به گزارش خبرنگار صدای حوزه، سید محمدباقر پورسانی، مدیر موسسه یاوران اندیشه، طی یادداشتی، به تصحیح کوتاهی بر فرمایشات استاد ناصرالدین انصاری قمی در ارتباط با عزاداری ها مخصوصا عزاداری در فاطمیه، پرداخته است که در ادامه مطالعه می نمایید:
در روز ۲۹ اذر مصاحبه ای توسط پایگاه خبری صدای حوزه با محقق گرانقدر حضرت استاد ناصرالدین انصاری منتشر شد که البته اشتباها به جای تصویر ایشان،تصویر استاد سید مهدی انصاری در آن خبر قرار گرفت و همین مساله باعث شک این حقیر شد.
بیشتر بخوانید:
استاد ناصرالدین انصاری به واسطه ارتباط گسترده با علمای برجسته و ایضا تحقیقات وسیعی که راجع به حضرت زهرا سلام الله علیها داشته اند،اطلاعات دسته اول و بسیار مفیدی را در زمینه عزاداری فاطمیه به یادگار گذاشته اند که مقداری از آنها را فرموده اند.ولیکن این حقیر به خاطر اینکه چند سال است که تخصصی در موسسه یاوران اندیشه فاطمی راجع به عزاداری فاطمیه تحقیق میکنیم،مختصر حواشی ای به فرمایشات این بزرگوار داشتم که در اینجا آنها را عرض میکنم.
مساله اول اینکه ایشان فرمودند که روایت فاطمیه دوم(یعنی ۹۵ روز بعد از شهادت نبی اکرم)اعتبار بیشتری نسبت به سایر اقوال دارد.درین زمینه باید گفت که اولین کسی که به شکل بسیار قوی و عالی در زمینه تاریخ شهادت صدیقه کبری سلام الله علیها تحقیق کرده اند جناب مرحوم اسماعیل انصاری زنجانی(م ۱۳۸۸ شمسی)است که در کتاب شریف موسوعه الکبری عن فاطمه الزهرا در جلد دهم به این مساله اشاره فرمودند و ۱۸ تاریخ مختلف را با اسنادشان برای این زمینه ذکر فرمودند.
علت متعدد بودن تاریخ شهادت را باید در مخفیانه دفن کردن ایشان جستجو کرد.اشخاص مهم تاریخ چون در جلوی چشم همگان فوت میکردند تاریخ فوتشان به شکل دقیق به دست ما میرسیده است.مثل شهادت سید الشهدا علیه السلام که عده کثیری آن را دیده اند و زمان دقیقش را ذکر کردند.ولی چون امیرالمومنین علیه السلام حضرت زهرا سلام الله علیها را شبانه غسل و کفن و دفن کردند و به کسی اطلاع ندادند و تا مدتها بعد از آن ماجرا هم کسی خبردار نشد،اقوال مختلفی درین زمینه شکل گرفت که البته اکثر آنها مستند قوی ای ندارند.
ما در بین تمام تواریخی که برای شهادت صدیقه کبری سلام الله علیها نقل شده هیچ سند صحیحی برای هیچکدام نیافتیم الا چهار سند صحیح در کتاب کافی(ج ۱ ص ۵۹۹/ج ۲ ص ۴۸۹/ج ۵ ص ۵۶۵/ج ۹ ص ۲۷۶ چاپ دارالحدیث سال ۱۴۳۰ قمری)که همگی از امام صادق علیه السلام نقل شدند و در همه آنها فرموده شده که حضرت زهرا سلام الله علیها ۷۵ روز بعد از رحلت نبی اکرم صلی الله علیه و اله در قید حیات بودند و روایت ۹۵ روز فقط اسناد ضعیفی مثل کتاب دلائل الامامه طبری داشت.
حضرت استاد انصاری فرمودند که در متن کافی عبارت “عاش(صحیح عاشت است)فاطمه بعد ابیها خمس و تسعین یوما” یعنی حضرت فاطمه بعد پسرش ۹۵ روز زندگی کرد امده که حقیر این عبارت را در کافی نیافتم بلکه دو حدیث امده که در آنجا همین عبارت با “خمس و سبعین یوما” امده که به معنی ۷۵ روز است.
برای اینکه به این ماجرا مطمئن شوم به چاپ دارالحدیث کتاب کافی مراجعه کردم که بر اساس قدیمیترین و معتبرترین نسخ خطی کتاب کافی این کتاب را تصحیح کردند و در هر چهار حدیثی که حقیر بررسی کرده ام،هیچ اختلاف نسخه ای هم ذکر نکردند.
