مثبت گرایی سمی؟! این عبارت متناقض نیست؟ مگر مثبت‌گرایی یا مثبت‌اندیشی هم می‌تواند سمی و مضر باشد؟ بله! هر چیزی اگر بیش از حد استفاده شود و از حد تعادلش خارج شود، آسیب‌رسان خواهد شد. در این مقاله، مثبت گرایی سمی را تعریف می‌کنیم، مثال‌هایی از آن می‌آوریم که بهتر با آن آشنا شوید، از آسیب‌ها و نشانه‌هایش می‌گوییم و در نهایت راهکار مقابله با آن را معرفی می‌کنیم.
مثبت گرایی سمی چیست؟
مثبت گرایی سمی به‌معنای حفظ خوش‌بینی و نگرش مثبت در هر شرایطی است. گرچه مثبت‌اندیشی امری توصیه‌شده و پسندیده است اما هرچیزی اگر بیش از حد شود، مضر و آسیب‌زننده خواهد شد. مثبت گرایی سمی به‌جای آنکه روی مثبت‌اندیشی تمرکز کند، تلاش می‌کند تا ذهن را از واقعیت‌های تلخ و ناراحت‌کننده که نیاز به درک و رسیدگی دارند، منحرف کرده و جایش را با افکار مثبت اما خیالی پر کند.
مثال‌هایی از مثبت گرایی سمی
این نوع مضر از مثبت‌اندیشی به شکل‌های گوناگونی قابل‌مشاهده است. شاید شما هم با برخی از اشکالش در طول زندگی مواجه شده باشید. برای درک بهتر موضوع به مثال‌های زیر توجه کنید:
- وقتی اتفاق ناخوشایندی رخ می‌دهد، مثلا بیکار می‌شوید، دیگران ممکن است به شما توصیه کنند که خوش‌بین باشید و به جنبه‌های مثبت این مسئله فکر کنید. گرچه این توصیه‌ها خیرخواهانه است اما ممکن است شما را از درددل کردن و رنجی که تحمل می‌کنید، باز دارد.
- گاهی که شخص یا چیز ارزشمندی را از دست می‌دهید، دیگران شاید بگویند که این مسئله حتما حکمتی داشته است. گرچه چنین نظراتی اغلب با هدف آرامش‌بخشیدن به شما گفته می‌شوند اما ممکن است روشی برای دور نگه‌داشتن خودشان از ناراحتی شما باشد.
- وقتی می‌گویید که ناراحت و غمگین هستید، کسی شاید در پاسخ به این حس شما بگوید خوشحالی یک انتخاب است. این بدان معناست که فرد شما را به‌خاطر ناراحت‌بودن سرزنش می‌کند و معتقد است اینکه شما خوشحال نیستید، به‌خاطر این است که نمی‌خواسته‌اید خوشحال باشید.
چند جمله از نمونه‌های مثبت گرایی سمی
- مثبت فکر کن!
- فقط به افکار مثبت توجه کن!
- می‌تونست بدتر از این اتفاق بیفته!
- هر چیزی یه حکمتی داره!
- شکست یه گزینه نیست! حق نداری شکست بخوری!
- خوشحالی و خوشبختی یه انتخابه!
چرا می‌گوییم مثبت گرایی سمی آسیب‌رسان است؟
این شیوه از مثبت‌اندیشی به افرادی که در حال تجربه دورانی سخت و ناراحت‌کننده در زندگی هستند، آسیب می‌رساند. مثبت گرایی سمی به‌جای آنکه امکان همدلی و درک کردن را فراهم کند، ناخواسته افکار، احساسات و هیجانات منفی افراد را زیر سؤال برده و نادیده می‌گیرد.
در ادامه، برخی از آثار زیان‌بار این طرز فکر را مرور می‌کنیم:
۱. حس شرم ایجاد می‌کند
وقتی کسی در حال رنج کشیدن است، می‌خواهد احساسش به رسمیت شناخته شود و عزیزان و خانواده‌اش حمایتش کنند؛ اما مثبت گرایی سمی این احساس رنج را زیر سؤال می‌برد و آن را نفی می‌کند. در نتیجه، فرد از اینکه رنج می‌کشد، شرمنده می‌شود.
۲. باعث ایجاد احساس گناه می‌شود
مثبت گرایی سمی کاری می‌کند که فرد خودش را به‌خاطر احساسات منفی یا ناراحت‌کننده سرزنش کند، مقصر بداند و احساس گناه پیدا کند.
۳. اجازه ابراز احساسات واقعی را به فرد نمی‌دهد
مثبت گرایی سمی نوعی سازوکار پرهیز است. وقتی دیگران چنین رفتارهایی نشان می‌دهند، فرد از ابراز احساسات و مواجهه صحیح با مشکلات عاطفی‌اش باز داشته می‌شود. گاهی اوقات ما این افکار مثبت سمی را در رفتار با خودمان نیز به کار می‌بریم و آنها را درونی می‌کنیم. به این ترتیب، هنگام مواجهه با سختی‌های عاطفی، آنها را نادیده می‌گیریم.
