به گزارش صدای حوزه، مساجد از زمانی که بنانهاده شد، محور فعالیت‌های دینی و اسلامی قرار گرفت که البته در فراز و نشیب‌های تاریخی، این نقش نیز در مواردی دستخوش تغییرات قرار گرفت. امروزه این نقش به برکت انقلاب اسلامی ایران مجدد پررنگ شد و نقش محوری آن در ترویج فرهنگ دینی برای همگان روشن گردید. یکی از این نقش‌آفرینی‌ها، ایجاد عرصه‌ای برای علم‌اندوزی و تخصص گرایی طلاب علوم دینی است که در برخی مساجد کلاس‌های درس و بحث طلاب در مساجد برپاست.
مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران که به نقل تاریخ، به دستور امام حسن عسکری علیه‌السلام بنا شد، ازجمله این مساجد می باشد که همواره موردتوجه نمازگزاران بوده است. مسجدی که درگذشته هم محل درس و بحث طلاب بود و اساتید بزرگی در آن مشغول تدریس بودند. در سال‌های اخیر این سنت حسنه دوباره رنگ و بوی خاصی گرفت و در یکی از شبستان‌های آن، همان فضای مدرس، درس و بحث و فعالیت‌های علمی در کنار برنامه‌های جاری مسجد در حال شکل‌گیری است.
برای آشنایی هرچه بیشتر با این فعالیت‌ها، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم با حجت الاسلام والمسلمین سید حسن اعتمادی، امام جماعت این شبستان مسجد و استاد سطح خارج حوزه که خدمتتان ارائه می‌گردد.
در آغاز خود را معرفی کنید.
بنده سید حسن اعتمادی هستم، اهل کاشان و امام جماعت شبستان آیت‌الله اعتمادی مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام (زیرزمین مسجد) و استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه قم و مؤسس چندین مؤسسه آموزشی حوزوی در شهرستان کاشان و در قم.
سال‌ها در خدمت مراجع بزرگوار درس و بحث داشتم و در سال ۷۵ بعدازاین‌که پدر حقیر، مرحوم آیت‌الله سید عباس اعتمادی دربازگشت از سفر مشهد بر اثر تصادف دارفانی را وداع گفت، با توصیه برخی عزیزان و هماهنگی با بزرگان به کاشان رفتم؛ البته در آنجا رفت‌وآمد می‌کردم، چراکه مدارسی داشتیم که باید احیا و سرپرستی می‌شد.
در سال ۹۰ با بازگشت به قم، درس و بحث ما در قم، فعالیتم در مدرسه آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، فیضیه و دارالشفاء در عرصه درس و بحث و تدریس در سطح خارج ممحض شد و تاکنون هم ادامه داشته است.
درباره مؤسساتی که اشاره داشتید، توضیح دهید.
مؤسسات آموزشی ما در کاشان که نگاه خاصی به آن داشته باشیم، شامل مدرسه باب العلم در سطح عالی و خارج و مدرسه دار العلم در سطح ۱ و مدرسه خواهران الزهرا می‌شود.
با احتساب طلاب سالانه که مشغول تحصیل‌اند، طلاب حضوری دوره‌ای، طلاب تابستانی که جزو معدود مدارس کشور هستیم که دوره‌های تابستانی هماهنگ با حوزه علمیه، به‌صورت رسمی داریم، با عنوان دوره‌های تابستانی که طلاب جداگانه‌ای دارد، برنامه‌هایی برای طلاب شاغل داریم که امتحان می‌دهند و طلاب خواهر، نزدیک به ۱۰۰۰ طلبه در کاشان داریم.
چطور شد که در این شبستان مسجد مدرس حوزه تشکیل شد؟
بعدازاین‌که فعالیت‌های درس و بحث ما در قم شروع شد، در سال ۹۷ بنا بر شرایط اقتضائات کمبود جا، مجبور شدیم درس خارج فقه معاصر را قبل از ظهر در همین مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام برگزار کنیم که امامت و تولیت این قسمت مربوط به آیت‌الله شیخ محمود زاهدی، ابوالزوجه بنده بود.
به ایشان پیشنهاد شد که این محل، مدرس شود و با توجه به سابقه مسجد امام حسن عسکری و تقدسی که دارد، اینجا را در اختیار درس و بحث طلاب هم قرار دهیم. ایشان موافقت کردند و نامه‌ای تنظیم شد و به مرکز مدیریت ارسال و دلایلی برای آن‌ها مطرح شد. دلایلی که مطرح شد این بود که در مسجد امام حسن عسکری دروس سطح عالی و خارج بزرگان درگذشته برگزارشده است.
بزرگانی چون مرحوم مشکینی و ستوده از جمله کسانی بودند که در اینجا درس داشتند. دیگر اینکه این مکان، مسجد مقدسی است که به دستور مستقیم امام حسن عسکری علیه‌السلام توسط نماینده ایشان، احمد بن اسحاق اشعری قمی در سال بین ۲۵۶ و ۲۶۰ق بنا شده است. اینجا جزو مراکز و مساجد مقدس کشور ماست. سابقه آن خیلی قبل‌تر از مساجد دیگر کشور است و از گذشته درس و بحث در اینجا دایر بود و در قدیم مسجد مدرسه‌ها جایگاه ویژه‌ای در تاریخ اسلام داشته‌اند.
البته در این عرصه مسجد مدرسه‌ها در میان شیعه و سنی وجود داشته است و این مساجد مراکز دینی و محل ترویج آموزه‌های دینی بوده است.
دلیل دیگر این بود که در این مسجد کتابخانه خوبی هم وجود دارد که قابل‌استفاده برای طلاب و مدرسان هست. در این مسجد شبستان‌های مختلفی است که فقط نماز جماعتی برگزار می‌شود و در شب‌ها در این شبستان‌ها چنددقیقه‌ای صحبت می‌کنند، ولی بیشتر می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
بابیان این دلایل تأسیس مدرس مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام از سوی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم در سال ۱۳۹۸ موافقت شد. البته درس ما در اینجا از سال ۹۷ آغاز شده بود، ولی از سال ۹۸ به‌صورت رسمی شروع شد.
فعالیت‌های شما در ایام کرونا به چه صورت شد؟
با بحران کرونا که بسیاری از مراکز علمی فعالیت خود را کم کردند، ما در اینجا، با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی فعالیت‌های خود را ادامه دادیم و کلاس‌ها و مدرس‌های مختلف را آماده کردیم و امروز هم فعال است.
فعالیت‌های مجازی و سیستم‌های رایانه‌ای در این مدرس فعال شد و کلاس‌ها به‌صورت مجازی ادامه یافت و در حال حاضر حدود ۳۰ استاد سطح عالی و خارج در این مکان مشغول تحصیل‌اند و حدود ۴۰۰ طلبه مشغول علم‌اندوزی‌اند.
در کنار این، مرکز هدایت علمی تربیتی که شرایط خاص خود را دارد و سال‌های اخیر موردتوجه حوزه قرارگرفته است، در این مسجد تأسیس شد و اساتید و طلاب مخصوص خود را دارد که برقرار است.
* کتابخانه‌ای که در اینجا هست، به چه صورت در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد؟
یکی از بخش‌های فعال این شبستان مسجد، کتابخانه آن است که به‌صورت فعال در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. کتابخانه غنی‌ای از گذشته در اینجا وجود دارد و کتاب‌های جدید هم به آن اضافه‌شده است. ما در این محل، مشغول طراحی نرم‌افزاری هستیم که به کتابخانه‌های کشور وصل شود و این کتابخانه توسعه یابد. تا الآن نزدیک به ۲۰ هزار جلد کتاب وجود دارد و کتاب‌هایی که موردنیاز است، در حال تهیه شدن است.
* نرم‌افزار کتابخانه در چه مرحله‌ای هست؟ توضیح دهید.
نام این نرم‌افزار «مکتبه» هست؛ نرم‌افزار مکتبه در این عرصه طراحی‌شده که تجمیع داده‌های کتابخانه‌ها و مراکز حوزوی است. این نرم‌افزار در دو بخش نسخه طلاب و نسخه کتابداران درست شد است.
دسترسی طلاب در لایه‌های مختلف دروس تخصصی حوزه
در نسخه طلاب، کتابخانه‌ها که امکان جست‌وجو و رزرو آنلاین کتاب و اطلاع از موجودی کتابخانه‌های حوزه‌های علمیه را دارد. کار دیگر دسترسی طلاب در لایه‌های مختلف دروس تخصصی حوزه است. بحث دیگر تبادل است که اگر طلبه کتابی نیاز داشته باشد، اعلام می‌کند که اگر دیگران داشته باشند، آن را در اختیار طلبه قرار می‌دهد.
بخش دیگر، غرفه مجازی است. کسانی که کتاب‌هایی دارند و می‌خواهند در اختیار طلاب قرار دهند، در بخش غرفه مجازی، این کار را انجام می‌دهند. بخش کتابخانه شخصی، امکان مدیریت کتابخانه‌های شخصی افراد را دارد. بارگذاری عکس و شماره‌گذاری کتاب‌ها.
بخش تالار گفت‌وگو هم در این نرم‌افزار در نظر گرفته‌شده است و تبادل اطلاعات درباره کتاب، تصاویر کتاب، تولید هشتگ و خلاصه‌های پنجاه و صد کاراکتری را در اختیار طلاب قرار می‌دهد.
نسخه کتابداران، هر آنچه موردنیاز کتابدار است در آنجا قرار دارد. کتابداران می‌توانند کتاب‌ها را به‌صورت کلی وارد کنند، ثبت‌نام و بارگذاری مدارک، مشاهده موجودی کتابخانه، مشاهده رزروها، امکان افزودن تصاویر کتب، مشاهده دست بندی‌های کتابخانه ملی و… ازجمله این امکانات است.
هدف اصلی این نرم‌افزار، ایجاد شبکه کتابخانه حوزه‌های علمیه بر بستر هوش مصنوعی است. این نرم‌افزار بر اساس پایه و شهر و لوکیشن فرد، کتاب‌هایی که موردعلاقه طلاب هست را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد، نزدیک‌ترین کتابخانه‌ها و مراکز علمی حوزوی را که بنا بر رشته تحصیلی که وارد پروفایل خودکرده است، در اختیار طلبه قرار می‌دهد.
این نرم‌افزار از توان طلبگی درست‌شده و از سرورهای داخلی استفاده‌شده است. به‌طوری‌که جست‌وجو و تبادل کتاب هیچ وابستگی‌ای به موتورهای جست‌وجوی غیربومی ندارد.
این نرم‌افزار تکمیل‌شده و در مدارس علمیه دارالعلم اسلامی، کتابخانه مدرسه باب العلم و الزهرا و کتابخانه عمومی آیت‌الله اعتمادی در کاشان و کتابخانه مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام استفاده می‌شود.
آموزش در فضای مجازی هم تلاش‌های ویژه‌ای در حال انجام است. چون زمینه‌های آن وجود دارد و سایتی برای تدریس مجازی طلاب را راه‌اندازی کردیم به‌صورت دوره و دوره محور آموزشی فعال است.
* در عرصه پژوهشی هم فعالیتی دارید؟
مطلب دیگری که در اینجا برنامه‌ریزی می‌کنیم، بحث پژوهش است که عزیزانی را به کار گرفتیم و گروههای پژوهشی را فعال کرده‌ایم. این گروه‌ها در حال حاضر چند کتاب را در پیش روی خود دارند که باید پایان پذیرد.
* چه شد که در قامت یک امام جماعت، به فکر راه‌اندازی مدرس شدید؟
ما بنا به دستور قرآن کریم در آیه «نفر»، با «لولا»، یک درخواستی ویژه اعلام‌شده که عده‌ای باید از مناطق خود کوچ کنند و بیایند و تفقه در دین بکنند و یاد بگیرند و بعدازآن، بازگردند به مناطق خود و مردم خود را ارشاد و راهنمایی کنند.
این مطلب منوط به این است که ما در این عرصه در دو بخش سخت‌افزار و نرم‌افزار کارکنیم. شرایطی را آماده کنیم که عده‌ای بیایند. حالا که آمدند، باید شرایط آموزش را فراهم بکنیم. شرایط تفقه و یادگیری را آماده کنیم. زمانی آیت‌الله حسینی بوشهری در سمیناری گفتند که هرکسی توان دارد اتاقی به این حوزه علمیه اضافه کند، باید این کار را بکند. هرکسی که امکانی را دارد که می‌تواند شرایط تفقه و آموزش را فراهم کند، باید اقدام کند. هم در مکان و امکانات آموزشی به‌روز باید آماده شود.
بعد از آن، بخش آخر که نتیجه آیه نفر است، این عزیزان باید بازگردند و در مناطق خودشان و مناطق جهان اسلام مردم را ارشاد نمایند.
به لطف خداوند، الآن قم ام القرای جهان اسلام است. حوزه علمیه قوی و عالی و مدیریت جدید حوزه با تخصص گرایی کردن درس‌ها و درختواره‌ها و برنامه‌هایی که انجام‌شده است، در لوا و سایه نظام اسلامی که این نظام که این شرایط را فراهم کرده است و جایگاه ویژه‌ای به کشور ما در جهان اسلام و در سراسر گیتی دارد؛ مقام معظم رهبری هم مسلط به همه امورات حوزوی و تبلیغی هستند؛ این شرایط می‌طلبد که ما هم در این عرصه نقش‌آفرین باشیم.
طلاب ما باید به‌روز اطلاعات سیاسی و علمی و فقهی و اصولی و کلامی خوب و کاملی داشته باشند و بتوانند در شهرها و روستاهای مختلف کشورمان و جهان اسلام حضور داشته باشند. ما بنا بر وظیفه شرعی در حد وسع و بضاعتمان مشغول تلاش هستیم.
باید شرایطی ایجاد کنیم که پیام خداوند را بتوانیم به مردم برسانیم. ما در حال پیگیری آموزش‌ها هستیم، کسانی که در حال تبلیغ و اعزام مبلغ هستند هم در حال تلاش هستند. در این مسیر، بحث آموزش، جذب طلاب و آموزش طلاب و بحث تأمین مالی و معیشت کسانی است که در مسیر آموزش هستند، چه افراد محصل و طلبه و چه اساتید بزرگوار و چه کادر و کسانی که در حال زحمت برای این فرایند هستند.
* در این مسیر از ظرفیت خیرین و واقفین هم بهره‌مند شده‌اید؟ استفاده از این ظرفیت چه اهمیتی در پیشبرد اهداف حوزه دارد؟
ما بحث‌هایی را می‌توانیم ورود یابیم و ورود کردیم و داریم و تجربیات بنده هم در این عرصه است. باید تشویق کنیم مردم را در این مسیر. در مسیر مسجد سازی و حسینیه سازی که دوستان مراجعه می‌کنند، به آن‌ها می‌گویم که شما در مرحله ساخت بانی شدید و این کار مهمی است، ولی این مسجد باید امام جماعت داشته باشد. باید کاری کنید که امام جماعت هم از طریق بنیان مالی شما جذب شود.
خیرین و واقفین باید در این عرصه تشویق شوند. باید ساماندهی مالی از طریق وقفیات و خیرین ایجاد شود و امور جاری مساجد هم بانی داشته باشد.
ما در این عرصه تلاش‌های زیادی کردیم و موفقیت‌های زیادی هم به دست آورده‌ایم. ما متدینین زیادی داریم که با راهنمایی و اولویت‌بندی‌ها در این عرصه هم حضور می‌یابند. وقف مربوط به کسی است که به فطرت الهی خود بازگشته است و از این دنیا برای خود نمی‌خواهد و وابستگی و دل‌بستگی به دنیا ندارد؛ خضوع و خشوع نسبت به خدا دارد و در دنیا زندگی می‌کند، ولی برای دنیا زندگی نمی‌کند. این شخص می‌آید و اموال خود را برای عام‌المنفعه‌ای اختصاص می‌دهد.
این انسان‌ها، نسبت به امور دین، دلسوز هستند که بر اساس آن وارد میدان می‌شوند. وقتی به این انسان‌های دلسوز توضیح داده می‌شود و اولویت‌ها مطرح می‌شود، به میدان می‌آیند و موقوفاتی ارائه می‌کنند.
وجوهات شرعیه و خمس و زکات که مراجع نسبت به حوزه‌های علمیه همیشه عنایت داشته‌اند و تأمین‌کننده اصلی هم هست، در کنار این‌ها، افرادی که در عرصه وقف حضور دارند، می‌توانند کمک کنند.
* چطور می‌شود فرهنگ وقف را توسعه داد؟ بایسته‌های این مسیر کدام است؟
ما آیات قرآن زیادی داریم که انفاق و کار خیر را برای مردم توضیح می‌دهد. این آیات باید برای مردم بیان شود. متأسفانه این برای مردم خیلی گفته نشده و چه‌بسا برای آن‌ها به فراموشی سپرده شده است. در روایات معصومین هم سخنان زیادی دراین عرصه گفته شده است که نیاز هست برای مردم گفته شود. در کنار این باید اولویت‌ها مطرح شود. گاهی خیرین در عرصه ای ورود می‌یابند که شاید هنوز اولویت آن نباشد و مسائل مهم‌تری پیش از آن وجود دارد که باید به آن پرداخت.
ما در عرصه چاپ کتاب مشکل داریم و خیلی‌ها نوشته‌هایی دارند و تحقیقات عالی دارند ولی منتشر نشده است؛ این ازجمله اولویت‌هاست. ما که در کار طلبگی هستیم، کلیه مبالغی که از وقف و مبالغ خیرین، خرج حوزه می‌کنیم، چراکه نیاز در حوزه زیاد است.
عزیزانی که بیان خوبی دارند و در مناطق خود تأثیرگذارند، باید صحبت کنند. اولویت‌ها باید برای مردم توضیح داده شود. جهان اسلام و شیعیان همه به این حوزه چشم دوخته‌اند و مسائل زیرساختی و آموزشی و نرم‌افزاری را باید توسعه دهیم و در این عرصه نگاه منفی نباید داشته باشیم.
ما در شرایطی هستیم که نیازهای انسان‌ها متفاوت شده است و لازم است تخصص هایی شکل بگیرد تا بتواند پاسخگوی این نیازها باشد. درگذشته دروس تخصصی مرسوم امروزه نبود ولی امروز ما مجبوریم دروس را تخصصی کنیم و حوزه هم در این عرصه موفق بوده و مراکز تخصصی خوبی داشته است. نباید بی‌انصافی کرد و آن‌ها را ندید گرفت.
* درباره کارهای فرهنگی که در این مسجد انجام می‌دهید، توضیح دهید.
در این مسجد در اول امر نماز جماعت که جزو کارهای اصلی مساجد است، انجام می‌شود. کار دیگر، مدرس است. برای عموم مردم هم ما شب‌ها طبق سنت دیگر شبستان‌های مسجد، صحبت‌هایی از قبیل تفسیر و مباحث عمومی، اخلاق و ارشادات عمومی داریم.
سومین کار، کتابخانه‌ای است که در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد. متأسفانه درب‌های مسجد در ساعاتی بسته است و باید هماهنگی صورت گیرد. کانون فرهنگی در حال تدارک هستیم که آموزش‌های عمومی بعدازظهرها همچنان ادامه یابد. که ان‌شاءالله آن‌هم بهره‌برداری می‌شود.
کار دیگری که هم مقدمات آن در حال انجام است، این است که ما در اینجا کتاب‌های خوبی داریم که داریم موزه‌ای راه‌اندازی می‌کنیم که کتاب‌های خطی و نفیس را با حفظ موارد ایمنی به نمایش بگذاریم.
* سخن پایانی…
مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام با این وسعت در حوزه غریب است. من درخواست می‌کنم از بزرگان حوزه، حالا که به نمایندگی از حوزه در این محل مدرسی ایجادشده و کارها را دنبال می‌کنیم، باید به این مجموعه توجه داشته باشند. خیلی از کلاس‌های درس، کمبود کلاس درس و کمبود جا در خیلی جاها است، این محلی هست که می‌تواند این مشکل را برطرف سازد.
مسئله دیگر این است که نباید طلاب را برای کارهای غیر حوزوی تشویق کنیم. وقتی ما می‌توانیم پژوهشکده‌ای داشته باشیم که طلبه وارد آن شود و پژوهش دینی برای ما انجام دهد، چرا باید این برود و تولید عسل کند و یا در عرصه تجارت وارد شود. البته این اشکال ندارد، ولی نباید فعالیت‌های طلبگی را رها کند و وارد این عرصه‌ها شود.
در عرصه رسانه هم باید گفت که رسانه نقش مؤثری در عرصه اطلاع‌رسانی دارد که شاید اهمیت آن برای همه محرز نشده است و باید بیشتر به آن توجه داشت.
