به گزارش صدای حوزه به نقل از فکرت، موضوع خانواده مقاوم و کنشگری فرهنگی در فضای مجازی در نهمین پیش نشست از سلسله پیش نشست های همایش بین المللی خانواده مقاوم، چالش های اخلاقی در جهان متحول با حضور صاحب‌نظران حوزه فضای مجازی و کنشگران فرهنگی بررسی شد و هر یک مسائل پیش روی این موضوع را واکاوی کردند.
دکتر اباذر جعفری دبیر این نشست در ابتدا با اشاره به نقش بی‌بدیل خانواده در تربیت انسان متعالی از گذشته تاکنون گفت: هم منابع دینی ما و هم سنت‌های اجتماعی در ادوار مختلف بر این نقش خانواده تأکید داشته و اصرار دارند که خانواده باید به‌عنوان یک نهاد مقدس و رشد دهنده وجود داشته‌باشد و کارکردهای آن حفظ شود.
وی با اشاره به اینکه علی رغم تحولات جامعه در اعصار گذشته خانواده آسیب چندانی ندیده و توانسته خود را با آن تحولات هماهنگ کند افزود: این مسئله در یک یا دو سده اخیر این چنین نبوده به‌طوری که سیر و شتاب تحولات به‌گونه‌ای بوده که خانواده نتوانسته خود را با آن هماهنگ کند و متناسب با آن تغییرات در نقش‌ها و کارکرد خود تحول ایجاد کند.
آقای جعفری برخی از این تحولات را به‌گونه‌ای دانست که نه‌تنها کارکردهای نهاد خانواده را تحت‌تأثیر قرار دادند، بلکه موجودیت آن را هم به خطر انداختند و حتی می‌بینیم تلاش‌هایی از سوی برخی مکاتب فکری یا اجتماعی مبنی بر از بین بردن یا محدودسازی خانواده نیز وجود داشته است. ما می‌دانیم که این تهدیدات آخر و پایان این فضا نیست و با نسل جدیدی از تحولات در حوزه فناوری مواجهیم و فراتر از آن چیزی است که از شبکه اجتماعی مرسوم از آن یاد می‌کنیم.
وی در ادامه با اشاره به موضوع جلسه مبنی بر خانواده مقاوم و کنشگری فرهنگی در فضای مجازی افزود: فضای مجازی یکی از تحولاتی است که در حوزه کنشگری خانواده و کارکرد آن تأثیر گذاشته است و هدف از برگزاری این جلسه آن است تا با همکاری صاحب نظران فضای مجازی و کنشگران فرهنگی در این حوزه به سوالات‌ی در این خصوص پاسخ دهیم.
دکتر جعفری فرصت محور بودن یا تهدید محور بودن فضای مجازی را یکی از مهم‌ترین مسائل حال حاضر در حوزه خانواده دانست و گفت: در این جلسه در صدد این هستیم که بدانیم آیا ماهیت فضای مجازی به‌عنوان یک ماهیت ضد خانواده شناخته می‌شود یا در جنبه تهدیدآمیز بودن آن اغراق شده و صرفا نباید به آن به‌عنوان یک تهدید نگاه کنیم بلکه می‌توان از آن به‌عنوان یک فرصت برای تعالی و رشد خانواده نیز استفاده‌کرد.
در این‌باره حجت الاسلام علی قهرمانی به پدیده‌ی متاورس و هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که بخشی از آن محقق شده ولی بخشی از آن هنوز بالفعل نشده است و آنچه که قرار است کامل شود در کالبد متاورس است. دستگاه محاسباتی و آنچه امروزه هوش مصنوعی شناخته می‌شود در این بخش فعال که شاهد آن هستیم، تولید محتوا می‌کند و شکل می‌گیرد.
