اشاره؛
استعداد سنجی طلاب در حوزه‌های علمیه مسأله‌‌ای است که از دیرباز مورد توجه علاقه‌مندان و دل‌سوزان دین و نهادهای دینی بوده است تا طلاب با توجه به استعدادهایی که دارند، به تحصیل رشته‌های تخصصی بپردازند.
امروزه در بخش مرکز مشاوره حوزه، این مهم تا حدودی انجام می‌شود ولی باید توجه داشت که از یک سو این امکان تنها در شهر مقدس قم وجود دارد و طلاب شهرستان‌های دیگر، از این امتیاز محروم هستند و از سوی دیگر به سبب کمبود مشاوران، استعداد سنجی طلاب آنطور که باید انجام نمی‌شود.
خبرنگار صدای حوزه برای بررسی و واکاوی مشکلات و یافتن راهکار‌های عملی برای حل معضل استعدادسنجی در حوزه، با حجت الاسلام دکتر احمد امامی‌‌راد، دکترای فقه تربیتی و استادیار پژوهشکده علوم اسلامی بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی به گفت‌وگوی پرداخته است که اهم آن را در ادامه می‌خوانید.
مشاوران استعداد سنج در حوزه به اندازه انگشتان دو دست نیست
صدای حوزه ـ ورود شما به این عرصه شخصی بوده است یا به سفارش جامعه المصطفی پا در این عرصه گذاشته‌اید؟
در سال ۱۳۸۵ در مؤسسه امام خمینی(ره) در حال تحصیل بودم. مرکز مشاوره این مؤسسه پیشنهاد انجام یک طرح پژوهشی داد که مشرف به دانشجویان همان مؤسسه بود و نتیجه آن تحقیق‌ها و پژوهش‌ها کتابچه کوچکی با عنوان «این رشته سر دراز دارد» شد.
پس از گذشت مدتی، کمبود‌هایی در تست‌های استعدادسنجی احساس کردم و مکمل‌هایی برای آن تست‌ها به ذهنم رسد که در نهایت کتاب مفصلی با عنوان «انتخاب رشته» متولد شد تا دانشجویان، طلاب و دانش‌آموزان بتوانند از محتوای این کتاب استفاده کنند.
در ادامه نیز مشکلات و خلاء‌های دیگر در تست‌های استعداد سنجی یافتم. از این رو به سمت تهیه طرح جامع استعدادسنجی رفتم.
متأسفانه امروزه مشاوران استعداد سنج در حوزه به اندازه انگشتان دو دست نیست. اما چنانچه این طرح کامل شود، در کمتر از دوسال طرح جامعی ویژه طلاب به وجود آمده و مشکل کمبود مشاوران استعداد‌سنج برطرف خواهد شد.
تدوین طرح «تست استعدادسنجی حوزه»
صدای حوزه ـ شما در زمینه فرصت‌های شغلی کتابی تألیف کرده‌اید. لطفا در رابطه با این کتاب توضیحاتی بفرمایید.
در سال ۱۳۹۲ با توجه به ضرورت‌‌هایی که وجود داشت، کتابی با عنوان «انتخاب شغل» چاپ کردیم.
موضوع این کتاب در رابطه با انتخاب رشته تحصیلی و شغل بر اساس استعدادسنجی، تست‌های شخصیت و رغبت‌سنجی است.
من در آن دوران به عنوان مشاور طلاب فعالیت می‌کردم و متوجه شدم که برخی از آزمایش‌هایی که انجام می‌شود، باید بر اساس ویژگی‌های تحصیلی و اخلاقی طلاب بومی‌سازی شود. به همین علت طرحی با عنوان «تست استعدادسنجی حوزه» را آغاز کردیم.
به سبب جامع بودن این طرح، مراحل علمی آن ادامه دارد و منتظر حمایت‌های مالی یکی از نهادهای حوزوی هستیم تا فرایند تکمیل این طرح طی شود.
در این طرح افراد پیش از ورود به حوزه و تا اتمام پایه دهم حوزه استعدادسنجی شده و با توجه به توانایی‌هایی که دارند، به سمت رشته‌ها و شغل‌های مختلف هدایت خواهند شد.
معتقدم افراد پیش از ورود به حوزه باید استعدادسنجی شده و تیپ شخصیتی آنها ارزیابی شود که آیا وارد حوزه بشوند یا خیر؟ و پس از ورود به حوزه به کمک تست‌ها، مؤلفه‌های انتخاب رشته و شغل و همچنین بر اساس توانمندی‌هایشان، باید به سمت رشته‌ها و علومی که می‌توانند موفقیت‌های بیشتری کسب کنند، هدایت شوند.
