به گزارش صدای حوزه، آئین معرفی و بررسی کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» از آثار مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان و از منشورات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در این مرکز برگزار شد.
«چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» به بررسی سیر مبارزات شیعیان از دوران ائمه(ع) تا برافتادن رضاخان می‌پردازد و در این مسیر به قیام‌ها، نقاط عطف، فرازها و فرودها، رهبران، حکومت‌ها و انقلاب‌های شیعی اشاره می‌کند.
براساس همین گزارش در این نشست که به میزبانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی برگزار شد، محمدحسین رجبی دوانی کارشناس تاریخ اسلام و تشیع، استاد قاسم تبریزی مورخ و سندپژوه، حجت‌الاسلام حامد حسینیان فرزند مرحوم روح‌الله حسینیان و محمدحسن روزی‌طلب معاون اسناد و کتابخانه مرکز اسناد انقلاب اسلامی سخنرانی کردند. در این مراسم همچنین دکتر موسی فقیه حقانی مدیر موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر به صورت ارتباط تصویری صحبت کرد. دکتر مرتضی میردار معاون تاریخ‌شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی نیز در این نشست حضور داشت.
فیش‌برداری‌های کتاب «چهارده‌قرن…» از دهه ۶۰ شروع شد
در ابتدای این نشست، محمدحسن روزی‌طلب معاون اسناد و کتابخانه مرکز اسناد انقلاب اسلامی درباره تلاش‌های مرحوم حسینیان در پژوهش و نگارش کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» گفت: نکته حائز اهمیتی که در مورد این کتاب وجود دارد این است که اخیرا که کتابخانه شخصی آقای حسینیان را بررسی می‌کردیم به فیش‌هایی از این کتاب برخوردیم. اکثر فیش‌برداری‌های آن مربوطه به دهه ۶۰ بود و این کتاب در دهه ۸۰ به چاپ رسید. این مدارک نشان از سه دهه تلاش مرحوم حسینیان و دغدغه ایشان نسبت به ثبت و ضبط مجاهدت‌های مرجعیت شیعه در طول تاریخ داشت.
تاریخنگاری مرحوم حسینیان مبتنی بر اسناد بود
دیگر سخنران این مراسم قاسم تبریزی بود. وی گفت: مورخ براساس زمان خودش تاریخ را می‌نویسد. ما پنج جریان تاریخنگاری در ایران داریم؛ جریان اول جریان شرق‌شناسی بود که به انگلستان وابستگی داشت. این جریان حدود ۳۰۰ سال برای ما تاریخ‌سازی کرد. جریان دوم جریان چپ بود که قدمتش به قبل از مشروطیت باز می‌گردد. این جریان بعدها مراکز شرق‌شناسی مارکسیستی را تاسیس کرد. جریان سوم متعلق به فراماسونری‌ها بود. جریان چهارم، جریان ناسیونالیستی بود که معتقدند هویت ما به قبل از اسلام برمی‌گردد. تاریخنگاری ملی و شاهنشاهی دو شیوه تاریخنگاری این جریان است. جریان پنجم نوعی غرب‌زدگی است که روشنفکران وارد تاریخنگاری کردند.
وی با بیان اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاریخنگاری انقلاب با مجاهدت‌های تاریخنگاران متعهد متولد شد گفت: ما امروز در مقدمه تاریخ نگاری انقلاب هستیم و در دهه آینده می‌توانیم بگوییم که وارد تاریخنگاری اسلامی شده‌ایم. البته این مطلب را باید متذکر شوم که ما در زمینه تاریخ نگاری رجال خوب کار نکرده‌ایم که امیدوارم این نقیصه در آینده برطرف شود. دو مرکز علمی ما یعنی حوزه و دانشگاه هیچ کدام به طور شایسته وارد عرصه تاریخنگاری نشده‌اند.
تبریزی در توصیف ویژگی‌های تاریخنگاری مرحوم حسینیان یادآور شد: قلم تاریخ نگار مرحوم حجت‌الاسلام حسینیان چند ویژگی داشت؛ اول اینکه مبتنی بر اسناد بود. مرحوم حسینیان هم دستی بر اسناد داشت و هم سندشناس خوبی بود. و دوم از آنجا که ایشان یک شخصیت سیاسی بود، به خوبی هجمه‌های تاریخی علیه روحانیت را شناسایی کرده و به آنها پاسخ داد.