وی بر اهمیت شناخت این پدیده تأکید کرد و افزود: وقتی دستگاهی ساخته می‌شود اهداف جهان سازنده، فرهنگ، سازنده‌ی دستگاه و جغرافیای فرهنگی در ساخت آن نقش دارند؛ برای مثال در مقایسه‌ی موتور روسی و آمریکایی می‌بینیم که موتور روسی جای باک بنزین کوچکی دارد ولی جای حمل نقل و و سایل آن بزرگ است چرا که برای حمل و نقل ساخته‌شده، ولی موتور آمریکایی باک بزرگی دارد و تک سرنشین است؛ بنابراین کارکرد یک دستگاه براساس اندیشه‌ای که آن را می‌سازد، متفاوت است.
آقای قهرمانی اظهار داشت: در این عصر، با پدیده‌ای مواجه هستیم که در جغرافیای خاصی شکل گرفته و اندیشه و سازنده خاصی پشت‌سر آن تولید شده و این امر از فردگرایی گذر کرده و به من و خودمحوری رسیده است. اگرچه، پیکره‌ی این پدیده کامل نیست و در مرحله اول باید پیکره‌ی کامل را ببینیم و بشناسیم تا بتوانیم با آن مواجهه درست داشته‌باشیم.
وی دعوا را بر سر سلطه و سیطره‌ی اندیشه دانست و بر اهمیت آنکه این سیطره، خروجی کدام اندیشه است تأکید کرد و گفت: هوشیار باشیم که قرار است چه انسانی خروجی این اندیشه باشد. ما شاهد آن هستیم که فضای مجازی بر شدت بیماری‌هایی که مرتبط با شناخت انسان می‌باشد، افزوده است و همچنین بیماری‌های جدیدی را به وجود می‌آورد.
این پژوهشگر و فعال فضای مجازی، حوزه متاورس را زیست‌بوم جدیدی عنوان کرد و افزود: ما باید برای این زیست‌بوم برنامه‌ریزی داشته‌باشیم تا بتوانیم در مواجهه و مقابله با آن توانمند باشیم. در غیر این صورت، در برابر این زیست‌بوم جدید مجبوریم هرچه که دیکته میکنند را انجام دهیم. با تکمیل سلطه، تأثیرگذاری هم تکمیل می‌شود. برای نمونه شاهد آن هستیم که که مدیر فیس‌بوک وقتی جمعیتش ۲ میلیاردی می‌شود، خودش را رئیس‌جمهور این فضای جدید و زیست‌بوم می‌داند.
حجت الاسلام قهرمانی بر اهمیت تأثیرگذاری این فضا بر ایجاد بحران هویت در افراد اشاره کرد و از آن تحت عنوان جنگ شناختی یاد کرد و گفت: ما اکنون با دستگاهی مواجه هستیم که تغذیه داده‌ها و اطلاعات ما را تأمین می‌کند؛ در این فضا بسیاری از مولفه‌های هویتی از بین می‌رود. مهم است بدانیم که نظام تولید ارزش‌ها در این فضا چگونه است، ارزش سازها چه کسانی هستند و نکته مهم بعدی اینکه این فضا را به‌عنوان یک پلتفرم قبول داریم یا نداریم.
آقای قهرمانی مشکل را در، بی‌توجهی به میزان حضور افراد در این فضاها دانست و از لزوم دریافت آمار و اطلاعات یاد کرد و گفت: نیاز است که بدانیم با توجه به آمار، این زیست‌بوم، تبدیل به زیست‌بوم اول شده‌است و نکته مهم دیگر این است که بفهمیم نقش این زیست‌بوم را در تعریف مولفه‌های ارزشی و هویتی فرد چقدر می‌دانیم. در نهایت اگر بستر را جهانی نبینیم به ما ضربه خواهد زد و ما در یک بستر و سنگر کوچکی مبارزه می‌کنیم و در مقیاس بزرگ‌تر کل کشور را در اختیار دشمن قرار می‌دهیم.
حجت الاسلام و المسلمین زیبایی‌نژاد، دبیر علمی همایش خانواده مقاوم، در ادامه گفت: ما از همه‌ی جهات در نظام جهانی برای سبک تربیت و فضای مجازی در خانواده، محاصره هستیم. این مسئله برای ما مهم است که هرچه به وضعیت آخر الزمانی نزدیک می‌شویم تمامیت کفر، هویت الهی را به حاشیه می‌کشاند و اگر بتوانیم این موضوع را به‌درستی فهم کنیم قاعده کنش ما در میدان تهدید مؤثرتر خواهد شد.
