به گزارش خبرنگار صدای حوزه، دکتر سید حسین شرف الدین عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، صبح امروز در نشست علمی با موضوع «سرگرمی در رسانه‌های جمعی از دیدگاه اسلامی» با بیان اینکه همه ما در طول شبانه روز اشتغالات مختلفی از جمله اشتغالات الزامی در زمینه‌های مختلف نظیر زیستی، شغلی، دینی و اجتماعی داریم، گفت: پس از انجام وظایف و الزامات نهادینه شده زندگی، مقدار زمان باقی مانده از انجام وظایف و الزامات اصطلاحا وقت فراغت ما است.
وی ادامه داد: این وقت فراغت در واقع فراغت افکار است، فراغت به دلیل فاصله گیری هرچند موقت از فرآیند اشتغالات الزامی بر زندگی انسان بسیار اثرگذار است. انسان به لحاظ طبیعی و غریزی فراغت را بر کار و تلاش ترجیح می‌دهد، انسان دوست دارد آزاد باشد و این آزادی در فراغت محقق می‌شود و نه در تبعیت از الزامات و قوانین کاری و اشتغالات روزمره به ویژه در شرایط دشوار کاری افراد ترجیح می‌دهند استراحتی داشته و فراغتی ضمنی داشته باشند.
میل انسان به فراغت ذاتی است
شرف الدین با بیان اینکه انسان به لحاظ روانشناسی ذاتا میل به فراغت دارد، اظهار کرد: به لحاظ تربیتی هم می‌توان ادعا کرد که فرصت فراغت بالقوه می‌تواند زمانی برای شکوفایی و رشد و بروز و ظهور خلاقیت‌ها و توانایی‌ها باشد و حتی برخی معتقد هستند شکل گیری تمدن ها محصول فراغت افراد است.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی خاطرنشان کرد: همه افراد با توجه به موقعیت سنی، جنسی، شغلی و اجتماعی یک مقداری از زمان در اختیار دارند به نام زمان فراغت، بخشی از این فراغت ضمنی و بخشی منفصل از الزامات و اشتغالات است.
وی در ادامه افزود: شیوه‌های فراغت ممکن است فردی و برخاسته از خلاقیت افراد باشد یا اینکه نهادی و باتوجه به امکانات جامعه و کشور باشد، فعالیت‌هایی که افراد نوعا برای پرکردن اوقات فراغت ترجیح می‌دهند بیشتر امور انتخابی، تفریحی و تفننی است که مسرت بخش و ارضا کننده باشد، در فعالیت های تفریحی افراد به دنبال کسب منفعت مالی و مادی نیستند.
شرف الدین سرگرمی را جامع‌ترین عنوان برای اشتغالات افراد در اوقات فراغت دانست و تصریح کرد: همواره سرگرمی به نوعی با فراغت پیوند یافته است. سرگرمی در اصطلاح به اشتغالات غیر جدی گفته می‌شود اما حقیقت این است که در هنگام کارهای جدی سرگرمی انسان بیشتر است.
سرگرمی رسانه‌ای می‌تواند همراه با آموزش باشد
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی با اشاره به اینکه همه برنامه‌های رسانه‌ای از دید نظریه پردازان ماهیت سرگرمی دارد، اظهار کرد: برخی معتقد هستند هر برنامه‌ای که فرح و نشاط و شادی را برای مخاطبین رقم بزند سرگرمی محسوب خواهد شد، سرگرمی رسانه‌ای می‌تواند فراتر از سرگرمی فواید دیگر نظیر آموزش داشته باشد.
وی به کارکردهای طنز در عرصه اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد و گفت: طنز می‌توانسته علاوه بر کارکرد معمولا سرگرمی، آدمها را به کاستی‌ها و مسائل جامعه نیز سوق بدهد و اثرگذاری هم بر جامعه دارد؛ کسب نشاط و شادابی، جبران ضعف‌ها و شکوفا سازی خلاقیت و استعدادها و بازتوانی بدن را از دیگر فواید و دستاوردهای سرگرمی و فراغت عنوان کرده‌اند.