۴. مانع رشد فردی می‌شود
مثبت‌اندیشی سمی با خفه کردن احساسات ناراحت‌کننده و چالش‌برانگیز مانع از آن می‌شود که ما به رویارویی با آنها برویم؛ درحالی‌که این رویارویی می‌توانست ما را رشد دهد و نگرش‌مان را عمیق‌تر کند. مثبت‌اندیشی سمی انگیزه ما برای تغییر شرایط را از بین می‌برد، چراکه از اساس، وجود هر مشکلی را منکر می‌شویم.
۵. ما را بی‌رحم نشان می‌دهد
هنگامی که فردی در حال تجربه شرایط سختی است، مثبت‌اندیشی بیجای ما نه‌تنها قدمی در راستای همدلی نیست، بلکه ممکن است مار را بی‌رحم و بی‌احساس نشان دهد؛ مثلا وقتی کسی با معضلاتی مانند بیکاری، مشکل مالی، بیماری یا مرگ عزیزان دست‌وپنجه نرم می‌کند، گفتن جمله «مثبت فکر کن»، اوضاع را بهتر که نمی‌کند هیچ، بلکه ما را در چشم دیگری به انسانی بی‌احساس و سنگدل هم تبدیل می‌کند.
نشانه‌های مثبت گرایی سمی چیست؟
مثبت گرایی سمی اغلب می‌تواند شکلی نامحسوس داشته باشد اما با شناخت نشانه‌های آن راحت‌تر می‌توان شناسایی‌اش کرد، نشانه‌هایی مانند:
- ماست‌مالی کردن مشکل به‌جای مواجهه با مشکلات؛
- احساس گناه درباره ناراحت بودن، عصبانیت، ناامید بودن و… ؛
- مخفی کردن احساسات واقعی خود در پشت جملات انگیزشی‌‌ای که همه تکرارشان میکنند؛
- مخفی کردن و سرکوب احساس واقعی خود درباره یک فرد یا یک چیز؛
- تلاش برای کاهش احساسات ناراحت‌کننده دیگران؛
- ایجاد حس شرم در دیگران به‌خاطر نداشتن احساسات مثبت؛
- تلاش برای قهرمان‌بازی درآوردن و انکار ناراحتی و آزاری که تجربه می‌کنید.
اگر یکی از اطرافیان ما به مثبت گرایی سمی گرفتار شد، چه کنیم؟
اگر فکر می‌کنید که یکی از عزیزان یا اطرافیان شما دچار مثبت گرایی سمی شده است، به حدی که به دیگران اجازه می‌دهد او را با جملات مثبت‌گرایانهٔ سمی آزار دهند و یا خودش را با مثبت‌گرایی سمی دارد عذاب می‌دهد، وقت آن رسیده که به او کمک کنید؛ اما چگونه؟ باید با او حرف بزنید.
با فردی که دچار مثبت گرایی سمی شده، چطور حرف بزنیم؟
دیدگاه خود را نسبت به مثبت‌بینی بیش از حد او ابراز کنید. به او گوشزد کنید که این نوع از مثبت‌اندیشی به مرحله انکار رسیده و او با انکار واقعیت‌ها در حال آسیب‌رساندن به خودش یا دیگران است. البته در بیان این مسائل نرم‌خو باشید و تأکید کنید که هدف شما نگرانی از حال اوست. حتما مثال‌هایی از مثبت گرایی سمی‌اش را به ذهن بسپارید و برایش بازگو کنید؛ چراکه شما در حال طرح موضوعی هستید که پیش‌تر برای خود شخص ناشناخته بوده است. مثال زدن بهترین راه برای اثبات مثبت اندیشی سمی به فردی است که به آن دچار است.
همچنین بهتر است مسئله را زمانی مطرح کنید که فرد در حال تجربه عواقب مثبت‌اندیشی‌اش است؛ چراکه در این حالت، شانس اینکه او را متوجه نگرش اشتباهش کنید، بیشتر است.
با این حال، نباید در بیان نظر خود اصرار کنید. زندگی آنها به خودشان مربوط است و شما نمی‌توانید نگرش دیگران را به‌زور از ذهن‌شان پاک کنید. اگر فردی به‌واسطه طرح این مسئله عصبانی شد، کنار بکشید و اختیار او درباره تصمیمات و نگرشش را تأیید کنید (به او بگویید مختار است که هرطور می‌خواهد، فکر یا عمل کند)؛ اما اگر او دوباره پس از تجربه یک شکست یا سوءاستفاده مجدد حاصل از مثبت‌اندیشی‌اش، به‌سراغ‌تان آمد، به او گوشزد کنید که قبلا نظرتان درباره این مسئله را گفته‌اید و به او توصیه کنید که بهتر است به‌جای گیر افتادن در این چرخه آسیب‌زا، به فکر تغییر نگرش خود باشد.