فرصت دیگر برای مبلغین برای همزبانی با نسل نو در عصر رسانه / طیف های بدبین به رسانه دچار انفعال رسانه ای می شوند!
حجت الاسلام حمید برزکار از دیگر سخنرانان این همایش گفت: ما اگر به‌دنبال فلسفه فضای مجازی باشیم مقدمه‌اش آن است که اهالی فضای مجازی را بشناسیم و ببینیم ماهیت آنها از چه قرار است، چرا که فضای مجازی با خودش مفاهیم جدیدی را تولید کرده و حتی یک زبان جدید را شکل داده و این زبان جدید، ذهن جدید را صورت‌بندی کرده است. حجت الاسلام برزکار در کنار تأکید بر شناخت چنین فضایی و تهدیدهای روبه‌رو با آن، بر اهمیت فرصت‌هایی که کمتر از آن سخن گفته‌شده، تأکید کرد و افزود: نیاز است با فهم زبان نسل جدید خانواده آشنا باشیم. خانواده می‌تواند با شناخت فضای مجازی کارکردهای خود را با این فضا هماهنگ کند و نسبت به مخاطبین خود زبان مشترکی پیدا و آن را درک کند.
آقای برزکار در ادامه گفت: این زبان جدید فرصت همزبانی جدیدی را برای مبلغین فراهم کرده است ولی در این بین یک تهدید بزرگی امر تبلیغ دینی را تهدید می‌کند که اسم آن را کالایی شدن محتوای دینی می‌گذارم. یعنی برای اینکه با نسل جدید ارتباط بگیریم، به بسته‌های جدید کالای محتوایی روی آورده‌ایم؛ برای مثال بسته‌های محتوایی چطور نماز شب‌بیدار شویم یا چطور نماز صبح قضا نشود، که این نکته در نوع خودش تهدید بزرگی است. وی بر اهمیت فراموش نکردن منش دینی مبلغ در این فضا اشاره کرد و نسبت به انقلاب هویتی مبلغ هشدار داد.
این پژوهشگر حوزه گفت: در این میان مبلغ دینی باید حواسش به رابطه با افراد جامعه باشد و باعث تخریب در رابطه نشود. ما در بحث خانواده با یک مثلث تهدید مواجه هستیم که عبارت است از، رسانه، مدرسه و فردگرایی. ما می‌بینیم که مدرسه باعث توقف در زندگی می‌شود بطوریکه می توان گفت زندگی در مدرسه جریان ندارد؛ مثل کارگری که به کارخانه می‌رود و دیگر زندگی ندارد تا زمانی که به خانه برگردد. رسانه هم باعث کاهش ارتباطات در خانواده شده‌است و در این میان مبلغ باید نقش آفرین باشد و مدرسه را تبدیل به محل زندگی کند و در رسانه او را تنها نگذارد. ما مبلغین باید از انفعال و رویکرد منفعلانه خارج شویم و وارد فضای مبارزه شویم چراکه خانواده‌ی مقاوم، تهاجمی و فعالانه اقدام می‌کند، وقتی روح مبارزه در خانواده ای سلطه پیدا کند دیگر لازم نیست نگران رفتار منفعلانه آنها در قبال آسیب ها باشیم، آنها راه خودشان را پیدا خواهند کرد!
آقای برزکار طلبه‌ها را در چنین فضایی دو دسته دانست و گفت: عده‌ای از طلاب به این فضا بدبین هستند و می‌گویند استفاده نکن، کنار بگذار و عده‌ای که واقع بین هستند؛ طیف واقع بین می‌گوید تهدید داریم، فرصت داریم و فعالانه وارد فضا می‌شود. طیفی که بدبین است، متأسفانه وارد فضای منفعلانه می‌شود و به‌دنبال اثرگذاری نیست بنابراین نیاز است که تمامی مبلغین با ابعاد متفاوت این تهدید آشنا باشند.