شرف الدین فراغت را حقی پذیرفته شده از سوی دولت‌ها برای مردم عنوان کرد و افزود: ادیان الهی هم فراغت و سرگرمی را به رسمیت شناخته‌اند. از دیگر نشانه‌های اهمیت فراغت برای انسان این است که رشته‌های دانشگاهی متعددی به مسأله فراغت و اهمیت آن در زندگی انسان پرداخته‌اند. همچنین نهادهای ملی و بین المللی مختلفی در زمینه فراغت و سرگرمی مشغول فعالیت هستند.
فضای وب در حال تسخیر اوقات فراغت جوامع است
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی اظهار کرد: رسانه های جمعی در دو دهه گذشته نقش بسزایی در زمینه سرگرمی و فراغت را داشتند و جایگاه اولی این موضوع به تلویزیون اختصاص داشت و امروزه فضای وب در حال فراگیر شدن در این زمینه است و نقش تلویزیون در عرصه سرگرمی در حال کمتر شدن است.
وی در خصوص اهمیت سرگرمی و نسبت آن با عرصه تمدنی عنوان کرد: دومازیه جامعه شناس فرانسوی معتقد است امروزه فراغت در حال تبدیل شدن به یک اصل در زندگی انسان است و دیگر اینطور نیست که کار و اشتغالات در زندگی اولویت نخست باشد بلکه این معادله تبدیل شده است به اصالت فراغت و بشر موجود از زندگی برای کار به سمت زندگی برای فراغت رفته است.
شرف الدین خاطرنشان کرد: برخی صاحب نظران معتقد هستند افراد اگر هم کار میکنند برای این است که هزینه‌های تفریح آخر هفته را فراهم کنند. امروزه فراغت داشتن از مؤلفه‌های مهم زندگی است، به همان میزان که بشر از کار خسته شده به فراغت نیاز دارد و با افزایش نیروی کار و پیشرفت‌های موجود افراد کمتر کار می کنند.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی ادامه داد: خوشتن کاری در گذشته عامل نشاط افراد بود اما قرار گرفتن در نظام استخدامی از عواملی است که کارها آن نشاط و جاذبه خود را از دست داده‌اند از سویی ملالت آور بودن و تکراری بودن کارها باعث می‌شود افراد خلاقیت خود را از دست بدهند و حتی به اعتقاد مارکس نظام سرمایه داری خلاقیت و انگیزه کارکنانش را از آنها می‌گیرد.
اصالت کسب درآمد باعث تنزل جایگاه اشتغال شده است
وی با بیان اینکه انگیزه اکثر افراد از کار کردن صرفا کسب در آمد است و این موضوع ارزش و جایگاه کار را تنزل داده است، تصریح کرد: آدمها وقتی از کار دل زده هستند به سراغ فراغت و سرگرمی می‌روند؛ نهادها و سازمان‌های متعددی در کار تأمین ملزومات فراغتی نقش داشته و صنعت فراغت شکل گرفته است و همین موضوع از عوامل افزایش میل افراد به فراغت و سرگرمی است چرا که سازمان‌ها و نهادهای مختلفی از این موضوع کسب درآمد دارند.
شرف الدین با اشاره به اینکه برخی مدعی هستند ادیان با سرگرمی میانه خوبی ندارند، اظهار کرد: این موضوع در مسیحیت خیلی جدی‌تر بوده است ولی در جامعه اسلامی شاهد هستیم که فراغت جایگاه خاصی دارد و حتی برنامه‌ها و توصیه‌هایی از سوی علمای اسلام با این موضوع ارائه شده است.
وی در ادامه افزود: اشتغالاتی در جامعه اروپایی وجود داشته است که کلیسا تلاش می‌کرده مردم را از این اشتغالات دور کند و این احتیاطات انسان را از اشتغال دور کرده و بیشتر در گذشته افراد تحت تأثیر این احتیاطها قرار می‌گرفتند.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی با اشاره به دیدگاه برخی افراد و صاحب نظران اسلام، عنوان کرد: برآیند بررسی‌های من نشان می‌دهد در اسلام کار کردن اصالت دارد تا اینکه فراغت و باید مستمرا مشغول به کار بود و از دید برخی علما فراغت اهمیتی ندارد و انسان باید به امور مهم برای زندگی خود بپدازند و این که کسی بخواهد به سراغ فراغت برود صحیح نیست.
فراغت در تقابل با کار کردن نیست
وی با بیان اینکه برخی معتقد هستند نگاه اسلام و مسلمانان به مسأله فراغت برخاسته از این دیدگاه که فراغت در تقابل با کار قرار دارد، تصریح کرد: فراغت در تقابل با کار کردن نیست بلکه در امتداد تلاش و کار و کوشش است، یعنی انسان در عین کار کردن نیاز به تفریح و فراغت و سرگرمی دارد و اثر فراغت مطلوب در کار دیده خواهد شد و فراغت می‌تواند عامل آمادگی جسمی و روحی انسان باشد.
شرف الدین فراغت و سرگرمی را از عوامل بالا رفتن راندمان کاری انسان برشمرد و اظهار کرد: حتی خواندن نماز با نشاط و به دور از خستگی نیز از توصیه‌های اسلام است. از قانونی که نسبت میان کار و شغل را برای ما می‌گوید، کودکان استثنا شده‌اند و فراغت کودکان در زندگی از دیدگاه اسلام اهمیت ویژه‌ای دارد.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی خاطرنشان کرد: تمدن آفرینی و رشد جامعه در گرو داشتن کار است و اهمیت و ارزش فراغت به این است که شخص کار داشته باشند و کسی که کاری ندارد فراغتش نیز دارای اهمیت نیست.
مشکل برخی سرگرمی‌ها این است که نشاط آور نیستند
وی ادامه داد: اوقات فراغت همراه با اشتغالات ترجیحی و تفریحی و سرگرم کننده ظرف تحقق اشتغالات الزامی است و باید فراغت ما را واقعا برای اشتغالات مهم و الزامی ما آماده کند. از مشکلات سرگرمی‌های امروز ما این است توانایی ایجاد نشاط و آرامش و توانایی کار کردن را برای ما ندارد و از نظر اسلام نیز فراغتی مطلوب است که واقعا انسان را برای انجام کار آماده کند.
شرف الدین به اهمیت مباح بودن و نداشتن مفسده و گناه در رویکرد اسلام و علما نسبت به سرگرمی اشاره کرد و گفت: عنوان اولیه همه سرگرمی‌ها اباحه است و انسان باید تلاش کند به دلیل لزوم رعایت شریعت در اسلام و حساسیت اسلام به گذر عمر به موضوع رعایت دستورات دینی در انجام سرگرمی‌ها و فراغت توجه داشته باشد.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی افزود: هرعملی فراغتی که انجام می‌دهیم اگر مفسده و خلاف شرعی نداشته باشد از دیدگاه اسلام می‌تواند عمل صالح محسوب شود چرا که فواید و آثار مثبتی برای فراغت و سرگرمی در زندگی انسان وجود دارد.
اسلام مخالفتی با سرگرمی مباح ندارد
وی ادامه داد: دلیلی برای اینکه مطلق لغو حرام است وجود ندارد و مادامی که لغو همراه با فساد و گناه نباشد یا کار اهم و مهمی از دست نرود لغو مشکلی ندارد و اینطور نیست که بگوییم حتما باید شخص اشتغالات مهمی داشته باشد و از لغو پرهیز کند. مسأله دیگر این است که به نظر می‌آید تنها عملی ممنوع است که توجیه عقلایی نداشته باشد و در مقایسه با دیگر کارهای مهمی که برعهده شخص است اهمیتی ندارد باید پرهیز شود.
شرف الدین با بیان اینکه فراغت و سرگرمی مادامی که مخالفتی با سلوک و اخلاق مؤمنانه نداشته باشد مصداق لهو ممنوع نیست، تصریح کرد: اصالتا مطلق سرگرمی در اسلام حرام نیست، اگر فعالیتی زمینه تحصیل نشاط حلال را داشته باشد نمی‌تواند حرام باشد ضمن اینکه نیاز انسان به استراحت، آسایش و آرامش اگر یک نیاز اصیل باشد قطعا مورد مخالفت اسلام قرار نخواهد گرفت چرا که اسلام یک دین علمی است و ما باید راهی را برای سرگرمی پیدا کنیم که به بهترین نحو ممکن بدون مخالفت با قواعد شرعی به فراغت بپردازیم.
