به گزارش صدای حوزه، ماجرای داستان «تصمیم کبری» را به‌خاطر دارید، آن‌جایی که مادر کبری به او گفت: «کبری جان! برو کتاب داستانت را بیاور و برایم بخوان.»؟ کاری نداریم تصمیم کبری چه بود اما همین که مادر از او خواست کتاب داستانش را بیاورد و برای مادر بخواند، نکته تربیتی مهمی در علاقه‌مند کردن فرزند به‌سمت کتاب‌خوانی است، هرچند ماجرای کتاب خواندن کودک و نوجوان به همین‌جا ختم نمی‌شود.
مادر که در آشپزخانه می‌خواهد غذایی بپزد، دست‌هایش را تمیز می‌شوید و در حین غذا پختن از دست زدن به هر چیزی که احتمال آلودگی بدهد پرهیز می‌کند تا مبادا غذایی به فرزندانش بدهد که آنها را بیمار کند، غذا هم که آماده می‌شود، اولین توصیه پدر این است که بچه‌ها دست‌هایشان را تمیز بشویند و با دست‌های پاکیزه غذا بخورند.
همه این نکات به این علت رعایت می‌شود که بچه‌ها از لحاظ جسمی بیمار نشوند اما، چقدر برای سلامت روحی و فکری فرزندانمان اهمیت قائلیم؟ تا چه‌اندازه نسبت به تغذیه فکری کودکمان از طریق خواندن کتاب توجه داریم؟ چند بار در طول ماه یا سال برای فرزند نوجوان خود کتاب می‌خریم و چقدر در انتخاب «کتاب خوب» دقت داریم تا سلامت روحی و فکری فرزندمان مورد تهدید قرار نگیرد؟ یادمان باشد سال‌های اولیه عمر فرزندمان که زیر بال و پر خودمان است بهترین سال‌هایی است که می‌تواند باسواد شود و کتابخوان باشد، هر قدر هم صفحه ذهنش سفیدتر باشد حرف‌ها بیشتر و بهتر روی آن می‌نشیند.
دکتر طاهره همیز، نویسنده و کارشناس اسلامی ضمن یک گفت‌وگو با مرور آموزه‌های اهل‌بیت علیهم السلام، به زمینه‌های تشویق کودک و نوجوان به کتاب‌خوانی پرداخته است.
توصیه امام حسن(ع) درباره مأنوس‌شدن کودکان با کتاب
طاهره همیز، کارشناس مسائل اسلامی، درباره اهمیت تشویق فرزندان به کتاب‌خوانی به روایتی از حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام اشاره می‌کند، مبنی بر اینکه؛ در کتاب بحار نوشته شده است یک روز امام حسن مجتبی علیه السلام فرزندان خود و فرزندان برادر خود را دعوت کرده به آنان فرمودند: «همه شما کودکان اجتماع امروزید و امید می‌رود که بزرگان اجتماع فردا باشید، پس دانش بیاموزید و در کسب علم کوشش کنید و هر کدام که حافظه قوی ندارید و نمی‌توانید در مجلس درس مطالب استاد را ضبط کنید آنها را بنویسید و نوشته‌ها را در منزل نگهداری کنید تا در موقع لزوم مراجعه کنید.»
این حدیث شریف به‌خوبی اهمیت مطالعه و لزوم تشویق کردن کودک و نوجوان به‌سمت کتاب خواندن را نشان می‌دهد، چراکه بر اساس این سخن امام حسن مجتبی علیه السلام هر کودکی که در خانواده‌ای به دنیا می‌آید و رشد می‌کند، امیدی برای اعضای خانواده و بزرگترها است که آینده درخشانی داشته باشد و به شخصیت بزرگی در علم و هنر و دین تبدیل شود.
به همین علت است که باید انس گرفتن با کتاب و کتاب‌خوانی از همان دوران کودکی در انسان ایجاد شود تا زمینه تلاش‌های علمی و پژوهشگری دینی در او تقویت شود.
این کارشناس دینی با این توضیحات تصریح می‌کند: فرض کنید خانواده نسبت به تربیت علمی کودکش و انس دادن او با کتاب و کتاب‌خوانی کوتاهی کند، آیا چنین خانواده‌ای می‌تواند انتظار داشته باشد که فرزندش در دوران تحصیل در مدرسه و دانشگاه با کتاب مأنوس شود و به مدارج بالای علمی و دینی برسد؟ مشخص است که پاسخ چنین پرسشی منفی است، البته ممکن است خانواده در مورد مطالعه فرزندش کوتاهی کند و فرزند در آینده با کتاب انس بگیرد، اما این اتفاق به‌ندرت و بر اساس علاقه‌های ذاتی او می‌افتد و نمی‌توان آن را به حساب انجام وظیفه پدر و مادر و سایر بزرگترهای خانواده درباره کودک گذاشت.
چه کتابی بخواند؟
یکی از پرسش‌های اساسی و مهم خانواده درباره کتاب خواندن کودک و نحوه انتخاب کتاب مفید برای فرزندشان این است؛ چه کتابی و با چه مفهومی می‌تواند برای او مناسب باشد؟ آیا الزاماً همه کتاب‌هایی را که در گروه سنی الف و ب نوشته شده است می‌توان برای کودک خواند یا به نوجوان توصیه کرد و یا لازم است میان این همه کتاب، نمونه‌های خاصی انتخاب شود؟
همیز پاسخ این پرسش را هم از میان روایت‌های اسلامی پیدا می‌کند: در کتاب شرح ابن‌ابی‌الحدید بر نهج‌البلاغه نوشته شده است که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام فرموده‌اند؛ «بهترین مطالبی که شایسته است نوجوانان یاد بگیرند چیز‌هایی است که در بزرگسالی مورد نیاز باشد و بتوانند در زندگی اجتماعی از آموخته‌های دوران نوجوانی خود استفاده کنند.»
این کارشناس اسلامی با استناد به حدیث دیگری در کتاب غرر الحکم پاسخ این پرسش خانواده‌ها را این‌گونه عنوان می‌کند که امام علی علیه السلام فرموده‌اند؛ «علم و دانش بیش از مقداری است که قابل احاطه باشد و یک فرد نمی‌تواند بر همه آنها واقف شود، پس از هر علمی بهتر و شایسته‌ترش را فراگیرید.»
این حدیث شریف اشاره‌ای به تنوع و تعدد منابع و کتاب‌های ویژه سنی کودک و نوجوان هم دارد. می‌دانیم تنوع کتاب‌ها برای این گروه سنی بسیار زیاد است، پس بهتر است پدر و مادر برای انتخاب کتاب برای فرزندان این توصیه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را به‌یاد داشته باشند و کتابی را برای مطالعه کردن و یا خواندن برای فرزندان خود برگزینند که احتمال می‌دهند در زندگی حال و آینده او تأثیر بیشتری خواهد داشت.
نکته دیگری که از این احادیث می‌توان نتیجه گرفت این است که پدر و مادر در برنامه‌ریزی تربیت علمی و دینی فرزند خود دقت کافی را داشته باشند و برای آموزش او از کتاب‌هایی بهره ببرند که بیشترین فایده را برای او داشته باشد، تا ضمن بهره بردن حداکثری از اوقات کودک و نوجوان، در علم‌آموزی او بیشترین نتیجه ممکن حاصل شود.
مراقب غذای روح فرزندتان باشید
اکثریت پدر و مادرها در مورد تغذیه فرزندان خود اهمیت و ارزش زیادی قائل هستند. آنها مدام دقت دارند که فرزندشان چه غذایی می‌خورد و سعی میکنند حتی‌الامکان او غذای آلوده نخورد تا دچار بیماری نشود.
طاهره همیز در این باره تأکید می‌کند: نکته قابل توجه این است که کتاب هم به‌عنوان غذای روح و عقل فرزند، آن‌قدر اهمیت دارد که لازم است پدر و مادرها در این مورد توجه بیشتری نسبت به غذای جسمی فرزندشان داشته باشند، چون غذاهای جسمی حتی اگر آلوده باشد در نهایت چند روز یا چند هفته فرزند آنها را دچار بیماری می‌کند و آزارش می‌دهد، این در حالی است که خواندن کتاب نامناسب و آلوده آثار بسیار بدتری و طولانی‌تری برای کودک و نوجوان به‌همراه دارد و می‌تواند مسیر زندگی او را به‌کلی تغییر دهد و او را در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی قرار دهد.
