به گزارش خبرنگار پایگاه خبری صدای حوزه، موقوفات حوزه‌های علمیه در دوره‌های مختلف به دست پادشاهان کشور به یغما و تاراج رفته است و این روزها از زبان مراجع عظام تقلید و مسئولان حوزه و طلاب و فضلای جوان، زیاد می شنویم که باید موقوفات حوزوی احیا شوند. از همین رو خبرنگار صدای حوزه با هدف بررسی دستاوردهای سازمان اوقاف و امور خیریه در جهت احیای موقوفات مصاحبه‌ای با حجت‌الاسلام والمسلمین سجادی رئیس دانشکده علوم و معارف قرآنی اصفهان و دبیر سند ملی وقف داشته است که از سمع و نظر شما می‌گذرد:
حجت الاسلام والمسلمین سجادی در خصوص سنت حسنه وقف گفت: وقف یکی از سنت‌های بزرگ اسلامی است که هم‌اکنون در جامعه مسلمان و حتی در جوامع بین‌الملل رواج دارد و برای ماندگاری اموال در مصارف خیر و عمومی استفاده می‌شود.
وی افزود: در این مرز و بوم طی سال‌های متمادی، قبل و بعد از اسلام شاهد وقف‌های متعدد و عظیمی بودیم، وقفهایی که هم جنبه مذهبی، دینی و هم جنبه‌های علمی و اجتماعی و خیرات و مبرات دارد.
دبیر سند ملی وقف گفت: سنت حسنه وقف در زمان برخی پادشاهان کشور سیر صعودی داشته است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی احیا شده و در مسیر بالندگی قرار گرفته است.
دبیر سند ملی وقف سازمان اوقاف و امور خیریه تصریح کرد: موضوع وقف گسترده‌تر از آن است که بتوانیم پیرامون آن صحبت کنیم اما در دوره‌های مختلف شاهد وقفهایی بودیم که از آن در ترویج مبانی دینی بهره برده ایم و هم‌اکنون پای سفره وقف از این برکات استفاده می‌کنیم.
حجت‌الاسلام سجادی با بیان اینکه، بر اساس شواهد تاریخی، دوره صفویه یکی از دوران مهم در شکوفایی وقف معرفی شده است، گفت: بدون شک یک وجه مهم فرهنگی دولت صفوی، پایه‌گذاری سنت حسنه وقف بوده است که در مکتب رسمی کشور به عنوان مکتب شیعه قلمداد شده و در آن دوره‌ها شاهد آن هستیم که چه گستردگی چشمگیری در وقف و موقوفات ایجاد شده است.
وی بیان کرد: با توجه به اینکه ظرفیت‌ها و آیین‌نامه‌هایی در وقف وجود دارد اما شاهد آن هستیم که در برخی از قوانین با توجه به گستردگی علوم و پیشرفتی که حاصل شده است و علوم جدیدی که مدنظر قرار داده شده نارسایی در برخی از مقرارت وقفی و آئین‌نامه‌ها و مبانی وقفی وجود دارد.
حجت‌الاسلام سجادی وضعیت خیر در کشور را اسفناک‌تر از قبل دانست و گفت: در حال حاضر وقف را سازمانی‌‌های متعددی بر عهده دارد، متاسفانه متکلف اصلی خیر در کشور مشخص نیست.
دبیر سند ملی وقف گفت: سازمان بهزیستی، هلال‌احمر، کمیته امداد امام و سازمان اوقاف ودیگر سازمان‌ها، هر کدام از نظر قانونی برای امر خیر، وظایفی برای آنها محول شده و برخی از این وظایف ضد و نقیض یکدیگر هستند. بنابراین باید توجه داشته باشیم که اگر بخواهیم سندی را تنطیم کنیم همه این کنشگران و قوانینی که برای آنان است را نیز باید مدنظر قرار دهیم.
وی تصریح کرد: هم در زمینه خیر و هم در زمینه وقف ما در چهار قلمرو از جمله، قلمرو مدیریت، فقهی و حقوقی قلمرو اقتصادی و قلمرو فرهنگی و اجتماعی به تدوین مسئله‌ها پرداختیم و بعد از اینکه این قلمروها و مسئله‌های آن نیز مشخص شد، هدف هر مسئله را تدوین کرده و بعد از تدوین هر مسئله و هدف به سیاست متناسب با آن هدف پرداختیم و بعد از آن اقدامات کلانی که پیرامون سیاست مد نظر قرار داده شده بود بررسی و تدوین شد.
نگرانی در جهت اجرای صحیح نیات واقفین
وی در جواب سوال خبرنگار صدای حوزه در خصوص اینکه نگرانی‌هایی در اجرای امینانه نیات موقوفات وجود دارد و شنیده شده که با اینکه برخی نیات واقفین بسیار مقید بوده اما به دلیل کارهای اداری و اینکه راحت‌تر بتوانند درآمدها را مصرف کنند، موضوع را عام‌تر میگیرند و از مراعات موارد مصرف مقید صرف نظر می کنند، آیا این اطلاعاتی که به ما رسیده صحیح است؟ اگر صحیح باشد چه تدابیری اندیشیده شده است؟ گفت: بنده به عنوان مشاور ریاست سازمان اوقاف صرفا این موضوعات را شنیده‌ام و در سند ملی نیز به آن پرداخته شده است و “احترام به نیت واقف قید شده است” و تمهیداتی نیز در نظر گرفته شده است که حتما به نیت واقفان باید عمل شود.
حجت‌الاسلام سجادی گفت: در حال حاضر باید دید آیا چنین اتفاقی در سازمان اوقاف پیش آمده و اگر اتفاق افتاده، چند درصد بوده است! باید با مسئولان سازمان اوقاف صحبت شود.
تاریخچه موقوفات حوزوی
وی در جواب سوال خبرنگار حوزه در خصوص موقوفات حوزوی که گاها به نیات توجهی نمی‌شود و موقوفات در بین طلاب و حوزه هزینه نمی‌شود، گفت: در زمینه اوقاف حوزه علمیه، موقوفات فروانی وجود داشته و حوزه‌های علمیه مخصوصا در دوره صفویه وقتی که مدارس علمیه ساخته می‌شد موقوفات متعددی را برای آن اختصاص می‌دادند و در دوره‌های بعد هم به این مدارس موقوفاتی اهدا و وقف کردند ولی ما دوره‌های متعددی را بعد از آن دوره داریم که در این دوره ها شاهد آن هستیم که موقوفات حیف و میل شده است.
رئیس دانشکده علوم و معارف قرآنی اصفهان تصریح کرد: بعد از دوره صفویه شاهد حضور افاغنه در کشور هستیم که هشت سال سیطره عمیق بر اصفهان و دیگر بلاد این کشور داشتند و بسیاری از موقوفات را حیف و میل کرده و اسناد آن را آتش زدند و با توجه به خصومتی که با شیعیان داشتند در آن دوره شاهد هستیم که بسیاری از اسناد موقوفات از بین رفته و حتی جواهراتی که متعلق به موقوفات بوده و جواهراتی که متعلق به حرم امام رضا (ع) بوده به غارت رفته و در تاریخ به آن اشاره شده است.
این مقام مسئول بیان کرد: در اصفهان گنجواره‌های متعددی توسط اشرف و جانشین آن به یغما رفت و حتی علما نیز در آن زمان نمی‌توانستند حرفی بزنند و در همان دوره است که وقتی افاغنه به دولت صفویه حمله می کنند، در یکی از مدارس علمیه که الان به نام مدرسه امام صادق علیه السلام شناخته می شود، شاه سلطان حسین را، بعد از اینکه طلاب و دو فرزند شاه سلطان حسین را در مقابل چشمانش سر می‌برند و بعد از آن نیز سر او را از تن جدا میکنند و از جویی که در وسط مدرسه علمیه سلطانیه وجود داشت خون طلاب سراریز می‌شود!
وی افزود: در دوره دوم که مصادف با دوران پادشاهی نادر شاه در کشور بود با اینکه رشادت‌های فروانی در کشور کرد و افاغنه را در جای خود نشانید و تا قفقازو کابل نیز پیش رفت و برخی از ثروت‌ها را که به یغما برده شده بود برگردانید اما متاسفانه موقوفات را بازنگردانید و خود نادر موقوفات فروانی را از بین برده است.
حجت‌الاسلام سجادی به دوران قاجار و موقوفاتی که در زمان حکومت قاجار به یغما رفت بود نیز اشاره کرد و گفت: در دوره قاجار نیز حیف و میل‌های فروانی در موقوفات صورت گرفت و در اصفهان نیز شاهد ظل السلطان بودیم که این شخص ابنیه‌هایی را که متعلق به دوران صفویه بود از بین می‌برد حتی کاخ چهل ستون را که می‌خواست به یغما ببرد، تاجری کاخ را خریده و از دست این شاه نجات می‌دهد!
وی بیان کرد: در دوران پهلوی نیز “رضا شاه” که یکی از علاقمندانی‌های این فرد این بود که زمین‌ها را به نام خودش بزند و چه بسا زمین‌هایی که متعلق به موقوفات بوده را به نام خودش کرده بود و با این حساب این پادشاه یکی از مالکین بزرگ کشور در آن دوران محسوب می‌شد.
این مقام مسئول عنوان کرد: دوره بعد نیز دوره “محمدرضا شاه پهلوی” بود که با این که موقوفات کشور در دست آموزش و پرورش بود اما در آن دوره نیز وزارت آموزش و پرورش بسیاری از موقوفات را به نام مدارس خودش کرده و این موقوفات متاسفانه از دسترس حوزه‌های علمیه خارج شد.
حجت‌الاسلام سجادی بیان کرد: موقوفات حوزه‌های علمیه در دوره‌های مختلف به دست پادشاهان کشور به یغما و تاراج رفته است و آن موقوفات اکنون متعلق به حوزه‌های علمیه است که چند ده برابر موقوفات فعلی هستند اما برخی اظهار نظرها دقیق نیستند چرا که اشخاص گاه اطلاع دقیقی از موقوفات حوزه‌ها ندارند.
وی تصریح کرد: بر اساس شنیده‌ها یکی از مسئولان خوب و آگاه حوزه علمیه اخیرا مصاحبه‌ای در خصوص موقوفات کرده و گفته است که اگر موقوفات حوزه های علمیه به حوزه‌های علمیه تعلق بگیرد حتی می‌توانیم کشور را به خوبی اداره کنیم که باید بگوییم این اظهار نظر ناآگاهانه است و از درآمد موقوفات اطلاع دقیقی ندارند.
حجت‌الاسلام سجادی بیان کرد: در آمد برخی موقوفات مغازه‌هایی است که سرقفلی دارند و متاسفانه مغاره با قانون سرقفلی ها در مالکیت صاحب آن قرار دارد و سرقفلی آن دارای ارزش است و وقتی واگذار می‌شود ۱۰ درصد آن به وقف می رسد و اجاره کمی از این مغازه‌ها گرفته می‌شود.
دبیر سند ملی وقف در ادامه بیان کرد: مثلا نصف هتل عباسی متعلق به مالک آن و بیمه ایران می‌باشد و زمین آن نیز متعلق به حوزه علمیه مدرسه امام صادق (ع) است و ابنیه آن هیچ تعلقی به مدرسه ندارد و در دوره‌های گذشته اجاره‌ای که از هتل گرفته می‌شد خیلی پایین بود اکنون نیز اجاره گرفته می‌شود که متاسفانه رقم واقعی اجاره نبوده و نمی‌شود با یک هتلی که جهانی شده است معامله غیرفرهنگی کرد، بنابراین حساسیت‌هایی را می‌طلبد که شما نمی‌توانید ملک خودتان بکنید چرا که تنها زمین این هتل متعلق به موقوفات است و ساخت آن متعلق به موقوفات نیست و قانون باید اجرا شود.
وی تصریح کرد: برخی از مطالبی که در اذهان عمومی جاری می‌شود واقعی نیستند و وقتی به اسناد مراجعه می‌کنید به واقعیت مطلب پی خواهید برد و اذعان دارم که باید موقوفات حوزه به دست خود حوزویان باشد و خودشان با یک سیاست‌گذاری دقیق رفع و رجوع کنند اما این توان را هم متاسفانه مدیریت حوزه در خود حوزه ایجاد نکرده است.
حجت‌الاسلام سجادی در خصوص وقف‌نامه ربع‌رشیدی بیان کرد: بناء ربع‌رشیدی وجود ندارد و اگر بخواهیم موقوفات آن را حساب کنیم، موقوفات آن به نزدیک‌ترین مکان می رسد و پس از قتل رشیدالدین این عالم فرهیخته، اسناد این موقوفه را نیز از بین بردند و نه آثاری از ربع‌رشیدی و نه آثاری از موقوفات باقی نمانده است اما کتاب‌هایی هست که مرحوم ایرج افشار (ره) به همراه دیگر بزرگان اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه این سند وقفی را پیدا و منتشر کرد و اکنون نیز سندی از موقوفات ربع‌رشیدی در دستمان است اما اثری از خود ربع‌رشیدی و موقوفات آن وجود ندارد.
وی در پاسخ سوال خبرنگار در خصوص اینکه آیا می‌توان برای موقوفاتی که به عنوان سرقفلی در دسترس هستند، راهی پیدا کرد که مشکل را حل کند، گفت: ما باید تابع قوانین جمهوری اسلامی ایران باشیم و برخی قوانین همانند سرقفلی‌ها، به نفع اوقاف و سازمان اوقاف نیست.
این مقام مسئول بیان کرد: بر اساس قراردادهای انعقاد شده سال‌های قبل زمین‌هایی را به افرادی واگذار کردند که نه تنها ۹۰ ساله هستند بلکه پذیره‌نویسی شده‌اند وقتی یک زمینی موقوفه بوده و در سال‌های گذشته پذیره‌نویسی شده و دست مردم است و مردم پس از تحویل گرفتن زمین خانه ساخته‌اند نمی‌توان کاری برای آن انجام داد.
وی اظهار داشت: برخی زمین‌ها وقفی است اما اشخاصی در آن زمین‌ها خانه ساخته و موقع معامله باید درصدی از این خانه را به اوقاف بازگرداند.
وی گفت: اجاره موقوفه این زمین‌ها بسیار پایین است، بنابراین اگر بخواهیم این زمین‌ها را از دست مردم بگیریم یک نارضایتی‌های عمومی و یک بدبینی وسیع نه تنها به وقف بلکه به دین پیش می‌آید و راه درست آن انعقاد قرارداد است تا بودن این موقوفه حفظ شود و در سال های آینده بهره‌برداری‌ها صورت بگیرد.
حجت‌الاسلام سجادی تاکید کرد: موقوفه‌خواری و حیف و میل در اوقاف بعد از سقوط دولت صفوی تا سال ۵۷ که انقلاب شد، اتفاق افتاد، بنابراین برخی از زمین‌ها را به دلیل ساخت و ساز توسط مردم نمی‌توان بازگرداند و همچنین اسناد برخی موقوفات نیز از بین رفته است و شما نمی‌توانید سندی پیدا کنید و در صورت پیدا کردن سند نمی‌توانید برگردانید لذا این موارد محدودیت‌هایی است که نمی‌توانیم از آن چشم‌پوشی کنیم و بی‌گدار به آب بزنیم و باعث شکست وقف و ناامیدی مردم از دین و نارضایتی آنان شویم.
وی ابراز داشت: همچنین تعارض منافع از دیگر مشکلاتی است که گریبان‌گیر اوقاف شده است و برخی از سازمان‌ها منافع آنان با منافع وقف تعارض پیدا کرده و گاها مشاهده شده که منابع و اراضی که متعلق به وقف است اما جنگل‌بانی اجازه نمی‌دهد که موقوفات در آن دخل و تصرف داشته باشد و متاسفانه در کشور به طور عجیبی با وقف مبارزه میکنند که این خود از دیگر معضلات وقف محسوب می‌شود.
این مقام مسئول عنوان کرد: وقتی اشخاصی این موارد را مدنظر قرار نمی‌دهند، خیال می کنند که مثلا چون فلان جنگل برای فلان حوزه علمیه هست می توانند بروند از جنگل بانی آن را پس بگیرند و آنها هم خواهند گفت چرا تا حالا نیامده بودید که جنگل را به شما بدهیم و….اینطور نیست!و این تعارض‌ها به ضرر اوقاف است و متاسفانه نمی‌توانیم کاری انجام دهیم. پس قراردادهای چندین ساله، سرقفلی‌ها، پذیره‌نویسی‌ها، عدم اطلاع مردم و خانه‌سازی‌ها، و تعارض منافع باعث شده که بسیاری از موقوفات را نتوانیم در اختیار بگیریم.
وی در پایان خاطر نشان کرد: پس از دولت صفوی که حیف و میل، غارت و تاراج موقوفات رشد چشمگیری داشت و متاسفانه پس از انقلاب نیز به دلیل موارد ذکر شده نمی‌توانیم موقوفات را به اوقاف بازگردانیم.
انتهای پیام
