به گزارش صدای حوزه، حجت الاسلام مهدی درستی در کانال خود با عنوان«یادداشت‌های علمی» به ترکیب گزاره‌ها در فقه و ریاضی پرداخته است. متن کامل آن را در ادامه می‌خوانید:
تعریف گزاره
گزاره جمله ایست خبری که دارای ارزش منطقی باشد، یعنی بتوان به آن نسبت صدق یا کذب داد. گزاره ها بر حسب موضوع، می توانند به بخش های مختلفی تقسیم شوند:
۱. گزاره فقهی؛
۲. گزاره سیاسی؛
۳. گزاره عددی؛
۴. گزاره ریاضی (قواعد ریاضی)؛
و گزاره های دیگر.
ترکیب گزاره‌ها
ترکیب گزاره ها سه نوع است: ۱. فصلی؛ ۲. عطفی؛ ۳. شرطی؛
مقصود از ترکیب فصلی، ترکیب دو گزاره ایست که در آن به عناد یا تنافی دو یا چند نسبت خبری و یا به عدم جدایی و گسستگی آنها حکم می شود، همان تعریفی که در قضیه شرطی منفصل مطرح می شود؛ مانند: «یا عدد زوج است و یا فرد»؛ به زبان نمادی: «یا الف ب است و یا الف د است». این ترکیب به صورت q یا p نوشته می شود.
اگر در این ترکیب حکم به وجود انفصال و جدایی دو یا چند قضیه شده باشد، قضیه فوق، موجبه خواهد بود: «یا شیء موجود است و یا شیء معدوم است»؛ و اگر اذعان به رفع عناد و گسستگی شده باشد، قضیه فوق، سالبه خواهد بود: «چنین نیست که یا انسان عالم باشد و یا روستایی».
مقصود از ترکیب عطفی، ترکیبیست که در آن به اتصال بین دو نسبت یعنی به ثبوت نسبتی بر فرض ثبوت نسبت دیگر و یا عدم اتصال آن دو حکم می شود؛ به عبارت دیگر: ترکیبی که به پیوستگی و وابستگی یک قضیه به قضیه دیگر یا عدم آن حکم شود؛ مانند دو گزاره فقهی: «عصیر عنبی مست کننده نیست»، «هرچه مست کننده نباشد حرام نیست»؛ بنابراین: «عصیر عنبی حرام نیست». دو گزاره فوق، تبدیل به یک قضیه شرطی می شوند👈 «اگر عصیر عنبی مست کننده نباشد، عصیر عنبی حرام نیست».
تأیید کننده صحّت صغرای گزاره فقهی:
- علم و تجربه؛
۲. عرف
اذعان علوم تجربی و پزشکی و همچنین عرف به عدم مست کنندگی مطلق عصیر عنبی می باشد. همانطور که در مبانی فقهی و اصولی نیز بیان کردیم، یکی از راه های تشخیص مصداق در تکوینیات، نظر و رأی علوم تکوینی می باشد.
عصیر عنبی مصداقی تکوینی است که برای تشخیص اینکه بدانیم جزء {سکراً} قرار دارد یا {رِزقاً حَسَنَاً}، باید به آزمایش رجوع نمایبم.
روایات نیز محلّ دفع و رفع این تردید نیستند؛ زیرا اوّلاً: تعیین مصادیق تکوینی با روایات نیست؛ چرا که احادیث، مخالف قوانین تکوینی، نظری نمی دهند؛ ثانیاً: اخبار وارده در این موضوع دچار تضادّ و اختلاف بوده و از آنجا که نظر قرآن درباره این موضوع بیان شده است، باید طبق دستور آیات و روایات عرض، این اخبار را به قرآن عرضه نماییم.
در تعیین مصداق مست کنندگی، فقهای معاصر نیز این نظر و صغری را می پذیرند؛ یعنی قبول دارند که عصیر عنبی مست کننده نیست؛ اما در حکم که کبری باشد:《هرچه مست کننده نباشد، حرام نیست》، تردید داشته و طبق شهرت و اجماع فتوا به حرمت و نجاست آن می دهند؛ در صورتی که بین حکم تشریعی و حکم تکوینی نمی تواند تفاوت وجود داشته باشد، و این تفاوت در فتوای فقهاء بین صغری و کبری، پارادُکسی فقهیست که موجب انحراف و گمراهی می شود.
مرجع صحّت گزاره کبری
مرجع صحّت گزاره کبریٰ، وحی می باشد که ﴿وَ مِنْ ثَمَراتِ ٱلنَّخِیلِ وَٱلأعْنَابِ تَتـَخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً﴾، نحل/۶۷؛
خدای سبحان در این آیه، تمامی فرآورده های خرما و انگور را به دو قسم مست کننده و رزق حسن تقسیم می کند که امکان اجتماع آنها در یک مصداق وجود ندارد؛ بنابراین، این آیه یک ترکیب فصلی مانعه الجمع را بیان می کند که برهان است بر اینکه مصداق غیر مسکر از فرآورده های خرما و انگور، رزق حسن محسوب شده و رزق حسن نمی تواند حرام باشد؛ در نتیجه هیچ ضرورتی برای ذهاب و از بین رفتن دو سوم عصیر عنبی، جز فتاوای صادره و حکم کننده به حرمت آن وجود ندارد.
بنابراین، نمی توان گفت فرآورده خرما و انگور به محض برخورد با آتش نجس و حرام شده، مگر آنکه دو ثلث آن از بین برود. به عبارت دیگر طبق این آیه، عصیر عنبی از آنجا که مست کننده نبوده، رزق حسن است و نمی توان فتوا داد که رزق حسن، حرام می باشد.
ترکیب برخی از گزاره های عددی مانند اعداد گویا و کسری هم، ترکیبی عطفی است؛ زیرا عوامل مشترک آنها حذف شده و پس از آن به نتیجه منطقی خواهیم رسید. همچنین این ترکیب، ترکیب عطفی مانعه الجمع است؛ زیرا صورت و مخرج با هم جمع نشده و تنها امکان ساده شدن با هم را دارا هستند. این ترکیب به صورت q و p نوشته می شود. ترکیب فصلی به سه قسم ترکیب حقیقی، ترکیب مانعه الجمع و مانعه الخلو تقسیم می شود.