مصداق این نکته، کلامی از امام علی علیه السلام است که فرموده‌اند؛ «چرا مردم موقع غذا خوردن در شب چراغ روشن میکنند تا با چشم خود ببینند چه طعامی می‌خورند ولی در تغذیه روانی خود همت ندارند که چراغ عقل را با شعله علم و دانش روشن کنند تا از غذای آلوده در امان بمانند و دچار عوارض نادانی و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند.»
این روایت شریف نیز تأیید دیگری بر لزوم اهمیت دادن والدین به مطالب و محتوای کتاب‌هایی است که فرزندانشان مطالعه میکنند، چراکه کتاب بد می‌تواند تهدیدی جدی برای زندگی و سرنوشت کودک و نوجوان به حساب بیاید.
شانه خالی نکنید
مسئولیت پدر و مادر برای مأنوس کردن کودک و نوجوان با کتاب و کتاب‌خوانی فقط در این حد و اندازه نیست که کتابی را برای او تهیه کنند، او را راهی اتاقش کنند و در را ببندند تا بنشیند و کتاب را بخواند و بفهمد.
هیچ بعید نیست که نوجوان در حین خواندن یک کتاب جدید با مطالبی که تا به حال از آن خبری نداشته است یا سؤال‌هایی مواجه شود و بخواهد جواب آن را پیدا کند، به این ترتیب مسئولیت دیگر والدین در مورد کتاب‌خوانی فرزندان در اینجا رخ نشان می‌دهد؛ آنها وظیفه دارند در حد دانش و مهارت خودشان پاسخ سؤال‌های فرزندشان را در حین کتاب خواندن بدهند و از زیر بار این مسئولیت هم شانه خالی نکنند.
دکتر همیز در این زمینه به روایتی از امام رضا علیه السلام اشاره می‌کند: امام علی‌بن موسی الرضا علیه السلام فرموده‌اند؛ «علم گنجینه‌های کمال است و کلیدهای آن گنجینه‌ها، پرسش کردن است.»، حالا اگر می‌خواهید فرزند دلبندتان فاتح گنجینه‌های کمال باشد، از کمک و راهنمایی او و پاسخ دادن به سؤال‌هایش دریغ نداشته باشید. اگر هم خودتان پاسخی برای سؤال او ندارید می‌توانید از اهل علم، کتاب‌ها یا منابع اینترنتی کمک بگیرید، چون به‌هرحال حتماً پدر و مادر بیشتر از فرزند نوجوانشان علم و تجربه دارند و افراد دانایی را می‌شناسند.
این کارشناس اسلامی تصریح می‌کند: یک نکته دیگر در این باره باید به پدر و مادر یادآوری شود و آن، این است که اگر پاسخ سؤال فرزندتان درباره مطلب کتابی را نمی‌دانید با دادن جواب‌های بی‌اساس او را قانع نکنید، از طرف دیگر از اینکه سؤالتان را از شخص دانایی بپرسید هم ابایی نداشته باشید، چون در کتاب نهج البلاغه نوشته است که امام علی علیه السلام فرموده‌اند؛ «هیچ‌کس حیا نکند از اینکه اگر چیزی را نمی‌داند یاد بگیرد.»
اگر پدر و مادر از یادگرفتن حیا داشته باشند مسلم بدانند که فرزندشان حتی اگر کودک و نوجوان باشد، این موضوع را درک می‌کند و متوجه حیای پدر و مادرش در یادگیری می‌شود و بر اساس قاعده الگو گرفتن از بزرگترها، او هم در این مورد دچار حیای بی‌مورد می‌شود و سؤال‌هایش بی‌جواب می‌ماند، چون اگر در حین خواندن کتابی با سؤالی مواجه شد، به‌اصطلاح رویش نمی‌شود که آن را از دیگران بپرسد.
