اشاره؛
با همه‌گیری بیماری کرونا در دو سال اخیر و اعمال محدودیت‌ها، برنامه‌های مذهبی و دینی نیز تحت الشعاع قرار گرفته است. پیاده‌روی اربعین نیز از این قاعده مستثنی نبوده و برای زوار ایرانی تقریبا تعطیل شده است.
در این میان، رسانههای رسمی خصوصا صداوسیما، نقش اصلی را در خبررسانی و پوشش رسانهای این رویداد تمدنی ایفا میکرد و کارنامه قابل قبولی را داراست. اما در دو سال اخیر و با محدودیت‌های به وجود آمده، عملکرد این رسانه مورد انتقادهایی قرار گرفته است.
خبرنگار صدای حوزه، به بهانه بررسی عملکرد صدا وسیما در ایام اربعین، گفت‌وگویی با یکی از اعضای ستاد اربعین داشته است و این موضوع را مورد بررسی قرار داده است. در ادامه مصاحبه صدای حوزه با حجت الاسلام محمد حسین پیشاهنگ، دبیرکل جمعیت فعالان فرهنگ، هنر و رسانه انقلاب اسلامی را ملاحظه می‌فرمائید:
صدای حوزه – برنامه‌های رسانهای ستاد اربعین در دو سال اخیر که پیاده روی اربعین محدود شده است، چه تفاوت‌های داشته است؟
هر ساله در ستاد اربعین بحثی مطرح می‌کردیم تحت عنوان «سیاستهای رسانهای اربعین» و سعی میشد سیاستهای کلان رسانه ای را در حوزه مباحث اربعین تنظیم کنیم که همه دستگاه‌ها نیز موظف بودند این سیاست‌ها را در حوزه اربعین اجرا کنند.
به عنوان مثال: در خصوص دعوت به اربعین در رسانهها، میزان این دعوت چه میزان باشد؟ تهییج عمومی برای حضور در مراسم اربعین چه اندازه باشد؟ این سیاست‌ها بر اساس مولفه‌های مختلفی انجام میشد که جامعه الان چه میزان گرایش دارد؟ ظرفیت میدانی مراسم اربعین از کشش جاده ها، میزان موکب ها، ظرفیت مدیریت شهری و … همه اینها جای بحث داشت که باید انجام میشد.
مدیریت میدانی اربعین، دشواری‌های متعددی دارد یکی از این موارد مربوط به مدیریت اجتماعی دو ملت با دو زبان، دو فرهنگ و دو دولت است. وقتی یک جمعیت بزرگی از یک کشوری وارد یک کشور دیگر می‌شوند، اینجا کار را بدون مدیریت و سیاستگذاری نمی‌شود دنبال کرد و حتما به سیاستگذاری و مدیریت چند وجهی سیاسی اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی نیاز دارد تا همه مسائل و امکانات و ظرفیتها را بررسی کند و با پیش بینی مشکلات احتمالی، برای پیشگیری یا حل آنها راه حل ارائه کند. مسائلی همچون حمل و نقل، اسکان، پذیرایی، تفاوت‌های فرهنگی و … در یکسو قرار دارد و در سوی دیگر وقایع سیاسی – اجتماعی یا برخی اقدامات جریان‌های مذهبی و شبه‌مذهبی. مسئله‌ای مانند فراگیری بیماری کوئید ۱۹نیز از جمله مسائل مهمی است که تأثیر بسزایی در برگزاری این مراسم داشته و لزوم مدیریت راهبردی را اثبات می‌کند و رسانهها نقش مهمی در این مدیریت دارند.
اما نکته مهمتر این است که دشمنان اربعین نیز با اطلاع از همه این مسائل به دنبال سوء استفاده، تهدید و ضربه زدن به اربعین حسینی و امت شیعه هستند. از حضور داعش در عراق و تهدید زائران اربعین تا تحرکات سیاسی اجتماعی موسوم به انقاب اکتبر و بالاخره تهدیدی چون نمونه‌ای از این تهدیدهاست. اینجاست که نقش راهبردی رسانه در خدمت به اربعین حسینی برجسته‌تر میشود.
دشمن برای اربعین برنامه ویژه دارد
هیچ سالی نبوده که دشمن در میدان اربعین ار طریق رسانه ها دست به مدیریت نزند.