مرحله دیگر استعداد سنجی می‌تواند در پایه‌های پنجم و ششم انجام شود که طلاب می‌خواهند در مؤسسات و مراکز آموزش تخصصی وارد شوند.
ضرورت بومی‌سازی طرح استعدادیابی
صدای حوزه ـ چه چیزی باعث شد که شما احساس کردید، تست‌ها و آزمایش‌های موجود جهانی نیاز به بومی‌سازی دارد؟
برخی از تست‌های استعداد سنجی همچون تست‌های cattell(کَتِل) در میان عموم مردم و طلاب نتیجه خوبی داشته است. اما باید دید این تست در انتخاب رشته تحصیلی و شغل چه مقدار می‌تواند دخیل باشد؟
با توجه به این پرسش، برخی از مؤلفه‌های تست cattell استخراج شده و در حال بررسی است.
تست استعدادیابی و رغبت سنج شغلی بر پایه شخصیت شناسی holland(هالند) یکی دیگر از تست‌های خوبی است که در عرصه انتخاب رشته و شغل در جهان اعتبار خوبی کسب کرده است.
متأسفانه هنگامی که طلاب بر اساس تست استعدادسنجی holland مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، نتایج قابل قبولی حاصل نمی‌شود.
علیرغم بالا بودن علم طلاب، در برخی از گزاره‌های تست holland همچون ریاضی و فیزیک نمی‌توانست تیپ شخصیتی بالای طلاب را نشان دهد.
برای بومی‌سازی این تست جهانی هفت سال تحقیق و بررسی انجام شده و نظرات کارشناسان نیز اتخاذ شده است و اکنون در مراحل پایانی قرار دارد تا در گروه‌های نمونه اجرایی شده و باخوردگیری شود.
رفع خطاهای احتمالی
صدای حوزه ـ برخی از کارشناسان بر این عقیده هستند که این نوع تست‌های روانشناسی درصد خطای بالایی دارند. درصد خطای تست‌هایی که شما آن را بومی‌سازی کرده‌اید چگونه است؟ آیا مشکلات و خطاهای احتمالی برطرف شده است؟
وجود همین خطاها و مشکلات، اصلی‌ترین عاملی بود که ما را متقاعد کرد تا به دنبال ایجاد طرح جامع استعدادسنجی باشیم.
همه متخصصین تست‌های روانشناختی، استعداد سنجی و شخصیت شناسی را به تنهایی معتبر و تعیین کننده نمی‌دانند. به همین علت است که پس از انجام تست، باید مصاحبه با افراد هم انجام شود تا مقدار خطاهای احتمالی به حداقل برسد.
باید توجه داشت؛ زمانی که گفته می‌شود یک شخص در فلان زمینه تحصیلی یا شغلی استعداد دارد، به منزله آن نیست که در زمینه‌های دیگر بدون استعداد باشد. چه بسا ممکن است افراد انتخاب‌هایی بر خلاف استعدادهایشان داشته باشند و در ظاهر نیز به موفقیت‌هایی برسند. مسأله مهم آن است که اگر شخصی بر اساس استعدادش انتخاب متناسبی نداشته باشد، در آینده فشار‌های کاری بیشتر و رضایت شغلی کمتری خواهد داشت.
کار دشوار و زمان‌بر ایجاد یک دوره تست
صدای حوزه ـ غیر از حوزه علمیه نهادهای دیگری هستند که برای تخصص‌های مختلف از میان طلاب گزینش میکنند. آیا شما طرحتان را به این مراکز و نهاد‌ها ارائه کرده‌اید؟
بر این عقیده‌ام که استعدادسنجی طلاب باید پیش از ورود افراد به حوزه و از همان ابتدا انجام شود. اما در ادامه نهاد‌ها و مراکز مرتبط با حوزه هم می‌توانند از مزیت‌های این طرح بهره‌مند شوند.
صدای حوزه ـ در زمینه استعداد سنجی ناظر به آینده چه برنامه‌هایی دارید؟
طی کردن پرونده‌های علمی بسیار دشوار است. حتی ایجاد یک دوره تست به اندازه پایان نامه دکتری سخت و زمان‌بر است. در حالی که ما دو تست را آماده کرده و در صدد بومی‌سازی آن هستیم.
نقش و اهمیت بالای کار مشاوران استعداد سنج انکار ناپذیر است. در تصمیمات یک مشاوره استعداد‌سنج مؤلفه‌های بسیاری دخیل است و نقش ویژه‌ای در تعیین بخشی از سرنوشت افراد ایفا می‌کند. به همین علت در سال‌های نخستِ اجرایی شدن این طرح جامع، نباید کتاب چاپ شود.
اما پس از آزمایش‌های مختلف و استخراج مشکلات، بعد‌ها می‌توان طرح را در اختیار مشاوران حوزه قرار داد.
