عدالتخواهی و دعوای چندطرفه‌

به گزارش خبرنگار فضای مجازی صدای حوزه،  علی خردمردی عضو تحریریه‌ی مدادالفضلاء در کانال ایتای تاریخ اَعَم نوشت:

▪️عدالتخواهی جریان جوانی است که چند سالی می شود با هدف تحقق عدالت و پر رنگ کردن نقائص پا به عرصه گذاشته است. این جریان می خواهد یا خود به خود دارد به قطب سوم سیاسی جمهوری اسلامی تبدیل میشود.

▪️جریانی نو پا که دقیقا به دلیل همین نوپا بودن اشتباهات زیادی هم داشته که می توان گفت این اشتباهات تا حد زیادی طبیعی است.

▪️بنای شمردن و نقد این اشتباهات را در این سیاهه ندارم که شاید بعدها کم و بیش نوشتم.

▪️اما ما جوامع مذهبی نیز باید بپذیریم که اگر چه اشتباهاتی شبیه عدالتخواهان انجام ندادیم یا سیاه نمایی نکردیم، اما از طرفی دغدغه ی مقدسی که آنها دارند در بین طیف مذهبی‌های سنتی کمتر یافت می شود. دغدغه ی احقاق حق و بسط عدالت.
این چیز کمی است؟ یکی در عمل می لنگد و دیگری در نظر.

▪️کمیت لنگ در عمل را می توان به دلیل نو پا بودن توجیه کرد که تا حدودی هم درست هست. اما لنگیدن در نظر چرا؟ جریان مذهبی در این سالها از خوراک فکر چه کسانی خود را سیر کرده که عدالت برایش دغدغه ی اول نبود؟! بهتر است بپذیریم علت اینکه در عرصه ی عملِ عدالت گستری عقبیم، عقب ماندگی در عرصه نظر است.

▪️حال ما مانده ایم دعوایی چند طرفه. اگر عدالتخواهان چیزی بگویند ما میتازیم. اگر ما بگوییم آنها می تازند. در این میان اصلاح طلبان هم که بیکار نیستند. باید چه کرد؟ راهکار، حذف عدالتخواهی است؟ همه میگویید نه. با ژستی عاقلانه می گوییم راهکار اصلاح برخی مبانی این جریان و نحوه‌ی صحیح اعتراض و مطالبه گری است و جالب این که می خواهیم این اصلاح دفعتا صورت بگیرد که این باز خودش بسی عجیب است. هر چند خیلی هامان در دل به حذفشان بیشتر راضی هستیم.

▪️علل متفاوتی نیز دارد. برخی به خاطر شدت علاقه به جمهوری اسلامی، میل ندارند که هیچ نقدی این چهره ی مقدس را برایشان خراب کند. عده ای دیگر نیز این جریان را رقیب خود برای اخذ صندلی های مدیریتی و سیاسی می بینند ودسته ی آخر نسبت به این جریان و مبانی و کنش هایشان نقد های جدی در عرصه علم و عمل دارد و از این نقدها نتیجه می گیرد که نسبت این جریان با جمهوری اسلامی مشخص نیست، پس نباید به آنان بها داد.

▪️این نگرانی ها کاملا درست و بجا است اما نتیجه ای که می گیریم چه باید باشد؟ طرد؟ سکوت؟ حمله؟ همراهی؟

▪️همانطور که در ابتدای سخن نبشتم، به راستی مقدس تر از دغدغه ی بسط عدالت چیست؟

تجربه ی حِلف الفضول در تاریخ قبل از اسلام به نظر می رسد که در این زمینه راهگشا باشد.

▪️داستان از این قرار است که مردی از قبیله ی بنی زٌبَید وارد مکه شد و کالایی را به عاص بن وائل فروخت. عاص اما در عوض کالا بهایش را نپرداخت. نظام قبیلگی ای هم که در جاهلیت بر عرب حاکم بود اقتضا می کرد که افراد یک تیره، پشت فرد قبیله ی خود بایستند ولو حق با او نباشد. فروشنده وقتی از تلاش خود نا امید شد، هنگامی که سران قریش در کنار کعبه گرد آمده بودند، بالای کوه ابوقبیس رفت و با سرودن اشعاری پر سوز و گداز دادخواهی کرد.
▪️با شنیدن این ندا، بزرگان بنی هاشم، بنی عبدالمطلب، بنی زهره، بنی تمیم و بنی حارث در خانه ی عبدالله بن جٌدعان تیمی گرد آمدند و پیمان بستند که برای یاری و گرفتن حق هر ستمدیده ای همراه شوند و اجازه ندهند در مکه بر احدی ستم شود، چه وابسته به آنها باشد و چه غریبه؛ چه فقیر باشد چه ثروتمند. آنها بعد از این پیمان که به حلف الفضول معروف شد، حق مرد زٌبیدی و بعدها حقوق دیگر مردم را ستاندند.-۱-
▪️حال توجه شما را به یک نکته ی جالب جلب می کنم. پیامبر خدا که در آن ایام حدود بیست سال سن داشتند، از اعضای این پیمان بودند.
شاهد در اینجا فقط فعل معصوم نیست بلکه قول معصوم نیز میباشد. رسول خدا پس از بعثت درباره حضورشان در این پیمان فرمودند: در خانه عبدالله بن جدعان در پیمانی شرکت کردم که اگر به جای آن شتران سرخ مو به من می دادند، آن چنان خوشحال نمی شدم و اگر در عصر اسلام نیز مرا به چنین پیمانی دعوت کنند می پذیرم.-۲-