حضرت استاد انصاری در ادامه فرمودند که علمای نجف مثل مرحوم آخوند خراسانی و محمد حسن مامقانی و صاحب جواهر و در اخر مرحوم حائری یزدی که حوزه قم را تاسیس کردند،فاطمیه دوم(روایت ۹۵ روز)را برگزار میکردند.
حقیر به جز نقل مرحوم آخوند خراسانی و حائری یزدی که به کررات از اهل علم درین زمینه شنیده ام،درباره عزاداری فاطمیه دوم توسط سایر بزرگواران مطلبی را نیافتم.بلکه ما مستندات بسیاری برای عزاداری فاطمیه اول(روایت ۷۵ روز)را در موسسه مان جمع اوری نموده ایم که ذکر برخی از انها خالی از لطف نیست.
سند شماره ۹ موسسه ما نامه ای از ناصر الدین شاه قاجار در جمادی الاول سال ۱۲۶۵ قمری(فروردین و اردیبهشت سال ۱۲۲۸ شمسی.حدود شش ماه بعد از شروع حکومتش)به میرزا نصرالله زنبورکچی باشی است که به او دستور داده هر ساله یک گوسفند را در ایام فاطمیه برای او ذبح کند.مسلما این عزاداری برای فاطمیه اول بوده وگرنه در جمادی الثانی باید اینکار اتفاق میافتاد.
سند شماره ۷ موسسه ما سند صورت هزینه های مالی مراسم فاطمیه اول در استان قدس رضوی در جمادی الاول ۱۳۱۷ قمری(شهریور ۱۲۷۸ شمسی)است که ریز مخارج آن مراسم را با مهر تولیت حرم آورده است.بعد از آن سال نیز آستان قدس رضوی همیشه فاطمیه اول را برگزار میکرده و در موسسه ما صورت هزینه های مالی آن را در سالهای مختلف جمع آوری کرده ایم.
روزنامه شماره ۲۵۶ ما روزنامه ایران نو به تاریخ ۱۲ جمادی الاول ۱۳۲۹ قمری(۲۰ اردیبهشت ۱۲۹۰ شمسی) است که آن روزنامه گفته است که “روز شنبه بمناسبت یوم وفات و تعزیه داری حضرت صدیقه طاهره علیها التحیه و الثناء روزنامه ما تعطیل خواهد نمود”
این تعطیلی هم فقط محدود به این روزنامه نبوده است.در روزنامه شماره ۲۶۱ ما که مربوط به روزنامه رعد تاریخ ۱۳ جمادی الاول ۱۳۳۸(۱۳ بهمن ۱۲۹۸ شمسی)است گفته شده “بمناسبت تصادف با رحلت حضرت صدیقه کبری سلام الله علیها امروز تمام وزارت خانها(خانه ها)و دوایر دولتی تعطیل و اغلب از دکاکین و بازارها بسته است”
این تعطیلی رسمی تا سال ۱۳۰۹ شمسی برقرار بوده ولی در این سال توسط رضاخان،تعطیل رسمی این عزاداری برداشته میشود و تا سال ۱۳۷۸ که این اتفاق تعطیل رسمی میشود،دیگر این مناسبت تعطیل رسمی ندارد و در سال ۷۸ نیز فاطمیه دوم تعطیل رسمی میشود.
این درحالی است که در همان مجلس در تاریخ ۴ آذرماه سال ۱۳۳۷(مصادف با ۱۳ جمادی الاول ۱۳۷۸)هنگامی که نائب رئیس مجلس به نورالدین امامی خویی(فرزند حاج یحیی امام جمعه خویی و دارای اجازه اجتهاد از مرحوم عبدالکریم حائری یزدی و نماینده مجلس در دوره ۱۵ و ۱۶ و ۱۸ و ۱۹ و دارای سمتهای سیاسی دیگر)میگوید که نطق قبل از دستورشان را بگویند ایشان میگویند “چون امروز مصادف با رحلت حضرت زهرا علیها السلام است و معمولا از ۵۰ سال قبل مجلس تعطیل میکند بنده از حق خودم صرف نظر کردم”
در تمامی موارد ذکر شده فقط فاطمیه اول به روایت ۷۵ روز ذکر شده و ما خبری از فاطمیه دوم به روایت ۹۵ روز نیافتیم الا همان عزاداری اخوند خراسانی و حائری یزدی و در روزنامه ها نیز فقط در روزنامه های دهه چهل به بعد،اخباری درین زمینه یافت میشود و حتی بعد از انقلاب نیز فاطمیه اول بسیار پررنگ بود درحالیکه فاطمیه دوم بسیار محدودتر برگزار میشده تا سال ۷۸.اسناد و مدارک همگی آنها در موسسه ما موجود است.