به طور مثال چندین سال (و شاید بتوان گفت هر ساله) در ایام اربعین به دنبال ایجاد اختلاف بین ایرانیها و عراقیها بودند. یک سال با برجسته سازی جنگ ۸ ساله دفاع مقدس تفرقه ایجاد می‌کردند؛ یکی دو سال مباحث مرجعیتی به عنوان اختلاف بین ایرانیها و عراقیها مطرح میشد؛ یک سال اختلافات و جنگ‌های قدیمی عرب و عجم را مطرح میکنند؛ یک زمانی همانطور که بیان شد، روی بحث انقلاب اکتبر سرمایه‌گذاری کردن و نقش ایران و سپاه قدس در کشور عراق را برجسته‌سازی کرده و سعی کردند محبت و صمیمیت بین ایرانی و عراقی را در زیارت اربعین از بین ببرند. هر ساله فیلم‌ها و کلیپ‌هایی در فضای مجازی ایران و عراق پخش میکنند که این اختلافات را برجسته کنند.
با وجود آگاهی از برنامه های دشمن و طرح‌های رسانهای آنها، ماهم از این سمت باید برنامه ریزی و سیاستگذاری کنیم، تولیدات و محتویات رسانه ای را ساماندهی کنیم تا بتوانیم نقشه های دشمن را نقشه بر آب کنیم و در واقع فضای میدانی و رسانهای اربعین را با استفاده از رسانهها به نحوی مدیریت کنیم، این امر یک ضرورت غیر قابل انکار است.
اربعین امسال، مدیریت خبر در رسانه ملی رها شد
سالهای گذشته این مدیریت رسانهای انجام میشد و تا حدودی هم موفق بود. یکی از سیاستهای رسانهای همواره این بود که اعتبار خبری و رسانهای به رسانه های رسمی داده شود و مردم اخبار و اطلاعات مربوط به اربعین را از رسانههای رسمی مانند رسانه ملی دریافت کنند. بسیار مهم بود که مردم بپذیرند برای دریافت اخبار و اطلاعات درست و دقیق باید به رسانههای رسمی و ملی مراجعه کنند. دلیل این مسئله نیز این بود که دشمن بسیاری از طرح‌های رسانهای خود را با نشر اخبار غلط یا محتوای فتنه انگیز در فضای مجازی و رسانههای غیر رسمی انجام میداد. در نقطه مقابل، دشمنان نیز تلاش می‌کردند اعتبار را از رسانههای رسمی گرفته و به شبکه‌های اجتماعی بدهند.
خاطرم هست یکسال خبری کذب به سرعت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که ادعا میکرد به فرمان مقام معظم رهبری، امکان خروج بدون ویزا و حتی پاسپورت فراهم شده است. هدف از این خبر ایجاد هرج و مرج در مرزهای کشور بود. هرج مرج همیشه بستر بسیاری از توطئه‌های امنیتی یا فتنه‌های سیاسی و اجتماعی است. متأسفانه بسیاری از مردم نیز به واسطه اعتماد نابجا به فضای مجازی، خبر را باور می‌کردند و بدون پاسپورت به سمت مرزها حرکت می‌کردند. ولی با اقدام به موقع رسانه ملی که اخبارش نزد مردم معتبر بود، بخش زیادی از طرح دشمن خنثی شد و از شدت مشکلات در مرزها کاسته شد.
امسال فقدان نگاه راهبردی و عدم سیاستگذاری صحیح رسانهای فاجعه آفرید!
به حمدلله در سالهای گذشته با ایجاد اعتبار مناسب برای رسانههای رسمی به ویژه رسانه ملی، بسیاری از مسائل با استفاده از این اعتبار خبری تا حدود زیادی مدیریت میشد ولی متأسفانه در ابعین ۱۴۰۰ یک اشتباه راهبردی بسیار بزرگ در برنامه های خبری رسانه ملی اتفاق افتاد و اعتباری که در سالهای قبل تلاش شده بود برای رسانه ملی ایجاد شود خدشه‌دار شد.
صدای حوزه – چطور این اتفاق افتاد؟
به علت فقدان نگاه راهبردی در بخش خبر و اطلاع‌رسانی اربعین و عدم برنامه ریزی و سیاستگذاری صحیح در این باره، متأسفانه مدیریت جمعیت در جاده‌ها و مرزهای زمینی بین ایران و عراق، از طریق یک دروغ یا کتمان حقیقت در رسانه ملی انجام شد. در واقع رسانه ملی که باید به دور از سیاست‌زدگی بلکه مبتنی بر سیاستگذاری حقایق را سریعتر از سایر رسانهها همراه با تبیین و تفسیر به مردم عرضه کند، مجبور میشود تنها به انعکاس دستورالعمل‌های زیارتی دو دولت بسنده کرده و در شرایطی که هر زائر در مسیر زیارت اربعین، یک رسانه متحرک به حساب می‌آید، سکوت یا حتی کتمان برخی وقایع در مبادی ورودی کشور عراق، به یک رسانه دروغگو و ملاحظه‌گر مشهور شود.
