به گزارش خبرنگار صدای حوزه پژوهشی با موضوع بررسی آماری آتئیست و الحاد در جهان اسلام توسط جک الر در مجله اسکوپوسی مطالعات سکولار و در سال ۲۰۲۲ از وضعیت هشداردهنده و شیب تند به سمت الحاد در جوامع مسلمان صحبت می کند که مطالعه آن را توصیه می کنیم:
آمارهای آتئیست ها، خداناباوران، بی‌دینان، شکاکان و منتقدانِ دین در کشورهای مسلمان‌نشین معمولاً محل بحث و اختلاف نظر بوده است.
از یک سو، نهادها و مراجع دینی و سیاسیِ این کشورها تمایل دارند که تعداد این دسته از شهروندان خود را اندک جلوه دهند و از سوی دیگر، منتقدان و خداناباوران می‌کوشند چنین آمارهایی را گسترده و فراگیر نشان بدهند.
متأسفانه به علت مخاطرات دینی، سیاسی، فرهنگی و محدودیت‌هایِ روشی پیمایش‌ها و نظرسنجی‌ها نیز هیچ‌گاه اطمینان‌آور نبوده‌اند. در چنین شرایطی شاید بررسی و تحلیل چندین پیمایش در کشورهای مسلمان‌نشین بتواند فرآیندی که در این جوامع شکل گرفته است را اندکی آشکار کند.
بسیاری از پیمایش‌ها و تخمین‌های غیرحکومتی نشان‌دهنده افزایش گروندگان به بی‌دینی و خداناباوری در کشورهایی هستند که اکثریت جمعیت‌شان را مسلمانان تشکیل می‌دهند، برای نمونه نتیجه یکی از آنها این‌چنین است:
ترکیه ۱۷ درصد
اندونزی ۱۵ درصد
ایران ۱۶ درصد
مراکش ۸ درصد
مصر ۷ درصد
البته بنا به داده های این مقاله، میزانِ گرایش به بی‌دینی و خداناباوری در گروه‌های سنیِ پایین‌تر (زیر ۳۰سال) افزایش چشمگیری دارد می‌یابد:
تونس ۵۰ درصد
الجزایر ۲۵ درصد
برای مطالعه این مقاله می توانید به این آدرس مراجعه کنید: https://brill.com/view/journals/secu/4/2/article-p117_1.xml?language=en
مجله اسکوپوسی «مطالعات سکولار» یا Secular Studies که انتشارات سرشناس بریل آن را منتشر می‌کند، در اُکتبر سال گذشته میلادی مقاله فوق را منتشر کرده و بررسی پدیده‌ی استراتژیک، اما خاموش و نادیده‌گرفته‌شده بی‌دینی و خداناباوری در جهان اسلام پرداخته است.
مقاله مذبور، افزون بر اینکه نتایج تعدادی از پیمایش‌ها و نظرسنجی‌ها در کشورهای اسلامی را آورده است، به معانی و دلالت‌های بی‌دینی و خداناباوری در جوامع مسلمان نیز پرداخته است و مخاطرات زندگی با بی‌دینی یا خداناباوری در چنین کشورهایی را نیز بررسی کرده است.
چکیده:
هم دانشمندان و هم عموم مردم تمایل دارند که تصور کنند جهان اسلام، از مدرن‌شدن و سکولارشدن مصون است و همه مسلمانان مذهبی‌هایی متعصب‌اند. با این حال، مراجع مذهبی افزایش تعداد بی‌ایمانان در کشورهایی که اکثریتِ جمعیت‌ِ آنها مسلمان‌اند را «سونامی» خوانده‌اند. این مقاله، در یک فراتحلیل، به بررسی پژوهش‌ها و پیمایش‌های موجود درباره‌ی بی‌دینی و خداناباوری در کشورهای اسلامی پرداخته است. مقاله پس از بررسی اطلاعات آماری بی‌دینی و خداناباوری در کشورهای اسلامی، از جمله مصر و ایران و عربستان، معانی و دلالت‌های «بی‌دینی» را در زبان کشورهای اسلامی بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که معنای این واژه‌ها الزاماً معادل معنای‌شان در زبان انگلیسی نیست، بلکه در رابطه با مفاهیم محلیِ «دین» و «دین‌داری» ساخته شده‌اند.
این مقاله سپس درباره خطرات اجتماعی و حقوقی که افراد بی‌ایمان و خداناباور را در جوامع دینی تهدید میکنند بحث می‌کند؛ و در نهایت به بررسی زندگی و فعالیت‌های بی‌دینان و خداناباوران به صورت فردی، گروهی، و مجازی می‌پردازد. مقاله با تأملاتی درباره مدرن‌سازی و سکولارسازی پایان می‌یابد و به نیروهایی اشاره می‌کند که بی‌ایمانی را در زمینه‌های اکثریت مسلمان ممکن و رایج کرده‌اند و منجر به ظهور سکولاریسم‌ها و خداناباوری‌های خاص و گوناگون شده‌اند.
برای مطالعه این مقاله می توانید به این آدرس مراجعه کنید:
https://brill.com/view/journals/secu/4/2/article-p117_1.xml?language=en
رویکرد مسئولانه جدید جامعه الازهر برای مواجه با الحاد و آتئیسم
از سوی دیگر جامعه مصر در راستای آزادی های غربی و در سایه دولت های سکولار، محدودیت های تبلیغ آزادانه الحاد را ندارد. مبلغان ملحد و پیروان آتئیسم بدون هیچ واهمه ای در نشریات، کتب، سیمنا، منشورات فرهنگی و دانشگاهی حضور و قویا به فعالیت های خود ادامه می دهند.
مصر با داشتن بیشترین پرونده قضایی در حوزه آتئیسم مواجه است. همچنین امواج گسترده مجازی الحاد در مصر رو به افزایش است و در آمارهایی تا ۱۵ درصد از جامعه مصر را ملحدین تشکیل داده اند.
در این فضا، بخش دانشگاهی – تبلیغی جامعه الازهر الشریف که «مجمع البحوث الاسلامیه» نام دارد، در چند سال اخیر با طراحی جایزه جهانی مبارزه با الحاد «مسابقه الثقافیه لماذا یلحدون؟» را برگزار کرده است. به گفته دکتر نذیر عیاد دبیر کل و الامین العام مجمع البحوث این جایزه به بررسی پدیده الحاد و مقابله با انگیزه‌های آن داشته و سعی در فتح باب گفت و گو با آتئیست ها دارد.
شعر، داستان کوتاه، کتب کودک، فیلم، پادکست، مقالات علمی و مناظره از محورهای این جایزه بین المللی هستند.
پورتال پرطمطراق، بنرهای تبلیغاتی الازهر و جوایز چشمگیر جامعه الازهر در سرتاسر مصر، از چشم مخالفین دور نمانده و به هر بهانه ای کاریکاتوری در نشریات ضد دینی، این اقدام الازهر را به باد استهزا می گیرند.
برخی از فعالان مصری، مهمترین عامل گسترش الحاد در جامعه مصر را تعصبات و رادیکالیسم افراطی برخی شیوخ تکفیریِ الازهر می‌دانند. حمایت های عیان و بی حد و مرز قرضاوی (در زمان حیات و دوران نفوذ در مصر) از ترورهای دگراندیشان، نمونه های ملموس از این الحاد آشکار شمرده شده است.
جالب اینکه شعار دو سال اخیر این جایزه «ما بر آنیم تا صدای ذی نفعان (از آتئیست ها و آگنوستیسیت‌ها) را همدلانه بشنویم» حکایت از رویکرد مثبت الازهر با این پدیده است.
نکته مثبت این اقدام مجمع البحوث الازهر در مقایسه با حوزه علمیه قم، مواجه شدن الازهر با واقعیت الحاد و فهم آن و راهکار منطقی مواجه با آن است.
پذیرش وجود الحاد در جامعه ایران و آمار قابل توجه ۱۶ درصدی، بخشی از حل مسئله و رسالت سنگین دینی است که گشاده رویی، تحمل مضاعف شنیدن سخن مخالف و همدردی با او را باید در برنامه ریزی نهادهایی مثل دفتر تبلیغات حوزه های علمیه و…. قرار گیرد.
با توجه به آمار شانزده درصدی الحاد در ایران اسلامی، امیدواریم مراکز تبلیغی و دینی ایران اسلامی بازنگری جدی در سیاست های گفت و گوی باز را در جامعه ترویج کنند.