فرمایش دیگر حضرت استاد انصاری،عدم سابقه برای عزاداری فاطمیه توسط شیعه تا قبل از قرن چهاردهم بوده است.
در همین متون بالا مستنداتی از عزاداری فاطمیه قبل از این دوران ذکر شده است.غیر از اینها نیز موارد متعددی از اقامه عزا برای فاطمیه توسط اهل بیت علیهم السلام و سایر علما و مردم در قرون گذشته وجود دارد.
در کتاب سلیم ص ۳۹۲ امده است هنگامی که حضرت زهرا سلام الله علیها وفات کردند شهر مدینه از صدای گریه زن و مرد تکان داد.
در کتاب مثالب النواصب ابن شهر آشوب ج ۲ ص ۱۷۲ امده که عبدالله بن حسن بن علی بن ابی طالب(نوه امام مجتبی علیه السلام)به همراه عده ای از خاندان ابی طالب نزد امام صادق علیه السلام عزاداری فاطمیه را برگزار میکردند و امام صادق علیه السلام روضه برایشان میخواند.
در کتاب تثبیت دلائل النبوه از قاضی عبدالجبار معتزلی ج ۲ ص ۵۹۴ و ۵۹۵ امده جمعی از علمای شیعه نظیر ابومحمد طبری و ابوالحسن حلبی و منصورالیمن زیدی مذهب و ابوالوفاء دیلمی و شیخ مفید و سایر علمای شیعه در قرن چهارم و پنجم به اقامه عزا برای حضرت زهرا سلام الله علیها میپرداختند.
ایضا در کتاب لسان المیزان ابن حجر عسقلانی از علمای اهل سنت امده است که واعظ بلخی(متوفی ۵۹۶ از علما و محدثین برجسته اهل سنت)در قرن ششم برای فاطمیه عزاداری میکرده و مجلس روضه خوانی با حضور شیعیان برگزار میکرده و روضه میخوانده و شیعیان گریه میکردند.
در وقف نامه ها نیز مواردی از وقف برای عزاداری فاطمیه وجود داشته است.مثل وقف ملک مزروعی توسط حاجی ملاجانی در سال ۱۲۰۹ و وقف تیمچه ای در تربت حیدریه توسط سید محمد رئیس التجار در سال ۱۲۹۵ و وقف اموال غلام حسین خان سردار مجلل در سال ۱۲۹۷ و سایر موقوفه های دیگر که اسناد همگی آنها در موسسه ما موجود است.
استنادات دیگری نیز از اقامه عزا برای فاطمیه در دوران های دیگر وجود دارد که برای اختصار مطالب،ذکر نمیشود.
فرمایش دیگری که ایشان ذکر فرمودند این است که در فاطمیه فقط یک روز تعطیل میشده و ایامی بنام ایام فاطمیه وجود نداشته است.متاسفانه اسناد و مدارک ما برای مساله کم است ولیکن بازهم مواردی وجود داشته که اشاره به این مساله کرده باشند.
در روزنامه شماره ۲۴۰ ما که مربوط به روزنامه اقدام به تاریخ ۷ آذر ۱۳۰۴ شمسی است آمده “حسب المعمول سنواتی از چهار بغروب روز چهارشنبه یازدهم شهر جاری الی پانزدهم مجلس سوگواری حضرت زهرا ع در منزل ثقه الاسلام اقای حاجی میرزا عبدالوهاب(رضوی)نماینده سابق همدان….برقرار است”
در روزنامه شماره ۹ ما که مربوط به روزنامه اطلاعات به تاریخ ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۲۲ است امده “ایام فاطمیه بهترین ایامی است که شما میتوانید با خواندن کتاب زندگانی حضرت فاطمه…..”
و مطالب دیگری که برای اختصار ذکر نمیشود.خلاصه اینکه عزاداری فاطمیه از روز شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها تا الان در همه دوران ها وجود داشته و حتی تعطیل رسمی هم بوده ولی آنچه نزد علما مشهور بوده و سند صحیح دارد،فاطمیه اول به روایت ۷۵ روز است و فاطمیه دوم به روایت ۹۵ روز اعتبار کمتری دارد و ایضا ایام فاطمیه محدود به یک روز نبوده و در چند روز برای آن اقامه عزا میشده است.