صدای حوزه – یعنی بسته بودن مرزها نباید از صدا و سیما اعلام میشد؟
گرچه این سیاست دستوری، تصمیم نهادهای مسئول و نتیجه گفت‌وگوی دو دولت بود، اما وظیفه رسانه ملی این نیست که فقط تریبون آن مقامات مسئول باشد و وقایع را مطابق تصمیمات ابلاغی گزارش کند. مسئولین در تعامل با دولت عراق در نهایت پذیرفتند که مرزهای زمینی بسته باشد؛ بیان این موضوع مشکلی ندارد و وظیفه رسانه ملی نیز همین است که تصمیم و برنامه های دو دولت را اعلام کند؛ اما رسانه ملی نمی‌تواند اگر در مرزها اتفاق دیگری می‌افتد اعتبار خودش را با پنهان کردن آن وقایع زیر سوال ببرد و روی اعتبار خبری‌اش ریسک کند.
وقتی مرزها، برای قشر خاصی مثل خادمین اربعین یا خادمین مواکب مرزها باز بود، یا به صورت موقت مرز برای آنها باز میشد و گاهی اوقات نیز افرادی غیر از خادمین از بین اینها عبور می‌کردند، و از همه مهمتر آنکه همه این اتفاقات روزانه و ساعت به ساعت توسط شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، رسانه ملی چاره‌ای ندارد جز آنکه واقعیت را بیان کند.
خلوت نگه داشتن مرز به قیمت از بین رفتن اعتبار رسانه ملی !؟
متاسفانه طی این چندسال اخیر اخبار صداوسیما به دلیل اینکه معمولا از فضای مجازی و سایر رسانهها عقب تر بود، اعتبارش را تا حد زیادی از دست داده است. قشری از جامعه، از جمله کسانی که دلبسته نظام هستتند همچنان اندک اعتمادی به رسانه ملی داشتند که در اربعین امسال در بین این قشر نیز اعتبار خودش را از دست داد.
چون مردم، اخبار صداوسیما را با اخبار منتشر شده درفضای مجازی مقایسه می‌کردند و چه بسا اخبار فضای مجازی هم اخبار درستی بود و مرز باز شده بود و مردم از آن سوی مرز اعلام می کردند ما رد شدیم!
اعتبار رسانه ملی برای ما مهم است، اگر یک حادثه ای قرار است اتفاق بیفتد و بناست آن را در فضای رسانه مدیریت کنیم، ما به یک رسانه معتبر نزد مردم احتیاج داریم. رسانه ملی باید اعتبار داشته باشد تا ما بتوانیم افکار عمومی را مدیریت کنیم.
اعتبار رسانه ملی را بخاطر مدیریت مرزی از بین بردید!
این بزرگترین ریسک و اشتباهی بود که رسانه ملی در اربعین امسال مرتکب شد. هرچند رسانه ملی در این چندسال اخیر سیاست های خبری اشتباه زیادی کرد ولی این دیگر سقوط به دره بی اعتباری بود.
این یک آسیب جدی است که فکر میکنم بواسطه تعطیلی اربعین، سیاستگذاری رسانهای در موضوع اربعین هم تعطیل شد. البته کمیته آموزشی و اطلاع رسانی اربعین همچون هر سال برنامه هایی را تدارک دیده بودند که احساس میکنم بیشتر به دنبال مدیریت معنوی اربعین و انتشار معارف اربعین در دوران کرونا بوده است. بنابراین بحث سیاستهای خبری و اطلاع رسانی تا حدودی رها شد.
صدای حوزه – آیا این موضوع و پیشنهاد شما بر خلاف مصالح ملی و رسانه ملی نیست؟ اگر اعلام میشد مرز زمینی باز است چه اتفاقی میافتاد؟ این درست بر خلاف همان مدعای شما یعنی لزوم سیاستگذاری رسانهای نیست؟
دقیقاً برعکس؛ نبود سیاستگذاری درست موجب وارد آمدن این ضربه به اعتبار صدا و سیما شد.
به جای دروازه بانی گزینشی باید با سرعت عمل و ارائه روایت نخست از واقعه، به سمت هدایت تحلیلی و تهییجی و برگزاری پویشهای اجتماعی پیش رفت.
سیاستگذاری رسانهای ناظر به همه شرایط محیطی و محاطی رسانه است. وقتی کسی تصور می‌کند با سکوت و کتمان می‌تواند یک سیاست اجرایی را در خبر رسانه دنبال کند نشان می‌دهد جهان رسانهای امروز را نمی‌شناسد. جهان رسانه دچار تحولات جدی شده است. دوران تک صدایی تمام شده و به جای دروازه‌بانی گزینشی باید به سمت هدایت تحلیلی و تهییجی و برگزاری پویشهای اجتماعی پیش رفت. به جای سکوت نسبت به یک واقعه که کمتر از چند ساعت بعد در فضای مجازی منتشر خواهد شد، باید با سرعت عمل و ارائه تحلیل درست، روایت نخست از واقعه را بدست بگیریم و تفسیری صحیح از آن اتفاق را در ذهن جامعه جای دهیم. این تفسیر در حکم واکسیناسیون فکری جامعه نسبت به تفاسیر و تحریفهای رسانههای معاند یا شبکه‌های اجتماعی بی در و پیکر است.
برای رعایت نظم و جلوگیری از بروز هرج و مرج در مرزهای زمینی و حتی هوایی، انعکاس گزینشی اخبار در شرایط امروزی جامعه تصمیم غلطی بود که قدرت صدا و سیما و رسانه های رسمی نظام یعنی اعتبار و باور عمومی به آنها را در سایر حوادث و اتفاقات از جمله اربعین سال آینده را از بین میبرد.
صدای حوزه – شما پیشنهاد مشخصی داشتید که هم به اعتبار سازمان لطمه‌ای وارد نشود و هم مسائل مرزی در دوران اربعین مدیریت شود؟
در جهان رقابت رسانهای ما درگیر یک نبرد شناختی هستیم و باید با استفاده از اصول نبردهای شناختی مخاطب را اقناع کنیم.
طبق آمار حدود ۶۰ هزار نفر پذیرش شده بودند که از این تعداد عدهای زمینی رد شدند. رسانه ملی برای حفظ اعتبار خود باید حقیقت را بگوید. اعلام کند که عدهای رد شدند ولی عده دیگری نیز در آن سوی مرز دستگیر شده و به زندان افتادند. ریسک بالای این شیوه عبور غیر قانونی را برای مردم بیان کند و تأکید کند در این شرایط بهتر است مردم خدا جو و عاشق اباعبدالله علیه السلام، برای حفظ آسایش و سلامت سایر زواری که می‌خواهند قانونی از مرز عبور کنند، از ازدحام بی مورد پرهیز کنند. ما نباید قدرت تبلیغات رسانه در القاء مفاهیم و رفتارسازی اجتماعی را دست کم بگیریم. نگاه کنید به پویشهای موفقی که رسانه در این چند سال ایجاد کرده است از پویشهای کمک رسانی به آسیب دیدگان در سیل و زلزله تا پویش مواسات و همدلی در ایام کرونا.
بهترین راهبرد، بیان تمام حقیقت همراه با روایت و تحلیلی درست و رفتار ساز است، چراکه خبرهای منتشر شده در فضای مجازی نیز رویکردی گزینشی داشته و همه حقیقت و اتفاقات را بیان نمی‌کرد. حال اگر صدا و سیما تنها روایت کاملی از شرایط مرزها نشان میداد هم اعتبارش حفظ میشد و هم مرزها چندان شلوغ نمی‌شدند.
بخشی از شلوغی مرزها در اربعین ۱۴۰۰ نتیجه همین اعتماد عمومی به فضای مجازی بود
ولی متأسفانه با سیاستگذاری اشتباه و اقدامات غلط رسانه ملی، باور مردم به فضای مجازی و در ادامه توصیه‌ها و پیش بینی‌های آن بیشتر شده و بخشی از شلوغی مرزها در اربعین ۱۴۰۰ نتیجه همین اعتماد عمومی به فضای مجازی بود.
سرعت عمل در انتقال خبر نیز اقدام مهم دیگری است که می‌توانست در پوشش خبرهای مرزی اربعین مورد توجه قرار گیرد. نباید قدرت روایت نخست را در شکل دهی به باورهای ذهنی و رفتار فردی و اجتماعی افراد دست کم گرفت.
سفر اربعینی آقای علی عسگری ضرورتی نداشت
به نظر بنده آخرین اعتبار خبری سازمان صداوسیما در آخرین روزهای حضور ریاست قبلی صداوسیما از بین رفت! ضمن تشکر از جناب اقای علی عسگری بابت سال‌ها خدمت خالصانه و دلسوزانه، اما چه لزومی داشت در حالیکه فقط ۶۰هزار ایرانی موفق به زیارت اربعین شدند، ایشان به زیارت عتبات مشرف شوند و رسانه تحت امر ایشان این خطاهای راهبردی را مرتکب شود و در حوزه خبر، یک ویرانه بی اعتبار را تحویل رئیس جدید سازمان صداوسیما بدهد.
من معتقدم با آمدن رئیس جدید یک فرصتی ایجاد خواهد شد که این اشتباهات انشالله جبران شود. با توجه به سوابق خوب جناب اقای دکتر جبلی در حوزه خبر امیدواریم این اعتبار به خبر سازمان صداوسیما برگردد و مردم دوباره به اخبار رسانه ملی اعتماد کنند و همچنان مهمترین و معتبرترین رسانه در حوزه خبر و اطلاع رسانی، رسانه ملی باشد.
