به گزارش صدای حوزه، شاید در نگاه نخست اینگونه به نظر برسد که اخبار جعلی به دلیل فقدان رسانه‌های قدرتمند، مطلع و مستقل بوجود می‌آیند، اما انتشار گسترده اخبار جعلی در تمام نقاط جهان و کشورهای توسعه یافته و ناکامی شرکت‌های بزرگ چند رسانه‌ای از جمله فیس‌بوک در مقابله با انتشار اخبار جعلی با وجود ایجاد ربات‌های متعدد برای یافتن آنها نشان می‌دهد که راه طولانی در مقابله با انتشار و تاثیر مخرب اخبار منفی در جوامع باقی‌مانده است.
برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی با محوریت مقابله با اخبار جعلی یا دستکاری رسانه‌های اجتماعی و اطلاعات غلط آن هم به صورت هرساله در غرب و شرق جهان نشان دهنده درد مشترک تمامی کشورهاست، به طور مثال در روسیه هر دو سال یک بار رسانه‌های جهان دعوت می‌شوند تا در خصوص تازه‌ترین معضل‌ها در مسیر راه خود گفت‌وگو کنند، در دو دوره گذشته این نشست‌ها، موضوع اصلی بحث یافتن راهکاری برای مقابله با اخبار جعلی بوده است.
در آمریکا، اندیشکده‌های متعدد به دنبال یافتن راهی برای مقابله با اخبار جعلی هستند، برکسی پوشیده نیست که بحث بر سر اخبار جعلی در آمریکا به انتخابات ریاست جمهوری این کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی کشیده شد و در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ همواره بحث روز رسانه‌ها این بود که وی با کمک گرفتن از اخبار جعلی علیه رقیب خود، آرای بیشتری به دست آورده است.
چندی پیش مرکز تحقیقات پیو که یک اندیشکده آمریکایی مستقر در واشینگتن است، اعلام کرد که براساس تحقیقات صورت گرفته مردم این کشور اطلاعات نادرست را از نژاد پرستی و تروریسم برای جامعه خطرناک‌تر می‌دانند با این حال سرعت انتشار اخبار جعلی چندین برابر اخبار موثق است.
اگر چه اطلاعات غلط یا روزنامه‌نگاری بی‌کیفیت موضوع تازه‌ای نیست، اما رواج سریع شبکه‌های اجتماعی و سرعت توزیع محتوا و اطلاعات میان افراد آن هم به لطف اینترنت گوشی‌های هوشمند، نه تنها سرعت انتشار اخبار جعلی را بیشتر کرده بلکه تعداد آنها را هم به شکل چشم‌گیری افزایش داده است، بطوری که همه روزه با انبوهی از اخبار ضد و نقیض از قبیل افزایش قیمت گاز، برق، آب یا تهدید نظامی یا گسترش یک ویروس جدید بمباران می‌شویم.
سال آینده در یونان صاحبان رسانه‌های جهان بار دیگر در قالب کنفرانس بین‌المللی دور هم جمع می‌شوند تا آخرین دستاوردها، نظرات و دغدغه‌های خود را در خصوص چنین اخباری و نقش رسانه‌های اجتماعی درمیان بگذارند و از این بگویند که چرا اخبار جعلی برای جامعه خطرناک است، نحوه ایجاد و توزیع آن و قوانین بهداشت اطلاعات چگونه باید باشد. موضوعی که به نظر می‌رسد هنوز برای بسیاری از آنها جوابی یافت نشده است.
دلایل بازنشر سریعتر اخبار جعلی
رحیم یعقوب‌زاده کارشناس مسائل علوم اجتماعی در مورد اینکه چرا اخبار جعلی برای جامعه خطرناک است و نحوه ایجاد و توزیع آن چگونه است گفت: اصولا اخبار کذب جذابیت بیشتری نسبت به یک خبر رسمی یا خنثی دارد چرا که در ما احساس هیجان یا ترس ایجاد می‌کند و همین امر باعث بازنشر سریعتر چنین مطلبی در میان افراد می‌شود. این موضوع شاید با ذات انسان در آمیخته باشد چرا که از گذشته نیز موضوعات اسرارآمیز و غیر واقعی یا بعضا ترسناک جذابیت بیشتری برای مردم داشته است.
به اعتقاد وی، بسیاری به دلیل علاقه‌ای که به نزدیکان خود دارند بلافاصله پس از مشاهده یک خبر هشدارآمیز بدون در نظرگرفتن درست یا غلط بودن آن، دست به انتشار مطلب در گروه‌های خانوادگی می‌زنند تا به خیال خود عزیزانشان را از خطر در امان نگه دارند؛ همین چرخه ادامه می‌یابد تا یک خبر جعلی با سرعتی خیره کننده در جامعه منتشر شود.
نتیجه تحقیقات در موسسه فناوری ماساچوست روی ۱۲۶ هزار خبر جعلی بیانگر این واقعیت است که اخبار جعلی ۷۰ درصد بیشتر از اخبار واقعی بازنشر می‌شوند و ۶ برابر زودتر از اخبار رسمی به دست مردم می‌رسد.
یعقوب‌زاده در خصوص آسیب‌های اخبار کذب نیز معتقد است: اخبار کذب، باعث افزایش حس ناامنی در جامعه می‌شود و همین مساله زمینه‌ساز بی‌اعتمادی میان مردم با دولت، مردم با یکدیگر و ایجاد اضطراب و تشویش در افراد است، هر چقدر هم که رسانه‌ها در رد شایعات سریع عمل کنند باز هم آسیب‌های روحی و روانی باقی می‌ماند.