وی در پایان ضمن یادی از نسل اول تاریخنگاری اسلامی گفت: حجج‌اسلام مرحوم علی دوانی، مرحوم سیدهادی خسروشاهی و مرحوم روح‌الله حسینیان به واسطه اینکه روحانی بودند، تاریخ را با مبانی اسلامی به رشته تحریر درآوردند و پیش از این بزرگواران، ما افرادی را نداشتیم که این کار را انجام دهند.
حجت‌الاسلام حسینیان در کتاب «چهارده قرن…» پاسخ تحریف‌گران تاریخ را داده است
موسی فقیه‌حقانی نیز از طریق ارتباط تصویری در این مراسم سخنرانی کرد. مدیر موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در معرفی کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» گفت: این کتاب در خصوص تکاپوی شیعه و علمای شیعه از ابتدا تا قرن حاضر است. موضوع کتاب بسیار مهم است چراکه یکی از جریانات اصلی در تحولات سیاسی اجتماعی ایران، روحانیت شیعه است. کتاب فصل‌بندی خوبی دارد و عناوینی که هرفصل دارد هم خواننده را راهنمایی می‌کند و هم به نحوی موضع نویسنده محترم را روشن می‌کند.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر با نقد رویکرد جریان روشنفکری نسبت به دوره صفویه گفت: جریان روشنفکری، دوره صفویه را دوران افول و انحطاط می‌داند درحالی‌که آقای حسینیان این دوره را نقطه عطف به حساب می‌آورد و واقعا هم این دوره نقطه عطف بود و واحد سیاسی‌ای به نام ایران از همین نقطه احیا شد و پیوند عمیق بین ایران و تشیع از این زمان به وجود آمد.
حقانی با اشاره به فصول چهارم و پنجم کتاب با عناوین «عصر واگرایی مرجعیت» و «عصر جهاد مرجعیت – دوران بحران» گفت: درباره دوران مشروطیت، عنوان فصل چهارم کتاب، عنوان گویایی است؛ همچنین فصل پنجم کتاب که تحولات بعد از مشروطه و جنگ جهانی اول را بررسی می‌کند بسیار مهم است. این‌ها همه بیانگر روح حاکم بر آن مقطع و دوره‌ای است که مورد بررسی آقای حسینیان قرار گرفته است.
پاسخ تحریف‌گران و مدعیان
مدیر موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران افزود: یکی از موضوعاتی که مرحوم حسینیان در این کتاب بدان پرداخته و پاسخ خوبی هم به تحریف‌گران و مدعیان داده‌اند درخصوص جنگ‌های روسیه علیه ایران به ویژه دوره دوم آن جنگ‌هاست که جریان روشنفکری، علما را مقصر این رخداد معرفی کرده و مجاهدت علما برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته و ایستادگی در برابر جریان استعمار را تقبیح می‌کند. آقای حسینیان در این کتاب پاسخ خیلی خوبی به این مدعیان و تحریف‌گران داده است.
حقانی با بیان این که آغاز انحراف در نهضت مشروطیت در کتاب به خوبی تبیین شده است ادامه داد: ورود برخی از غربگرایان به صفوف نهضت و ماجرای تحصن در سفارت انگلستان که موجب انحراف مشروطه شد، مواردی است که از چشم تیزبین مرحوم آقای حسینیان دور نمانده است. آقای حسینیان در همین فصول ضمن تقدیر از استقامت روحانیونی نظیر آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی، انتقاداتی را نیز به ایشان که در نهضت حضور داشتند وارد می‌دانند.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر ماجرای مشروطه مشروعه و مبارزات آیت‌الله شهید شیخ فضل‌الله نوری را از مهمترین مباحث این کتاب دانست و گفت: به نظر من مرحوم آقای حسینیان به خوبی از عهده این مطالب و مباحث برآمده‌اند.
حقانی ادامه داد: خوشبختانه کتاب به بررسی بسیاری از مباحث مهم پرداخته است. از جمله آقای حسینیان در کتاب به فعالیت «کمیته انقلاب» در دوره مشروطه اشاره می‌کند و آن کمیته را جریانی التقاطی می‌داند که ارزیابی بسیار درستی است ولی جا داشت که بیشتر به تکاپوهای مخرب این کمیته پرداخته شود. درباره ماهیت استبداد و ماهیت روشنفکری در دوره قاجار هم به نظر من جا داشت بیشتر به ماهیت هر دو جریان پرداخته شود که البته حتما مرحوم حسینیان حجم کتاب را هم در نظر داشتند.