همچنین حجت الاسلام عسگر درخشانی دوست در ادامه مسئله‌ی فضای مجازی را از سه جهت قابل بررسی دانست و اذعان داشت: جهت بررسی اول، بحث اهداف است؛ هدف تولید کننده و مصرف‌کننده. دیگر بحث کالا است؛ عناصر و جزئیات آن شیء و سوم بحث آثار است که آثار به‌سمت آسیب‌ها، پیامدهای منفی و مثبت توجه دارد.
آقای درخشانی فضای مجازی را به دیده یک پل دانست که در واقع امتداد فضای حقیقی است و کم کم رشد می‌کند و به‌سمت فضای متاورس می‌رود. وی شناخت این شرایط را مقدم دانست و گفت: نیاز است بعد از شناخت، حکم صادر کنیم که ببینیم آیا این محتوا مناسب ما و شرایط اجتماعی و اسلامی جامعه می‌باشد یا خیر.
حجت الاسلام درخشانی نسبت به فردگرایی که از آسیب‌های فضای مجازی است هشدار داد و افزود: فضای مجازی، افراد را از فضای اجتماعی به‌سمت انزوا می‌کشاند و در این راستا، آسیب بعدی آن ضربه زدن بر روابط عاطفی اعضای خانواده است. افراد در فضای خانواده، نسبت به یکدیگر حریم خصوصی را ایجاد میکنند.
وی اثر مخرب دیگر آن را ایجاد دو فضا برای زندگی دانست و گفت: زیستن در فضای زندگی حقیقی و زندگی مجازی باعث بحران هویت، دوگانگی و توهم می‌شود و در این شرایط که فرد برای دریافت اطلاعات و رسیدن به پاسخ صحیح با انبوه اطلاعات مواجه است، خودش دست به انتخاب می‌زند و دیگر مرجع تقلید و قرآن را نمی‌شناسد و فضای مجازی برای وی مرجعیت پیدا می‌کند.
این پژوهشگر حوزه به آسیب مهم کاهش فضای شخصی و حریم خانوادگی اشاره کرد و گفت: در چنین شرایطی، فرد، به‌راحتی متن‌ها، عکس‌ها و اطلاعات خود را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارد و با گم شدن موبایل گویی که هویت فرد گم شده‌است.
وی در پایان گفت: در خانواده، روابط به ارتباطات تبدیل شده‌است؛ روابط بحث روابط عاطفی و مجاز بین خانواده است ولی ارتباطات با هر کسی می‌تواند شکل بگیرد حتی با اشیا ولی در رابطه، فرد رابطه‌ی عاطفی و معنادار و کنش‌ورز دارد.
توسعه سواد رسانه بدون توسعه سواد ادئولوژیک یک تهدید است!
حجت الاسلام محمد که وند از دیگر سخنرانان این جلسه گفت: ما در عصر حاضر با سلطه کمپانی‌ها و شرکت‌های پول‌ساز بر نهاد خانواده مواجهیم، با فرعون مواجه هستیم که برای طلاق، خشونت در خانواده، فردگرایی و اضمحلال خانواده، طراحی و هزینه می‌کند؛ چرا که سرمایه در خدمت اضمحلال نهاد خانواده است.
وی فناوری اطلاعات را یکی از ابزارها و اهداف نظام سلطه دانست و افزود: این فرعون برای نیل به اهدافش، علوم انسانی، علوم‌اجتماعی، علوم اقتصادی، سرگرمی و رسانه‌اش را چیده است و به‌سمت جلو حرکت می‌کند و در تمام جهان به کانون خانواده حمله می‌کند.
آقای که وند مدیریت فناوری، ساختار فناوری، فرایند و توزیع فناوری، قوانین و مقررات، محتوا و کاربر را شش عامل در شناخت اینکه فناوری فضایی برای فرصت باشد یا تهدید، دانست و گفت: نیاز است که ما به هر شش عامل بپردازیم نه اینکه فقط یکی را مد نظر قرار دهیم.
