به گزارش صدای حوزه، در پنجمین جلسه از سلسله مباحث «روش استنباط معارف تبلیغی» که برای طلاب سطح چهار مرکز تخصصی تبلیغ در مدرسه‌ی علمیه‌ی دارالحکمه برگزار می‌شود، استاد علیرضا پناهیان به تبیین تفاوت‌های میان استنباط فقهی رایج و استنباط معارف تبلیغی پرداختند:
ایشان بیان کردند: در استنباط فقهی متعارف، محور اصلی بررسی، «فعل مکلف» است. فقیه با مراجعه به متون دینی، احکام واجب، حرام و سایر تکالیف عملی را استخراج می‌کند. این رویکرد، استفاده از متون دین را در محدوده‌ی احکام عملی مورد بررسی و استفاده قرار می‌دهد و به ظرفیت‌های معرفتی و تبلیغی نمی‌پردازد.
در مقابل، در استنباط معارف تبلیغی تمرکز بر «ساختن نگرش و انگیزه در مکلف» است. هدف، ایجاد معرفت و انگیزه‌ی الهی در انسان است تا عمل دینی با آگاهی هرچه بیشتر و نیز اخلاص در نیت و اصرار در عمل انجام گیرد. در این روش، هدف آن است که مکلف به دین احترام بگذارد حتی اگر عمل نکنید و یا حتی اگر انگیزه‌ی فرد به فعلیت هم نرسد، لااقل حسرت از ترک عمل یا گرایش قلبی در او شکل بگیرد، و این خود دستاوردی تبلیغی به شمار می‌آید.
مبلغ در این شیوه از استنباط، به دنبال آن است که از متون دینی برای تأثیرگذاری بر اندیشه و احساس مخاطب بهره بگیرد، نه برای تعیین تکلیف عملی او.
استاد پناهیان تأکید کردند: مبلغ باید در مسیر استنباط معارف تبلیغی، شناخت دقیقی از مخاطب و جامعه داشته باشد؛ امری که در فقه رایج و معطوف به عمل مکلف معمول نیست. این شناخت از مخاطب و جامعه را هم باید از متون دینی دریافت کرد ولی در این راه میتوان از دانش تجربی هم در جای خودش بهره برد.
ایشان افزودند: روش استنباط احکام فقهی، معمولاً جزئی‌نگر است و فقیه در پی کشف حکم یک رفتار خاص است؛ در حالی‌که در استنباط معارف تبلیغی نیازمند نگاه کل‌نگر است. در اصول فقه جزئی‌نگر، توجه بیشتر بر معنای واژه یا جمله است، نه بر پیوند و جهت‌گیری مجموعه‌ی گزاره‌ها در کنار هم. در استنباط معارف تبلیغی اگر چه بی نیاز به آنچه در اصول فقه هست نیستیم ولی علاوه برآن نیاز به اصولی که ما را در کل نگری و دریافت نظامات دینی موفق کند هم داریم.
در معارف تبلیغی باید مجموعه‌ی کلمات خداوند در کنار هم دیده شود تا بشود از پیام‌های الهی نظامی یکپارچه از دین به مخاطب ارائه کرد. البته این نگاه کل‌نگر باید ضابطه‌مند و علمی باشد و نباید برداشت‌های کلان را «ذوقی» نامید؛ زیرا جمع و ساختار کلی جاری در سخنان الهی هم سرشار از حکمت است.
استاد پناهیان در پایان تأکید کردند که اصول فقه موجود – که از الفاظ آغاز می‌شود و به اصول عملیه ختم می‌گردد – برای دستیابی به چنین کل‌نگری‌ای کافی نیست. دستیابی به فقه فرهنگی و تبلیغیِ کل‌نگر، مستلزم تکمیل اصول فقه فعلی و یا به کارگیری بیشتر بخش‌هایی از آن است که بتواند این نظام فکری را سامان دهد.