نمونه‌هایی از جملات همدلانه بدون بار مثبت گرایی سمی
- به حرف‌هات کاملا گوش می‌کنم.
- من در هر شرایطی کنار تو هستم.
- این احساس یا شرایط حتما خیلی سخته.
- بعضی وقت‌ها اتفاقات بد می‌افتن.
- چه کمکی از دستم بر می‌آد؟
- شکست جزئی از زندگیه.
- احساسات تو واقعی هستن.
اگر خود ما به مثبت گرایی سمی گرفتار شویم، چه کنیم؟
اگر احساس می‌کنید به مثبت گرایی سمی گرایش پیدا کرده‌اید، بهتر است این راهکارها را در نظر بگیرید:
۱. گفت‌وگو کنید
با یک دوست قابل‌اعتماد یا یک مشاور درباره این موضوع گفت‌وگو کنید تا ریشه مشکل شناسایی شود. می‌توانید این سؤالات را از خود بپرسید:
- آیا از بروز درگیری و کشمکش می‌ترسم؟
- آیا به توان و مهارت‌های حل مسئله در خودم بدبین هستم؟
- آیا اعتقاد دارم که برخی احساسات مانند خشم، ذاتا بد و ناپسند هستند؟
از دوست قابل‌اعتماد یا مشاور خود بخواهید که گوش‌به‌زنگ باشد و اگر گفتار یا رفتاری دال بر مثبت‌اندیشی بیش از اندازه دید، آن را به شما اطلاع دهد. اغلب افراد از بیان نظر خود به دیگری صرف‌نظر میکنند چراکه نمی‌خواهند قضاوت کنند یا می‌ترسند چیزی را نادیده گرفته باشند و دوست خود را ناراحت کنند. به دوست یا مشاور خود اطمینان دهید که پذیرای نقد و بازخورد آنها هستید تا آنها راحت‌تر بتوانند نقاط کور مثبت‌اندیشی شما را شناسایی و بیان کنند.
۲. یادداشت‌های روزانه بنویسید
یک روش دیگر برای شناسایی مثبت اندیشی سمی، نوشتن یادداشت‌های روزانه است. این یادداشت‌ها به شما کمک میکنند تا افکارتان را ثبت و ضبط کنید. در نتیجه با مرور آنها متوجه الگو‌های مثبت اندیشی سمی احتمالی خواهید شد.
۳. احساسات منفی خود را مدیریت کنید، اما آنها را نادیده نگیرید
احساسات منفی مثل علائم هشداردهنده‌ای هستند که به ما می‌گویند مشکلی وجود دارد؛ پس به‌جای انکار آنها، سعی کنید ریشه‌شان را شناسایی و درمان کنید یا راهی برای مقابله با احساسات منفی بیابید.
۴. انتظارات واقعی از خودتان داشته باشید
وقتی با موقعیتی استرس‌زا روبه‌رو می‌شوید، طبیعی است که دچار نگرانی و استرس شوید. خودتان را قهرمانی تصور نکنید که ترس و استرس و نگرانی در او راه ندارد.
۵. احساسات آمیخته و متناقض را به رسمیت بشناسید
احساساتتان را درک کنید و بدانید که ما انسان‌ها می‌توانیم هم‌زمان احساسات متناقضی را تجربه کنیم؛ برای مثال، در ابتدای شروع یک مسابقه هم نگران باشیم و هم امیدوار.
۶. مهارت‌های همدلی را بیاموزید
آموختن مهارت‌های همدلی می‌تواند مانع از فعال شدن مثبت‌اندیشی سمی ما و آسیب‌رساندن به دیگران شود، وقتی دارند شرایط سختی را تجربه میکنند.
۷. به احساسات خود توجه کنید
دنبال کردن صفحات انگیزشی در فضای مجازی هرچند گاهی می‌تواند به‌عنوان منبع الهام‌بخش عمل کند، اما مراقب باشید! اگر پس از تماشای چنین محتواهایی احساس شرم و گناه دارید، به‌احتمال زیاد، دچار مثبت گرایی سمی شده‌اید. در چنین شرایطی بهتر است از چنین محتواهایی پرهیز کنید.
توصیه آخر
مثبت گرایی سمی اغلب نگرشی نامحسوس است. چه‌بسا همهٔ ما در مقاطعی به دام چنین نگرشی افتاده باشیم. با یادگیری نشانه‌های این نوع نگرش، بهتر می‌توانیم از خود و دیگران محافظت کنیم، همدلی بیشتری با دیگران داشته باشیم و حمایت مناسب را ارائه و دریافت کنیم.
اگر تجربه‌ای از این نوع مثبت‌گرایی دارید، برایمان در بخش نظرات بنویسید.