یعقوب‌زاده با اشاره به وجود ترول‌ها یا اوباش‌های مجازی اظهار داشت: اگر چه بسیاری به صورت خودجوش دست به شایعه‌سازی یا دروغ پراکنی در شبکه‌های اجتماعی می‌زنند، اما در کشور ما موضوع کمی متفاوت‌تر از جهان است و به نظر می‌رسد قدرت‌های متخاصم به دنبال سازماندهی ترول‌ها برای ضربه زدن به مردم و ایجاد حس ناامیدی و ناامنی میان مردم و حکومت هستند.
وی گفت: در این میان نیز ما به دلیل ذات انسانی یعنی برای حمایت از خانواده یا دوستان خود بی‌آنکه متوجه شویم با بازنشر و بازنمایی چنین مطالبی باعث تشدید بحران و آسیب دیگران می‌شویم.
شاید در نگاه اول برای بسیاری اخبار جعلی چندان جدی گرفته نشود، اما به اعتقاد صاحبنظران رسانه‌ای در جهان رسالت اصلی چنین اخباری، آسیب زدن به جامعه است، حتی اگر با هدف طنز منتشر شده باشد چرا که در نهایت باعث وحشت، بی‌نظمی و اقدام نابخردانه می‌شود و احساس دائمی اضطراب و عدم اطمینان در افراد ایجاد می‌کند.
براساس تحقیقی که اخیرا موسسه تبلیغاتی ادورتولوگی روسیه انجام داده، در این کشور که سرانه کتاب خوانی بالاست، تقریبا ۹۰ درصد مخاطبان نمی‌توانند اخبار موثق را از نمونه جعلی تشخیص دهند و مردم بدون آنکه متوجه شوند حامل خبر جعلی شده و علاوه بر به اشتراک گذاشتن آن، در خصوص اطلاعات غلط با یکدیگر به تبادل نظر می‌پردازند.
بهار امسال انگلستان که خود را مهد رسانه می‌داند با چالش امنیتی و جدی پس از انتشار یک خبر جعلی روبرو شد. بسیاری به دلیل انتشار گسترده خبر جعلی «اینترنت نسل پنجم کرونا را گسترش می دهد»، دست به تجمع اعتراضی زدند و حداقل ۲۰ دکل مخابراتی در این کشور را به آتش کشیدند و خواستار قطع این سرویس شدند.
بعد اعلام شد که دکل‌های قطع شده مورد استفاده نیروهای امدادی بوده است، بنابراین در این بحران برخی از خدمات امداد و نجات محروم شدند.
اخبار جعلی باعث اضطراب، اختلال روانی و درنهایت افسردگی می‌شود
دکتر علی اکبر سلیمانی روانشناس دراین زمینه گفت : ترس مانند سایر احساسات منفی عقل و منطق را سرکوب می‌کند بنابراین برای خوانندگان فرصتی برای شک در آنچه منتشر شده، باقی نمی‌گذارد به همین دلیل است که بیشتر افراد در این مواقع کوچکترین موضوع بدیهی را فراموش میکنند و دست به بازنشر مطالب یا واکنش سریع می‌زنند.
وی افزود: اخبار جعلی اکثرا در افراد اضطراب ایجاد می‌کند و متاسفانه اضطراب ریشه بسیاری از اختلالات روانی است؛ به طبع وقتی اضطراب در افراد افزایش پیدا می‌کند، آنها دچار اختلال می‌شوند و در ادامه افسردگی یا اعتماد به نفس پایین و پرخاشگری به سراغ فرد می‌آید و آنها را بیمار می‌کند.
این روانشناس معتقد است: خبر جعلی در سطح گسترده تولید استرس و بی‌اعتمادی می‌کند و مردم در جوامعی که زیر بمباران اخبار جعلی قرار دارند، هر روز نگران آن هستند که فردا چه می‌شود؟
سلیمانی با بیان اینکه این مشکل تنها با تلاش رسانه‌ها حل نمی‌شود و لازم است تا مردم آگاه‌تر شوند و آموزش لازم را ببینند، به مردم توصیه کرد: برای انتشار اخبار در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها عجله نکنید، بهتر است اطلاعات را با دقت تجزیه و تحلیل کنید به خصوص اگر باعث ایجاد احساسات منفی در شما می‌شود.
وی افزود: باید بلافاصله پس از روبرو شدن با یک خبر حساس و اضطراب‌آور یا پر اهمیت برای خود، آن را در منابع مختلف جستجو کنیم و پس از اطمینان از صحت موضوع، آن را در اختیار نزدیکان خود قرار دهیم یا دست به بازنشر گسترده بزنیم.
این روانشناس اظهار داشت: توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی به شناسایی اخبار جعلی کمک می‌کند، توانایی فکر کردن، تجزیه و تحلیل، کنجکاوی، بی‌طرفی، میل به حل مشکل و از دست ندادن کنترل، همگی ویژگی‌هایی هستند که به افراد کمک می‌کند در جریان روزانه اطلاعات مختلف غرق نشوند و همچنین به درستی اطلاعات را تحلیل و تولید کنند.
وی نقش دولت‌ها در آموزش را بسیار حائز اهمیت می‌داند و معتقد است: ما همانند بسیاری دیگر در این زمینه کوتاهی کرده‌ایم یا عقب هستیم چرا که نتوانسته‌ایم به خوبی مردم را آموزش دهیم تا در مواجهه با اخبار جعلی برای محافظت از خود و عزیزانشان چه کاری انجام دهند.