حقانی در انتقاد از تاریخنگاری روشنفکری یادآور شد: اگرچه قاجارها در حکومت‌داری مقصر بودند اما نباید از این نکته غافل شد که آن جریانی که قاجاریه را به ورطه انحطاط کشاند و در دام کشورهای استعمارگر اسیر کرد، جریان روشنفکری بود.
مرحوم حسینیان یک روحانی انقلابی، مقاوم و ولایی بود
سپس دکتر محمدحسین رجبی دوانی استاد برجسته تاریخ اسلام و تشیع سخنرانی کرد. وی در ابتدا شهادت حضرت زینب(س) را تسلیت گفت. وی پیش از ورود به بحث کتاب، درباره شخصیت مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان صحبت کرد و گفت: مرحوم حسینیان جزو آن دسته از روحانیون و طلاب جوانی بودند که اول انقلاب، خود را وقف اهداف انقلاب و پر کردن خلاءهای اجرایی و مدیریتی نظام کردند. ایشان از طلاب فاضل مدرسه حقانی بودند که و الحق‌والانصاف زمینه برای رشد علمی در علوم حوزوی برایشان فراهم بود، اما اهمیت حل مسائل نظام و دغدغه حل مشکلات مدیریتی کشور، ایشان را به عرصه اجرایی وارد کرد و الحق هم در این زمینه موفق بودند.
دکتر رجبی دوانی خصوصیات مرحوم حسینیان را اینگونه برشمرد: می‌توان آقای حسینیان را یک روحانی عالم، انقلابی، پاک و شجاع، مقاوم و خستگی‌ناپذیر، ولایی و یک مدیر جهادی دانست که کارنامه درخشانی در حوزه مدیریتی بعد از پیروزی انقلاب از خود به یادگار گذاشته است.
دوانی با اشاره به ایستادگی حجت‌الاسلام حسینیان در برابر فتنه‌گران ۷۸ و ۸۸ یادآور شد: مرحوم حسینیان در فتنه سال ۷۸ در کشور مسئولیت امنیتی داشتند و در مقابل توطئه‌ای که برای از بین بردن اساس نظام شکل گرفته بود، ایستادگی کردند. مرحوم حسینیان اگرچه خیلی هم مورد هجمه قرار گرفت و از سوی جریان منحرف غربگرا مورد تخریب واقع شد، اما شجاعانه ایستاد و قدمی عقب ننشست. از این حیث باید این مرد بزرگ را جزو کسانی دانست که تا هنگام مرگ بر اصول و آرمان‌های انقلابی خود باقی بود. لذا از دست دادن ایشان برای کشور، جریان انقلاب و ولایت واقعا ضایعه بزرگی بود.
تقسیم‌بندی کتاب برگرفته از دیدگاه رهبر انقلاب و شهید صدر است
این استاد برجسته تاریخ اسلام سپس درباره کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» گفت: این کتاب بالغ بر ۷۰۰ صفحه است. کتابی مفید، مختصر و جامع درباره تاریخ شیعه از آغاز امامت تا عصر حاضر است و مطالب مهمی به خصوص درباره دوره ۲۵۰ ساله حضور و ظهور ائمه اطهار(ع) دارد.
