به گزارش صدای حوزه، ششمین دوره طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی چهارشنبه ۱۲ آبان، با پیام تصویری آیت الله جوادی آملی در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران آغاز به کار کرد.
آیت الله جوادی آملی در بخشی از پیام تصویری خودش خطاب به دانشجویان و اساتید علوم انسانی گفت: بعضی از علوم با مردم و جهان بیرونی کاری ندارند و سر و کار آنها با خود علوم است یعنی با دانش‌ها سر و کار دارند نه با دانشمندان و مردم عادی. الهیاتِ فلسفه از این سنخ است و هدف از آن مسلمان کردن خود علم است.
وی ادامه داد: اگر حکمت عملی برای اسلامی کردن جامعه است الهیاتِ فلسفه در پی اسلامی کردن علوم است و این مسلمان شدن علم مطلبی جدا از مسلمان شدن معلمین و متعلمین است. تمام محورهای فلسفه الهی درباره دانش است و چون علم در رهن معلوم است، هر چه معلوم دارد به علم می‌رسد و هرچه علم دارد به عالم می‌رسد.
الهیات فلسفه می‌خواهد به علم بگوید که تو بکوش تا ببینی معلومت کیست و طرف خطاب آن علم طبیعی است نه طبیعی‌دان و لبّ کلام آن هم این است که ایها العلوم! بدانید که هویت شما به هویت معلوم گره خورده است.
این مرجع تقلید و مدرس الهیات و فلسفه همچنین تاکید کرد: علم مُثله شده غربی، عالم مُثله شده تحویل می‌دهد اما الهیات فلسفه می‌کوشد از طریق تربیت علم، عالم کامل بسازد و تا زمانی که خود علم مسلمان نباشد نمی‌تواند عالم را مسلمان کند.
در ادامه این مراسم سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره اهمیت علوم انسانی و اجتماعی در مقایسه با سایر علوم سخن گفت.
وی تاکید کرد: اهمیت علوم انسانی و اجتماعی به این دلیل است که با انسان، انگیزه‌ها، رفتارهای کلامی، نظام اندیشگی و رفتاری او سر و کار دارد و این در مقایسه با علوم چون مهندسی، پزشکی و علوم پایه که با فیزیک هستی سر و کار دارند از دامنه و ابعاد ژرف‌تری برخوردار است و همین امر کار را پیچیده‌تر می‌کند.
علوم اجتماعی تحت تاثیر نگاه دکارت
وی ادامه داد: علوم اجتماعی و انسانی در دو قرن اخیر به لحاظ روشی تحت سیطره نگاه دکارتی بوده یعنی همان نگاهی که در حوزه علوم تجربی از طریق آزمون و خطا و تجربه و آزمایش تلاش می‌کند پدیده‌ها را بفهمد وارد حوزه علوم انسانی هم شده و این درحالی است که تمام علمای علوم تجربی هم از حیث فهم قطعی پدیده‌ها دستشان را به نشانه تسلیم بالا برده‌اند و می‌گویند ما فهم قطعی نداریم و نقض و ابطال یافته‌های ما کاملاً ممکن و محتمل است.
عاملی در ادامه خاطرنشان کرد علوم انسانی و اجتماعی هم با تبعیت از این الگو تلاش دارد راهش را به جلو باز کند و از طریق مطالعات تجربی انسان را بفهمد عمده کسانی هم که با استفاده از روش‌های تجربی علوم انسانی را دنبال می‌کنند اساساً تنها روش ممکن را همین روش تجربی می‌دانند و به هیچ وجه زیر بار سایر روش‌ها نمی‌روند من در کتابی که دانشگاه تهران آن را منتشر کرده ۴۰ راهکار برای شکست هیمنه مطالعات تجربی در حوزه علوم انسانی ارائه داده‌ام.
وی با بیان اینکه روش‌های تجربی در عرصه مطالعات علوم انسانی در دوره ی اخیر رقیب دیگری هم پیدا کرده است گفت: روش‌های پسامدرن در علوم انسانی چند سالی است که رواج پیدا کرده است و خصوصیت فکری پست مدرن‌ها هم این است که می‌گویند باید داستان را از ابتدا شروع کرد و هیچ یک از یافته‌ها و روش‌های گذشته را معتبر نمی‌دانند. این رویکرد اگرچه از یک منظر کلان نگاه جذابی به نظر می‌رسد اما خطایش در این است که خود آنها هیچ نگاه و رویکردی ندارند و این نوعی تشویش فکری ایجاد می‌کند که حتی از روش تجربی هم پیچیده‌تر و گمراه کننده‌تر است.