این پژوهشگر حوزه در نقد صحبت‌های آقای قهرمانی اذعان کرد: در خصوص تصور آینده‌ی فناوری نیاز است که کمی واقع‌بینانه‌تر نگاه کنیم و به نظر اینجانب آینده‌ی متاورس به نزدیکی ای که آقای قهرمانی ترسیم کردند، هم از نظر اقتصادی، هم فنی و زیرساختی، هم گفتمان و مقاومت دولت‌ها، شبیه نیست؛ چرا که هیچ کشوری نمی‌خواهد کنترل نظام اقتصادی‌اش را از دست بدهد. با وجود این از حالا باید برای راه‌های میانبر و مقابله با آن پیش بینی داشته‌باشیم.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت موضوع سواد رسانه بیان کرد: آنچه که ما از سواد رسانه فهمیده‌ایم، اشتباه است. سواد رسانه تکنیک‌ها و فنون را به شما آموزش می‌دهد. فهم اینکه این موضوع آیا درست است یا غلط ربطی به سواد رسانه ندارد. اگر رسانه دشمن در کشوری فعال باشد؛ که شاهدیم در جمهوری اسلامی اکنون این چنین است، اگر شما سواد رسانه را توسعه دهید و نظام ایدئولوژیک مخاطب شما در وضعیت مطلوب نباشد، سواد رسانه، عامل تهدید است، چراکه آسیب پذیرترش می‌کند.
آقای که وند اشاره کرد: ما چهارده مشکل بنیادین مربوط به سواد رسانه داریم. با وجود این، در حوزه کارهای مثبتی شکل گرفته و رشته‌هایی همچون ارتباطات متولی این کار شده‌است؛ رشته بازی و مسائل مرتبط و رشته فضای مجازی و تبلیغ کارش را آغاز کرده است ولی نیاز به مدیریت درست دارد. در این فضا نیاز است که ما کمک کنیم پدر و مادر را تربیت و تقویت کنیم چرا که پدر و مادر بیشتر از مبلغ، با فرزندش در ارتباط است. وی در پایان سخنش، تهدید را در این دانست که رسانه، کار مادری می‌کند.
در پایان این نشست حجت الاسلام دکتر بهرامی، دئیس مرکز کامپیوتری نور برای مؤثر واقع شدن در فضای مجازی، مؤثر عمل کردن در فضای حقیقی را لازم دانست و گفت: ما اگر فضای مجازی و فضای حقیقی را دو فضای مقابل هم فرض کنیم یک اقتضائاتی دارد و اگر در امتداد هم ببینیم نیز اقتضائات دیگری دارد. روحانیت به‌عنوان بخشی از نماینده جامعه باید وارد میدان شود و مسائل را ببیند. برای مثال زمانی که اتفاقاتی در شهریور سال گذشته اتفاق افتاد، روحانیان وارد میدان نبودند تا بررسی کنند مسئله‌ی جوانان چیست.
وی افزود: مسئله مهم دیگر این پرسش است که آیا گرایشی که نسل جدید به عرصه‌های فضای مجازی، یا مسائل جدید دیگری مثل ازدواج سفید و همجنس گرایی، پیدا کرده‌اند، از یک بینش جا افتاده‌ای پیروی می‌کند و یا شوکی است که به آنها وارد شده؟
دکتر بهرامی با در نظر داشتن دو فرض در ارتباط با اختلال در ارتباط خانواده با فرزندانش گفت: در بررسی خانواده‌ای که اکنون نمی‌تواند با فرزندانش ارتباط برقرار کند دو احتمال برای این آسیب مطرح است، یکی اینکه واقعاً عاجز شده‌است یا اینکه این امر، اقتضای موقعیت در تغییر است، که در هر تغییری، ابتدا افراد به عقب می‌افتند و بعد جبران میکنند و ظرفیت بلند شدن و حرکت کردن را پیدا میکنند.
وی در پایان گفت: ما در دوگانه فضای مجازی و فضای حقیقی هستیم و این فضای مجازی با تمام این فضای حقیقی درگیر است و همه ناچار هستند نسبت خود را با این فضا تعیین کنند.
