صفر رساند. امروزه، نظام فکری دنیای مدرن این است که لذت، مهمترین بخش زندگی انسان است. یعنی باید انسان ها از دنیای خود لذت حداکثری ببرند ولو بلغ ما بلغ.
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) تصریح کرد طرح بنده این است که ما باید پادزهرهای فضای مجازی را پیدا کنیم. اینکه من وارد فضای مجازی شوم و بعد با فضای مجازی بخواهم تبلیغات انجام دهم فایده ندارد. اینکه چه کار کنیم که ضررهای فضای مجازی را به حداقل کاهش دهیم خود یک پروژه است. کاری که مجلس باید انجام دهد، این است که باید یک بسته ی پژوهشی ایجاد کند، که این بسته ها مبتنی بر این باشد که ساختار سکولار را نمی شود از تفکر سکولار جدا کرد؛ وقتی این را پذیرفت، آن گاه باید ببیند چه کار کنیم که این ها را از جامعه بیرون بکشیم و ضرر را حداقلی کنیم.
وی در ادامه گفت بنده به جرات عرض می کنم در سطح دو و سه مسئولان کشور، قائل به این تفکر نیستند و معتقدند که این ها ابزاری برای کمک به بشر است و انگیزه از انگیخته جداست و فقط باید قانونی بگذاریم که آنها را محدود کنیم. مشکل اصلی ما در کشور این است که برخی مسئولین، مدرنیته، دستاوردها و ساختارهایش را نمی شناسند، نمی دانند چیست؛ پس راه حل هایی که ارائه می شود هم اشتباه است و درگیری بدتری در جامعه ایجاد می شود. تا این تفکر است ما نمی توانیم کار درستی انجام دهیم.
تاثیر فضای مجازی بر تغییر فرهنگ، دیانت و سبک زندگی جامعه
مهدی مشکی خاطرنشان کرد فضای مجازی صد درصد بر فرهنگ و دیانت تاثیرگذار است. بنده مثال بزنم که برخی چیزها به لحاظ فقهی کاملا با حلال و حرام خداوند منافات دارد. مثلا فضای مجازی آمده تا فیلم بد نشان دهد و نظریات بد منتشر کند، جوان هم به سراغ آن می رود و منحرف می شود؛ بعد می گوییم که این حرام است.
وی افزود اینکه شما آرام آرام تمام دانش و اطلاعاتت را فقط از طریق فضای مجازی حل و فصل می کنید و از جای دیگری قبول نمی کنید؛ این ها سبک زندگی و تفکر انسان را عوض می کند. خود غربی ها که مدرنیته را آورده اند، کتاب می نویسند و می گویند از زمانی که ارتباط انسان ها از شفاهی به نوشتار و الان از نوشتار به دیداری تبدیل شده است(یعنی از وقتی که با دیدن می فهمد)؛ از لحاظ عقلی انسان مشکلاتش بیشتر و احمق تر شده است.
ورود قوه مقننه به عرصه قانونگذاری کنترلی برای فضای مجازی
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) گفت: قانون گذاری کنترلی صد در صد مفید است. اما تا شما ندانید فضای مجازی چیست و موانع آن چیست، نمی توانید قانون درستی وضع کنید. بنده معتقدم قانون باید وضع شود؛ اما قانونی که قبل از آن موضوع قانون را کاملا شناخته باشیم؛ من معتقدم فضای مجازی را نشناخته ایم و تا وقتی نشناخته باشیم، قانونی که وضع می شود، اشتباه است.
وی افزود اگر فضای مجازی را نشناسیم، هیچ کاری نمی توان کرد و این شناختن، در همه قانون ها مصداق دارد. برای مثال اگر مجلس قانون وضع کند که به دلیل ضرر قابل توجه، کسی حق ندارد فلان غذا را بخورد یا آن غذا را آنقدر در بازار کم کنیم که اصلا در دسترس نباشد تا مردم بخواهند بخرند، خب آیا این در جامعه درگیری ایجاد نمی کند؟ حالا چکار کنیم جلوی ضرر را بگیریم؟ باید پادزهر پیدا کنیم. چون به دلیل عادت مردم به فضای مجازی نمی شود آن را جمع کرد و جلویش را گرفت. مجلس پیش از این که به سراغ وضع قانون می رفت باید اول صدا وسیما، وزارت ارشاد، جاهایی که کار تبلیغاتی انجام می دهند را ببیند و فضا را آماده کند تا مردم با موضوع آشنا شوند. مثلا در مورد گران کردن بنزین تفاوت کار دولت روحانی و کاری که دولت احمدی نژاد کرد را ببینید؛ در زمان دولت احمدی نژاد، یک سال طول کشید تا برای هدفمندی یارانه ها، مردم را اقناع کنند و فضا آماده شود.
مشکی در ادامه گفت: مجلس هم باید اول فضا را آماده می کرد. اول در جامعه مطرح می کرد تا بازخورد بگیرد؛ در گام بعدی و قبل از اینکه مجلس طرح را تصویب کند در تلویزیون از چند نفر مصاحبه بگیرند و در گام نهایی طرح را تصویب کنند. مسلما قانونمندی فضای مجازی چیزی است که باید حل شود. اولین دغدغه کشور، حفظ حکومت و نظام است. این از زمان حضرت امام (ره) که فرمودند: حکومت و حفظ حکومت اصل است و از این بالاتر فرمودند که حتی اگر حکومت با مسائل نماز و روزه تعارض پیدا کرد، اصل حفظ حکومت است.