▪️اگر در عظمت عدالت طلبی و ستاندن حق مظلومین همین عمل رسول خدا به همراه این جملات مبارکشان را داشتیم برایمان کافی بود.

▪️در اینجا برخی اشکال می کنند که این ساختار برای جامعه ی کفر است و در حکومت اسلامی جایی برای حلف الفضول باقی نمی ماند چرا که اصلا خود حکومت مهم‌ترین هدفش بسط عدالت و احقاق است. حلف الفضول خود حاکمان اسلامی استند.

▪️این اشکال از جهتی اشاره به نگاه درستی دارد. بله صحیح است. وقتی حکومت اسلامی باشد، خود حاکمان یامرون بالعدل هستند.
▪️اما آیا تکلیف عدالت طلبی از دوش مردم برداشته می شود؟ اگر غالب حاکمان امر به عدل نداشتند، آن وقت چه باید کرد و لو قائمه‌ی حکومت اسلامی باشد؟
حلف الفضول برای هر جائیست که عدالت در آنجا درجا بزند. ما در عدالت درجا زدیم. کاری که عدالتخواهان انجام می دهند کاری از این جنس است.

▪️اشکال دیگر این است که این جوانان از عدالت و مبانی کلامی آن سر در نمی آورند و لذا عدالتخواهی شان تبدیل به سیاه نمایی و هزاران آفت دیگر شده است.
▪️این اشکال نیز تا حد زیادی وارد است اما با خاموش کردن و مقابله با این صدا آیا عدالت را بسط داده ایم؟ صرفا یک جمعی را که دغدغه ی بسیار مبارکی داشتند را طرد کرده ایم.

اینکه دقیقا نسبت ما با این جریان چه باید باشد سوالی است که وقتی به جوابش می رسیم که نسبت خود را با عدالت طلبی در اسلام روشن کرده باشیم! اینکه چرا عدالت طلبی دغدغه ی یک بسیاری از جوامع مذهبی نیست؟ اساسا عدالت کجای زندگی ما است و برای بی عدالتی حاضریم عمل اثباتی انجام دهیم؟

▪️پس در ابتدا باید نسبت خود را با عدالت و جمهوری اسلامی و نسبت این دو را با هم روشن نماییم.

▪️اگر روی این نوع عدالت خواهی کار شود، قطعا نگاه همه ی طیف ها را به خود جلب می کند البته به شرطی که کارآمدی خود در عرصه عمل را نشان دهد نه اینکه صرفا چند تا جمله دهن پرکن و جذاب باشد.

▪️ باید بپذیریم که حتی جمهوری اسلامی هم نیاز به حلف الفضول دارد حال با اَشکال دیگر که یکی از مصادیقش صرف مطالبه گری است.

▪️مخلص کلام اینکه ما نباید انتظار داشته باشیم که هر کسی دغدغه‌ی درستی داشت لزوما باید عمل صحیحی هم داشته باشد. اتفاقا در همین تجربه ها و اشتباهات افراد راه صحیح را می توانند پیدا کنند البته به شرطی که به کمک این جریان رفت. از یک جریان تازه تاسیس انتظار بیش از حد بالایی داریم.

▪️از طرف دیگر همانطور که گفته شد نقص نظری جوامع مذهبی و سنتی در باب دغدغه‌ی عدالت نیز باید جبران شود.

▪️این دو اتفاق در جمهوری اسلامی می تواند گره های بزرگی را در زمینه عدالت اجتماعی رقم بزند.

▪️چگونه باید اینها رقم بخورد؟
هذا اول الکلام؟!
۱.طبقات الکبری-ج۱-ص۱۲۸/تاریخ یعقوبی-ج۲-ص۱۳/السیره النبویه-ج۱-ص۱۴۲/انساب الاشراف-ج۲-ص۱۲

۲.السیره النبویه-ص۱۴۲/تاریخ یعقوبی-ص۱۳/انساب الاشراف-ص۱۶