راهکار تحول در جامه
وی با انتقاد از رواج نوعی نگاه سهل‌گیرانه نسبت به علوم انسانی در جامعه اظهار کرد: باید توانمندترین و زبده‌ترین نیروهای فکری و ذهنی جامعه وارد عرصه علوم انسانی شوند تا تحولی راهگشا در جامعه شکل بگیرد اما متأسفانه رویکرد غالب در جامعه ما این است که علوم انسانی و اجتماعی در قعر توجهات قرار دارد و آن اندازه که به علوم پزشکی و مهندسی بها داده می‌شود به علوم انسانی توجه نمی‌شود و این امر مسلماً آسیب‌های فراوانی را در پی دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود متغیرهای متعدد و متنوع در حیطه مطالعات علوم انسانی را موجب عمده پیچیدگی مطالعات این عرصه دانست و تصریح کرد: وجود این متغیرهای متعدد است که کار عالم علوم انسانی را دشوار می‌کند و در دوران کنونی که هنجارهای اجتماعی تازه و فرابومی هم وارد عرصه شده است کار دشوارتر شده و پیچیدگی‌های آن دو چندان شده است.
وی در ادامه هدف از دوره‌های طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی را پرورش خرد انتقادی نامید و گفت: یکی از مغالطه‌های نقد این است که ما تنها عیوب و ایرادها را ببینیم و همان‌ها را برجسته کنیم؛ این اگرچه جزئی از نقد است اما همه آن نیست و ما باید در این زمینه به روش و رویکرد قرآن تأسی کنیم. در قرآن کلمه تفکر و واژگان مرتبط با تلاش‌های ذهنی انسان نظیر رأی، تدبیر، علم و… که ۱۲ مورد است با اوصافی ذکر شده که توجه به آنها می‌تواند دامنه و کارکرد حقیقی نقد را برای ما روشن کند.
وی افزود: مطابق آموزه‌های قرآنی نقد دست کم چهار رکن دارد که می‌توان آنها را به طریقه زیر دسته‌بندی کرد: اول شناخت خود پدیده مورد مطالعه، دوم شناخت ظرفیت‌های یک فکر و برجسته‌سازی داشته‌های آن پدیده، سوم بیان ضعف‌ها و کاستی‌ها و فاصله‌ها با نقطه مطلوب و آرمانی و چهارم توان ارائه راه‌حل.
نقد علوم انسانی در عرصه عمل
وی با طرح این پرسش که دامنه نقد علوم انسانی کجاست توضیح داد: ما همین که می‌گوییم نقد، فوراً ذهن‌ها متوجه تفکر، فلسفه‌ها و متون و مفاهیم آن می‌شود اما همه نقد این نیست و یکی از دامنه‌های نقد عرصه عمل است که نقد حوزه نظام‌ها و سیستم‌ها را هم در بر می‌گیرد و این به ویژه در جهان کنونی که عصر داده‌های بزرگ و عصر الگوریتم هم نامگذاری شده است از اهمیت بیشتری برخوردار است .
عاملی ادامه داد: امروز کسانی که این نظام الگوریتمی و رفتار ریاضی در جهان داده‌ها را نمی‌شناسند با رفتن اطلاعات شخصیشان در نظام داده‌کاوی آمریکا مشکلی ندارند اما همین که اسم شبکه ملی اطلاعات را می‌شنوند ترش می‌کنند و نسبت به آن موضع می‌گیرند.
وی افزود من ۱۰ سال پیش کتاب “استعمار مجازی آمریکا” را نوشتم و با علم و اطلاع کامل عرض می‌کنم که فضای مجازی در بستر حاکمیت آمریکا قرار دارد و آمریکایی‌ها حاضر نیستند در زمینه حکمرانی اینترنت با احدی مذاکره کنند چون آنها در استعمار اول خودشان فیزیک جهان را تحت سیطره درآوردند و در استعمار دوم فرهنگ جهان را هم به آن ضمیمه کردند و حالا ما در دوره استعمار سوم آمریکا قرار داریم که الگوریتم رفتاری انسان‌ها را به انحصار خودشان درآورده‌اند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی رسالت علوم اجتماعی را سعادت آفرینی برای جامعه دانست و عنوان کرد: ما می‌خواهیم به سوی تمدن نوین اسلامی حرکت کنیم و رسالت علوم انسانی افق‌گشایی برای رسیدن به آن کمال است. این حرف شعار نیست اگرچه ممکن است به دلیل فاصله زیاد امروز ما با آن، کمی شعاری به نظر برسد.
عاملی در پایان خاطرنشان کرد: تجربه علم این است که علمی موفق می‌شود که بتواند به قانون خدا توجه کند و ما باید با الهام از قوانین هستی به علم بدون خطا برسیم یعنی باید به قوانین خدا دست پیدا کنیم تا بتوانیم به علم قطعی برسیم و امیدوارم که سعی همه کوشندگان این مسیر مأجور باشد.
در ادامه این مراسم پیام محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم تحقیقات و فناوری خطاب به دست‌اندرکاران ششمین دوره طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی قرائت شد.
زلفی‌گل در بخشی از پیام خودش با بیان اینکه مواجهه ما ایرانیان با علم جدید از اساس مواجهه‌ی نامتوازن بوده تاکید کرد که ما هنگامی خواهیم توانست بر چالش‌های علمی و اجتماعی خودمان چیره شویم که علوم انسانی متناسب با بنیادهای فکری و نیازهای عملی خودمان را بسازیم و وزارت علوم در این مسیر همراه و همپای تمامی کوشندگان است.