رجبی‌دوانی با بیان اینکه کتاب فصل‌بندی خوب و جالب‌توجهی دارد، به تشریح فصول کتاب پرداخت و سپس گفت: تقسیم‌بندی بخش‌های کتاب توسط مرحوم حسینیان در حقیقت تفسیر و تبیین تقسیم‌بندی و تعریفی است که رهبر معظم انقلاب در کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» دارد. ایشان دوره امامت را به ۴ مرحله تقسیم میکنند؛ دوره اول، دوره سکوت و همکاری با حکومت‌هاست که ۲۵ سال آغازین امامت حضرت علی(ع) را دربرمی‌گیرد؛ دوره دوم، دوره حاکمیت اهل‌بیت(ع) است که شامل پنج‌سال‌وسه‌ماه حکومت امام علی(ع) و امام حسن(ع) است؛ مرحله سوم تلاش سازنده برای برپایی حاکمیت عدل الهی است که از صلح امام حسن(ع) تا قیام امام حسین(ع) را شامل می‌شود و مرحله چهارم تداوم تلاش مجدانه برای برپایی حکومتی است که از سال ۶۱ هجری تا ۲۶۰ را دربرمی‌گیرد. علاوه بر این، مرحوم حسینیان احتمالا به نوع نگاه شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر در این حوزه هم توجه داشته‌اند؛ چون شهید صدر نیز این دوران ۲۵۰ ساله را به سه بخش مشخص و مجزا تقسیم میکنند: بخش اول دوره حفظ اسلام از خطر نابودی است که امامت امام علی(ع) تا شهادت امام حسین(ع) را دربرمی‌گیرد؛ مرحله دوم، مرحله تدوین و تکوین مکتب اهل بیت(ع) است که شامل تلاش‌های امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) می‌شود و مرحله سوم دوران گسترش و انتشار تشیع است که با امامت امام کاظم(ع) تا امام عسکری(ع) را دربرمی‌گیرد. به نظر می‌رسد کاری که مرحوم آقای حسینیان انجام داده‌اند، تفسیر و تبیین تقسیم‌بندی این دو متفکر برجسته معاصر یعنی رهبر عالیقدر و معظم انقلاب و شهید آیت‌الله صدر است.
وی درباره ویژگی‌های کتاب گفت: پژوهش و نگارش این کتاب، مستلزم تخصص در چند زمینه است و نشان می‌دهد که مرحوم حسینیان در زمینه تاریخ اسلام، تاریخ تشیع و تاریخ معاصر سررشته داشته‌اند. می‌دانید که ما در دانشگاه برای هر یک از این زمینه‌ها، گرایش‌های جداگانه‌ای داریم. همچنین تورق در کتاب ثابت می‌کند که مرحوم حسینیان در زمینه رجال‌شناسی هم صاحب سبک هستند. نیز در حوزه اندیشه سیاسی شیعه و یا به تعبیری فقه سیاسی هم اطلاعات کافی دارند.
دوانی یادآور شد: آقای حسینیان در این کتاب، بدون اینکه به مخالفان شیعه و مخالفان اعتقادات تشیع بتازند و از دایره مباحث علمی و اخلاق علمی خارج شوند، عِرق شیعی خود را به نمایش گذاشته‌اند و این موضوع بسیار مهمی است.
وی با اشاره به زمینه‌های نگارش کتاب مذکور گفت: این که مرحوم حسینیان فیش‌هایی از کتاب را در دهه ۶۰ تهیه کرده‌اند خیلی مهم است؛ ایشان در اوج اشتغال به کارهای سنگین اجرایی این مهم را انجام دادند و اگر دست حادثه این مرد بزرگ را از ما نگرفته بود، می‌توانستیم شاهد آثار علمی بیشتری از ایشان باشیم. وقتی ایشان در اوج حوادث دهه ۶۰ و مسئولیت‌های سنگین امنیتی و اجرایی، از پژوهش غافل نبودند، یقینا امروز که در یک مرکز علمی و اسنادی حضور داشتند، بهتر می‌توانستند جامعه را از دامنه علمی خود بهره‌مند کنند.
دکتر رجبی دوانی در پایان گفت: این کتاب می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند بدانند انقلاب اسلامی حاصل چه تلاش‌هایی است، مفید باشد. چهارده قرن تلاش گسترده که نقطه آغاز آن ائمه اطهار(ع) بودند و بعد علمای بزرگ شیعه از خود بروز دادند، با پیروزی انقلاب اسلامی به منصه ظهور رسید و این انقلاب و نظام مقدس حاصل آن است. انشاءالله بصیرتی که در مردم ما وجود دارد با مطالعه امثال این کتاب افزایش پیدا کند.
تحسین کتاب «چهارده قرن …» توسط حضرت آیت‌الله‌العظمی سیستانی
حجت‌الاسلام حامد حسینیان، آخرین سخنران این مراسم بود. وی در ابتدای صحبت‌هایش گفت: خیلی خوشحالم که در جمع اساتید حضور دارم و بیشتر برای استفاده از فرمایشات اساتید گرانقدر در این جلسه حاضر شدم.
وی سپس به نقل خاطره‌ای درباره کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» پرداخت و گفت: اجازه بفرمائید خاطره‌ای را در رابطه با این کتاب بیان کنم. فکر می‌کنم با بیان این خاطره میزان اهمیت کتاب برای عزیزان مشخص شود. چند سال پیش، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید جواد شهرستانی داماد و نماینده مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله سیستانی گفتند که آیت‌الله‌العظمی سیستانی در همان سال ابتدایی که دوره ۵ جلدی این کتاب چاپ شد، تمام ۵ جلد را مطالعه کرده و ابراز خرسندی کرده بودند که این کتاب در زمینه تلاش‌های تاریخی روحانیت شیعه به چاپ رسیده است. ظاهرا در یک نقل قول دیگر نیز آقای سیستانی فرموده بودند: من کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» را دو بار مطالعه کرده‌ام و این کتاب را جزو کامل‌ترین کتاب‌هایی می‌دانم که در حوز تاریخ تشیع منتشر شده است.
حامد حسینیان در فراز پایانی صحبت‌هایش، دیباچه‌ای را بدین شرح قرائت کرد: نظام ولایت، کانون اندیشه تشیع است. شیعیان اعتقاد دارند، ولایت امتداد ربوبیت الهی در زمین است و همواره بسترسازی جریان این نظام، وظیفه آنان است. تاریخ تشیع، سراسر گران‌بار از انقلاب‌های طاغوت‌برانداز است، انقلاب‌ها، مبارزه‌ها و مجاهدت‌هایی برای تحقق‌بخشی خلافت الهی. ۱۴ قرن تلاش برای مبارزه، ماندن و توسعه، مرور ۱۴ سده پاسداری عالمان و مجاهدان شیعه از تفکر انقلابی است؛ انقلابی که معنابخش روزها و شب‌های زندگی‌شان بوده است. هر کس تاریخ را ورق زده باشد، نیک می‌داند، فراز و فرودهای آن ۱۴ قرن، گهواره تشیع را جنباند و طفل مکتب را به بلوغ امروز رساند. حاج روح‌الله، تاریخ را دویده بود تا راوی قصه دوران باشد.
ولایت، توحید ساری در زندگی است و تنها آشنایان با تاریخ پرافتخار فقیهان فقه جعفری می‌فهمند فصل الخطاب «آقا گفته است» یعنی چه! تنها کسانی که با این اعتقاد و تاریخ آشنا هستند می‌فهمند، «خرمشهر باید آزاد شود»، یعنی چه! تنها عارفان شیعی می‌فهمند آن هنگام که خرمشهر از خون جوانان وطن خونین‌شهر شد، چرا باز امامشان گفت: «خرمشهر را خدا آزاد کرد.»
اکنون که تاریخ به بن بست لیبرال‌سرمایه‌داری رسیده است، اکنون که مردمان عصر جدید از پوچی زندگی در استعمار فرانو کامشان تلخ شده است، آشنایی با اندیشه مردم‌سالاری الهی، شیرینی جان‌هایشان خواهد بود. در یک نظام با مردم‌سالاری الهی، مردم به جای اینکه چرخ‌دنده‌های صنعت سرمایه‌داران و عروسک‌های نظام سلطه باشند، خود جاری کننده ولایت خدا در زمین، به پادارنده عدالت و محبت، سعادت و کامیابی، رشدیابنده و رشددهنده خواهند بود.
اکنون که تاریخ شاهد غروب خورشید مغربی است و به انتظار طلوع خورشید مشرقی، این وظیفه تاریخ‌پژوهان است که زینب‌وار راوی استقامت‌ها باشند، عبرت‌های گذر از شب تاریک را یادآور شوند و آمدن صبح دل‌انگیز را نویدبخش باشند؛ صبحی که به فضل خدا، امام خمینی(ره) فجر صادقش بود و دولت مهدوی(عج)، طلوع عالم‌گیرش خواهد بود.
اطمینان دارم، تاریخ‌پژوه دین‌دار انقلابی، تنها کسی است که می‌تواند قصه تاریخ بشریت را، نه از زندگی شبهه انسان‌ها، که از آمدن انبیاء، آغاز کند و پایان تاریخ را نه در دموکراسی مردم فریب آمریکایی که در ظهور دولت کریمه روایت کند؛ دولتی که در آن، رشته تشریع و تکوین در یک امتداد قرار می‌گیرند و جهان شکوفا خواهد شد. به شهادت تاریخ، شیعه تا رسیدن به آن روز خسته نمی‌شود، از پا نمی‌نشیند و در انتظار خواهد بود. والسلام‌علیکم‌ورحمت‌الله….