وی اضافه کرد حال اینجا سوال این است که امروز اصلی ترین چیزهایی که با حفظ نظام ارتباط برقرار می کند، چیست؟ حفظ نظام یعنی اینکه مردم نظام را قبول کنند، بیایند رای بدهند، اگر خدای نکرده فضای جنگ یا دفاع از حرم شد مردم استقبال کنند. بنظر می رسد امروز اقتصاد از همه این امور مهم تر است. چون الان تمام سعی دشمن به سمت اقتصاد رفته است. بنابراین امروز حفظ نظام با مباحث اقتصادی گره خورده است. فعلا اولویت اقتصاد نه تنها از فضای مجازی؛ بلکه از فرهنگ هم بالاتر است.
برخورداری از آزادی های ظاهری و گسترش عدالت یا امنیت سایبری؟
مهدی مشکی خاطرنشان کرد اول باید آزادی معنی شود که آیا منظور از آزادی این است که تفکرات غرب و امیال انسانی و هوا و هوس را بیاوریم؟ مشخص است که این معنا از آزادی با مباحث سایبری حتما اختلال دارد و امنیت سایبری را مختل می کند. اما یک وقت آزادی هوا و هوس نیست؛ بلکه منظور فضایی است که انسان در آنجا بتواند همه حرفهایش را بزند و خود را تخلیه کند. مثلا اگر بگویند در این فضا تخلیه نشود فردا در جامعه شورش و تظاهرات می شود؛ این فضا از آزادی در امنیت سایبری مهم است.
وی افزود اما مسئله این است که این تعریف دوم از آزادی، چطور کنترل شود؟ یک وقت مردم با این بحث آزادی، تنها حرفشان را می زنند اما برخی ممکن است با بیان این نوع آزادی تبادل اطلاعات کنند یا تفکرات وحشتناکی را آموزش دهند؛ آن وقت هم با امنیت سایبری در تضاد است. بحث فیلترینگ را افرادی مطرح کردند که می خواستند هر طور شده امنیت سایبری را به مخاطره بیاندازند. آنها چون با امنیت سایبری مخالفند به این طرح مجلس حمله کردند و الا همه دنیا فیلتر دارند.
نویسنده کتاب درآمدی بر مبانی و فرآیند شکل‌گیری مدرنیته گفت: در هر کشوری، آزادی، مقید است. فقط دو مسئله مطرح است: اول اینکه چه کسی آزادی را قید می زند و دوم این که محدوده آزادی تا کجاست؟ در همه فضاها در کشور های مختلف، چه فضای اقتصادی، چه فرهنگی، چه فضای مجازی، محدودیت وجود دارد و مسئله این است که این محدودیت ها چقدر است و چه کسی این قید را ایجاد کرده است. در اصل با این طرح ها نمی شود جلو فساد و فحشا را گرفت. اما اینکه بیان شود که هیچ تاثیری هم ندارد درست نیست. این یک طرح است و بخشی از کار است؛ مثلا اگر قرار باشد پنجاه پله بالا برویم این ده پله است.
موضع گیری ها در مقابل طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی
مشکی اذعان کرد چون این طرح به ضرر اپوزیسیون است و جلوی بسیاری از کارهای محتوایی که در فضای مجازی می توانند انجام دهند را می گیرد، با این طرح مخالفند. مشخص است وقتی دشمن و اپوزیسیون با چیزی مخالفت کند یعنی چیز خوبی است.
وی در ادامه گفت: عموم مردم هم نمی دانند دقیقاً چه اتفاقی می خواهد بیفتد و برایشان تبیین نشده است. به علاوه اینکه یک سری مسائل است که در درازمدت بنفع است اما عموم مردم کوتاه مدت نگاه می کند؛ مثلا در بحث حق اشتغال زنان، کسی جرات اعتراض ندارد، زیرا زنها باید شاغل باشند. اما با این تفکر می رسیم به جایی که با اشتغال بانوان، فرصت شغلی مردان کم می شود و بیکاری مردان شایع می شود. مرد سرپرست خانواده است؛ زن اگر شغل نداشته باشد در دراز مدت به نفعش است هرچند در کوتاه مدت آشفته می شود که در خانه بماند.
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) تصریح کرد خیلی از مخالفت ها بخاطر این نگاه سطحی و دم دستی است که لذتی که نزدیک تر است بر سلامتی ای که چند ماه دیگر نمایان می شود ارجحیت داده می شود. همین فضای مجازی انسان ها را خیلی سطحی نگر کرده است که با مباحثی که در دراز مدت به نفع خودشان است، مقابله می کنند. پیشنهاد من این است که از خود فضای مجازی علیه فضای مجازی استفاده شود. گفته می شود امروزه، بچه های ما بدون فیلم هیچ چیزی نمی فهمند؛ حالا اگر من می خواهم به او بگویم فیلم بد است؛ هر چه بنویسم یا سخنرانی کنم، فایده ندارد، چون فقط از طریق فیلم می فهمد. خوب باید برایش فیلم علیه فیلم ساخته شود.
وی در پایان گفت: امروزه بدون فضای مجازی (منظور از این فضا، انتقال بیشتر مفاهیم از راه چشم است) نمی توانند بفهمند و قبول ندارند و حرف فضای مجازی مطمئن تر از حرف پدران و مادران است. برای نسل جدید اینترنت خدا شده است؛ حال باید این خدا را از طریق خودش نابود کنیم. شکل تخریب باید در همان قالب باشد.
مطالب مرتبط:
