حجت الاسلام ذبیح الله نعیمیان، مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) شعبه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی صدای حوزه به تبیین نسبت فقه نظام ساز با علوم انسانی پرداخت. جایگاه فقه نظام ساز در حوزه علمیه و مقطع ورود طلاب به مباحث مرتبط با فقه نظام ساز از دیگر موضوعاتی بود که در این گفتگو بدان اشاره شد. مشروح گفتگوی مذکور از نگاهتان می گذرد.
نسبت فقه نظام ساز با علوم انسانی
حجت الاسلام نعیمیان در توضیح نسبت فقه نظام ساز با علوم انسانی اظهار داشت بخشی از کار ما در موسسه فقه نظام ساز، در طراحی رشته هاست و با توجه به این که خود حوزه هم در این زمینه فعال است ما حدود ۴۰ رشته مختلف برای تکمیل درختواره دانشی حوزه در زمینه فقه پیشنهاد دادهایم که تلفیقی هستند از مباحث فقهی که تکیه آن بر بحث موضوع شناسی به علوم انسانی است.
وی افزود در واقع یک دغدغه این است که از ۱۶ حوزه دانشی که در درختواره حوزه آمده و چند رشته آن هم مستقل به علوم انسانی پرداخته است، در طراحی فقه نظام ساز در بحث موضوع شناسی، هر یک از این فقه نظام ساز ها باید توصیف موضوع شناسی را از علوم انسانی دریافت کند.
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) گفت: حوزه باید طلبه ها را با علوم انسانی آشنا کند تا مقدمه ای برای گام های بعدی باشد؛ هرچند آسیبشناسی رویکرد علوم انسانی باید مطرح و فلسفه علوم انسانی باید پررنگ شود و بر آن اساس هر کدام از ابعاد فقه را بشناسیم؛ مثلاً اگر قرار باشد در زمینه فقه رسانه کار کنیم باید فضای رسانه را بشناسیم، در حوزه سایبرنتیک و پزشکی نیز همین گونه است؛ در هر کدام از عرصه های فقهی، باید دانشهای متناسب با آن شناخته شود.
وی ادامه داد: اما رویکرد فقه نظام ساز در واقع می تواند از طرفی این گونه باشد که هم برای نیازهای جامعه در عرصههای مختلف پاسخ داشته باشد و شناخت و تعامل با علوم مرتبط، چه علوم انسانی، چه علوم پایه، چه علوم دیگر را مورد توجه قرار دهد؛ یعنی نیاز شناسی شکل بگیرد و تعامل با دانشگاهها وجود داشته باشد و از طرف دیگر به نظر می رسد که باید تربیت مدیر، تصمیمساز و تصمیمگیر و کاربلد کارگزار را داشته باشد. البته همه کشورهای پیشرفته تلاش میکنند که مدیران سیاستمدار را تربیت کنند؛ در بعضی دانشگاه های ما مانند دانشگاه دفاع ملی نیز به این سمت رفته اند.
وی اضافه کرد پس طبیعتاً کادر نظام نیز باید تربیت شود و این طور نیست که فقط بگوییم متخصص علوم انسانی تربیت کنیم که آن نیز در بعضی حوزه های دانشی و موسسه های حوزه پیگیر هستیم. اینها باید یک تعاملاتی داشته باشند و در طراحی ها نیز این موارد مد نظر است.
ضرورت ورود تدریجی طلاب به مباحث فقه نظام ساز
نعیمیان خاطرنشان کرد یک الگوی کار جالبی که حوزه راهاندازی کرده است بحث فقه معاصر است که بخشی از آن معطوف به دروس سطح و بخش دیگرش دروس خارج است. الان در ۱۶ حوزه دانشی مختلف، چندین رشته در علوم انسانی وجود دارد اما در فقه، بر اساس گفته های مسئولین حوزوی، پایه ۹ و ۱۰ به علاوه پایان نامه همان سطح ۳ خواهد بود؛ در سطح ۴ هم رشته فقه و اصول با چند گرایش داریم که پیشنهاد های جدیدی هم در این سطح داده ایم.
وی افزود طبیعتاً اگر یک طلبه بخواهد در این عرصه ها وارد شود به تدریج از دوره سطح میتواند برنامه داشته باشد. ما در مدرسه امام رضا(ع) که دوقلوی موسسه امام رضا(ع) است طرح های آشنایی با فلسفه های علوم انسانی داریم. دروس مبانی علوم انسانی که طلاب کمابیش این درس را به عنوان یک نیاز جدی گذرانده اند و آرام آرام بعد از آشنایی با فلسفه های هر یک از این علوم انسانی، خود را یک نوع استعداد شناسی خواهند کرد و بعد مرحله استعداد گزینی خواهند داشت و می توانند به رشته های مختلف وارد شوند.
این استاد حوزه علمیه ابراز داشت در بعضی از موسسات مانند موسسه امام خمینی(ره) هم طلاب با ورود به سطح ۲، با علوم انسانی و اسلامی خاص آشنا میشوند سپس به تدریج با انتخاب رشته وارد علوم انسانی میشوند، بعد درس های فقه نیز در کنار آن خواهند داشت.
وی گفت: اما الگوهای فقه معاصر و گرایش های فقهی که در رشته فقه و اصول طراحی میشود و ما نیز در این زمینه یک مجموعه پیشنهادهایی برای تکمله درختواره داشته ایم، طبیعتاً مبتنی بر آن مصوبات حوزه است که این آشنایی ها در سطح ۴ با طراحی رشته ها با محوریت فقه رخ خواهد داد؛ اما اگر با محوریت علوم انسانی باشد در حوزه های دانشی دیگر شکل میگیرد که برخی از موسسات حوزوی مانند موسسه امام خمینی(ره) و دانشگاه باقرالعلوم(ع) به سبک خاص خود این رویکرد را دارند.
فقه نظام ساز، حوزه را را در همه عرصه ها فعال می کند
حجت الاسلام نعیمیان تاکید کرد این رویکرد فقه نظام ساز است که به ما می گوید نیاز نظام باید پاسخ داده شود و ضرورت پاسخگویی به نیازها را تبیین می کند و گرنه اگر ما رویکرد فردی و رویکرد حکومتی حداقلی داشته باشیم، این پاسخگو نخواهد بود. در واقع رویکرد فقه نظام ساز به دنبال کشف، طبقه بندی، سطح بندی، مقایسه و مقارنه نیازها و بررسی اهم و مهم، جهت گیری ها و موانع پاسخگویی است.
وی اضافه کرد طبیعتاً اگر ما به دنبال کشف نیاز باشیم، رویکردی میتواند فقه را فعال کند که قائل به کشف نیازهای متغیر و نیازهای انبوه جدید و تجدید پذیر باشد. رویکردی میتواند حوزه را فعال کند و درس ها و پژوهش های حوزه، اندیشکده های در حال طراحی حوزه، اندیشکده های بالقوه حوزه را جهت دهی و فعال کند که رویکرد فقه نظام ساز را مد نظر داشته باشد.
نعیمیان خاطرنشان کرد، دغدغه مندی اهمیت کلیدی دارد. اگر این دغدغه مندی نسبت به نظام باشد و ما اندیشههای حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله) در ضرورت پاسخگویی را در نظر داشته باشیم اینجا پاسخگویی معنا پیدا میکند؛ پاسخگویی متوجه این می شود که اول نیاز مردم را بشناسد، بعد روشها را طراحی کند ، سپس راهبردها و سیاستهای کلان را طراحی کند.
وی افزود اینجا فقط محدود به استنباط گزاره های جزئی مسئله نگرانه نیست؛ رویکرد فقه نظام ساز یک رویکرد جامع گرا و جامع نگر می باشد؛ جامع گرایی یعنی عبور از فردگرایی یعنی فقط فرد را نمیبیند بلکه مجموعه افراد را میبیند؛ یعنی افراد در فرایند زندگی جمعی. فرایند زندگی جمعی مقتضی این است که نهادها، ساختارها و رویهها بازنگری شود.
حجت الاسلام نعیمیان اظهار کرد پس اینها، اقتضا می کند که حوزه الگوی آموزشی، پژوهشی و تبلیغی خود را با رویکرد فقه نظام ساز همسو کند، اگر حوزه بخواهد به این مقوله به صورت جدی بپردازد، ما می توانیم آموزش، پرورش، پژوهش و تولید فکر و حتی تربیت را معطوف به فقه نظام ساز کنیم.
وی در پایان گفت الان طلبه ای که در حجره نشسته و دغدغه جامعه را ندارد، طبیعتاً گزاره مهم ضرورت اهتمام به امور مسلمین در ذهن او وارد نمیشود؛ باید این گزاره در ذهن و دل ما باشد تا آن را به آموزش و پژوهش تعمیم دهیم و آثار و لوازم آن را دنبال کنیم.
مطالب مرتبط:
