به گزارش خبرنگار صدای حوزه، حجت الاسلام محمد ادریسی سردبیر روزنامه سراج،در آستانه روز عرفه در یادداشتی به بررسی و تفسیر فرازهایی از دعای شریف امام حسین علیه السلام در روز عرفه پرداخته است که در ادامه می خوانیم:
۱۵ نکته کوتاه در توضیح کور باد چشمی که تو را نمی‌بیند/« عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ » در دعای عرفه یعنی چه ؟
بدون تعارف گفته می‌شود،همان‌گونه که امام حسین (ع) شبیه هیچ امامی نیست، دعای عرفه نیز شبیه هیچ دعای دیگر نیست و این دعا با دعاهای دیگر خیلی فرق دارد و معارف دین در دعای عرفه خلاصه‌شده است.
-اگر همه عارفان کره زمین جمع شوند که متنی عرفانی و دل آرام بنویسند، نمی‌توانند مثل دعای عرفه را به انسان معاصر هدیه بدهند و می‌توان گفت که بالاترین متن عرفانی دنیا، دعای عرفه سید الشهداء است البته ناگفته نماند که در صحیفه سجادیه نیز مضامین عرفانی فراوان هست که همه را حیرت‌زده می‌کند.
-یکی از علمای بزرگ مکتب اسلام بیان داشته است که اگر هیچ‌چیزی از امام حسین(ع)به دست ما نمی‌رسید جز این دعا و مناجات عرفه،ما می‌توانستیم با همین دعا و مناجات عظمت و بزرگی سید الشهداء (ع)را برای همه اثبات کنیم.
-هرچند روز عرفه از اعیاد نیست اما دربیان عظمت این روز شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح‌الجنان می‌گوید که این روز از اعیاد عظیمه است پس اهمیت ویژه‌ای دارد.
-امر به دعای عرفه شده‌ایم زیرا که روح را صیقل می‌کند و دعای عرفه برای تبدیل انسان عادی به انسان عارف است زیرا که مضامین عمیقی دارد که با خواندن و ادراک آن آدمی به معرفت می‌رسد و راه خداشناسی را طی می‌کند.
-شادمانی عارفان،مأنوس شدن با عِطر مناجات است و اوست که جامه‌بر قامت خطاکاران می‌پوشاند و نهایت شوق خواستاران و درخواستِ درخواست‌کنندگان را طالب شویم.
-معمولاً عصرها وقت استراحت و تفریح و شادی است و یکی از عوامل ایجاد شادی، انس با خالق است و اگر انسان اهل معرفت باشد،می‌داند که عصر نهم ذی‌الحجّه الحرام روز عرفه است.
-دعای عرفه از امام حسین (ع)است و ما گاهی به شخصیت امام حسین(ع)متوسل می‌شویم و گاهی به دعای که از زبان حضرت بیان‌شده است متوسل می‌شویم تا مشکلات ما برطرف شود و هر دو کارساز است.
-خداشناسی گاهی فطری است و گاهی استدلالی و ائمه(ع)در دعاها مسائل فلسفی و عرفانی را اشاره می‌نمودند که عقل انسان آن روزگار به این مفاهیم نمی‌رسید.
-اعتراف به اینکه حال خوش و خوب گمشده انسان معاصر است عجیب نیست و روز عرفه از بهترین روزهای سال است که حال ما را به سمت آن خوبی و خوشی و شادی هدایت می‌کند و ما از دعای عرفه درس معرفت به‌حق و معرفت به ولی حق را به دست می‌آوریم پس آن را مغتنم بشماریم.
-در بیان کوتاه ولایت معرفت اصلی است و عرفان و معرفت تجلی نور ولایت است و این ولایت خط نوری معرفت حق است تا بدان جا که منتهی می‌شود و به توحید کامل می‌رسد.
-عصر عرفه با خواندن این دعا یکی از معجزات و تجلیات امام حسین (ع)را مشاهده می‌کنید و حال خوش و خوبی را به دست می‌آورید.
-عرفه سایه‌گستر است و معروف است میان بزرگان و علمای دین که مناجات عرفه عمومی است و برای همه است و خداوند از همه‌ی ما توحید را خواسته پس از موحّدان باشیم و از او درخواست حل مشکلات همه جامعه را داشته باشیم.
در دعای عرفه می‌خوانیم که (ماذا وَجَدَ مَن فَقَدَکَ؟! و مَا الَّذی فَقَدَ مَن وَجَدَکَ؟) کسی که فاقد تو است، چه دارد؟ و کسی که تو را دارد چه ندارد؟
دعای عرفه، معرفت افزایی و رفع شبهات
همواره جهت رفع شبهات کوشش می‌کنیم و نکته‌ها و ادله‌ای اقامه می‌شود که جنبه معرفت افزایی دارد:
هنگام خواندن مناجات و در اوج دعا شبهه‌ای مطرح می‌شود این است که امام حسین(ع)نفرین می‌کند و کور باد می‌گوید به چشمی که خدا را نمی‌بینید(عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاک).
ترجمه درست این‌چنین است: کور باد دیده‌ای که تو را بر اعمال خود رقیب و حاضر نبیند.
اولاً:کوری بصرمنظورنیست بلکه کوری بصیرت مقصود است.
ثانیاً:این دلیل برای اثبات رؤیت خداوند نیست که برخی مذاهب بخواهند از آن برای اثبات دیدن خداوند از آن سو استفاده کنند.
ثالثاً:هنگامی‌که امام خمینی(ره) در شرح یکی از ادعیه این جمله را نقل می‌کند در آخر می‌گوید که: (صدق ولیّ اللَّه المطلق، صلوات اللَّه علیه)ولی مطلق خدا درست و حقیقت می‌گوید پس بنابراین تکلف بما لا یطاق و تعرض برای ما لا یدرک نیست.
رابعاً:هر انسانی به‌اندازه خود،خدا را می‌بیند و باید بنگریم که اندازه ما چه قدر است.
هرکس به اندازه ظرفیتش استفاده می کند
هرکسی که قلبش وسیع‌تر و گنجایش آن بیشتراست حتماً برای او ممکن می‌شود و این راه دارد که یا وحیانی است که مخصوص انبیا است و یا عقلی بوده که برای فیلسوفان است یا شهودی می‌شود که برای عارفان است و می‌تواند چهار معنا داشته باشد:
معنای اول : برای خداوند متعال در ذهن خودتان حد و اندازه‌ای می‌گذارید و آن را با چشم ظاهری می‌بینید که درست نیست که او را محدود به چیزی کنید.
معنای دوم: شما خداوندی را می‌بینید که در همه‌چیز تجلی‌یافته است و نشانه‌ها و آیات او همه‌جا هست.
معنای سوم: اسماء و صفات را می‌بینید.
معنای چهارم:این مسئله مبتنی بر درون‌نگری است.
عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ » در دعای عرفه یعنی چه ؟
جمله حضرت أباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام در روز عرفه، که این‌گونه دعا می‌کنند و می‌فرماید: (عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ)نه تحقیر است و نه توهین است به کسانی که خدا را نمی بینند بلکه بیان یک واقعیت است.
نکته قرآنی
واضح است که آدمی دو چشم دارد و حضرت در اینجا حضرت بیان نداشت که: (عَمِیَت‌عَیْنَیْن)کور باد دو چشم کسی که خدا را نبینید بلکه مفرد بکاربرده است(عَیْنٌ)کور باد یک‌چشم کسی که خدا را نبیند و در قرآن سوره بلد آیه شریفه هشتم هم پرسیده می‌شود که (أَلَمْ نَجْعَل لَهُ عَیْنَیْن)آیا به او دو چشم ندادیم؟
شما شنیده‌اید که دجال یک‌چشم دارد و چشم دیگر او کور است و شاید منظور جریان دجال در آخرالزمان باشد که کور شود چشم دیگر او چون خدا را باهمان یک چشم هم نمی‌بیند.
نکته ساده و همه‌فهم
مسلماً چشم ظاهری چیزی جز آثار و نشانه‌ها را نمی‌بیند پس معلوم می‌شود حضرت با چشم دیگری می‌بیند که چنین می‌گوید.
نکته عقلی
دیدن خدا محال است و هر آنچه محال باشد یقیناً مقدور نیست و انتقال ناپذیر است.
نکته منطقی
منظور از(عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ)نادیده گرفتن نعمت ها و خوبی‌های است که نزد خداست که همه میبینند وگاهی انکار می کنند که با این صغرا و کبرا و نتیجه‌گیری بیان می‌شود:
صغرا:هر آنچه نزد ما است از بین رفتنی است.
کبرا: تمام خوبی‌ها نزد خداست.
نتیجه:خوبی‌های که نزد خداست از بین رفتنی نیست.
نکته تاریخی
تفکر جاهلی در گذشته بر این بود که حتماً باید خدا را مثل بت‌ها با چشم ظاهری دید و اعتقادی به چشم معنوی نداشتند لذا این فراز از دعا بیان‌شده است تا ردی بر اعتقاد باطل آن‌ها باشد.
نکته کلامی
مراد از کلام(عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ) در دعای عرفه رؤیت قلبی است که برای اولیا خدا جای تردیدی در آن نیست نه رؤیت عینی.
نکته اصولی
امام حسین(ع) در این دعا غرق در مقام شهود است و برای بیان‌کننده که او باشد حقیقی و برای ما که شنونده هستیم مجازی است.
نکته حلی
(عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ) نفرین نیست بلکه دعای خیراست و به نوعی تشویق و تحریض است که به‌مراتب بالای عرفانی دست پیدا کنیم و نظام هستی را بررسی کنیم.
نکته نحوی
(عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ) جمله‌ای خبری است و نه انشایی و می‌توان هم گفت که جمله‌ای تعجبیه است.
نکته بلاغی
این جمله‌ی حضرت امام حسین(ع)که فرموده است:(عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ)برای تفخیم و تعظیم و اجلال است که برای استنکاری ها بیان شده است.
نکته نقضی
این فراز از دعا (عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ) برای مشرکان است که مبدأ و معاد را نمی‌نگرند نه مسلمان و شیعیان که خدا و معاد و مبدأ را باور دارند.
نکته عرفانی
دیده آن دلی بی‌نور شود که محبّت تو را ندارد چون سرمایه را باخته و کور است و چون آثار تو را نمی‌بیند کور است.
نکته روایی
در نهج البلاغه خطبه ۱۷۹ بیان‌شده است که منظور از دیدن پروردگار مشاهده حقایق به‌وسیله ایمان است(لا تدرکه العیون بمشاهده العیان، ولکن تدرکه القلوب بحقائق الإیمان)
نکته فقهی
عدم وصول بیان شارع برای دیدن خداوند در نماز دلیل براین است که در عبادات مخصوصاً نماز،شرط نیست و ضرورت فقهی ندارد که خدا را ببینم بلکه همین‌که بدانیم خداوند ما را می‌بیند و ادب و خشوع و حضورقلب داشته باشیم کفایت می‌کند و خداست که ناظر بر افکار و کردار ماست گرچه مولای همه عوالم وجود، حضرت علی(ع)درباره نماز خود می‌فرمایید:(لَمْ اَعْبُدْ رَبّآ لَمْ اَرَهُ)خدای ندیده (با آینه دل)را اصلاً عبادت نکرده‌ام.
نکته تمثیلی
بعدازاینکه امام حسین(ع)می‌فرماید که: (عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ)کلمه (رَقیباً) بکار رفته است یعنی اینکه حال آدمی همواره باید مثل کسی باشد که در حال امتحان دادن است و همیشه دیده‌اید که برای امتحانات دانش آموزان و طلاب و دانشجویان مراقب و رقیب می‌گذارند تا مواظب باشد تخلف و گردن کشی نشود و همچنین یک تاجر معمولی هم باید بداند که چه می‌خرد و چه می‌فروشد و حساب‌وکتاب را یادداشت و محاسبه کند و مراقبت نماید تا بجای سود، ضرر نکند.
چه خدا را ببینیم و چه نبینیم او جود دارد پس بنابراین اوامر و نواهی او را مراقبه می‌کنیم و به این جمع‌بندی می‌رسیم که:
۱)احساس می‌کنیم که خدا مراقب ماست و ما را می‌بیند و اوست که خیر و سعادت ما را می‌خواهد.
۲)بعدازاینکه وجود او در زندگی ما احساس شد سبک زندگی ما متفاوت می‌شود و شادمان‌تر می‌شویم.
۳)همواره به سبب اعمال ناشایست که در محضر دیدگان او صورت می‌گیرد احساس شرمندگی داریم.
۴)احساس می‌کنیم که می‌خواهیم متعهد شویم و تلاش می‌کنیم آنچه را او دوست ندارد انجام ندهیم.
